M. H. Shermatov, O. I. Egamberdiyev funksional analiz va integral tenglamalar


Download 1.42 Mb.
Pdf ko'rish
bet14/59
Sana16.04.2020
Hajmi1.42 Mb.
#99788
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   59
Bog'liq
funksional analiz va integral tenglamalar


Isbot. Sodda funksiya integrali ta'riga ko`ra

Z

A



k · f (x)dµ =

X

i



k · f

i

µ(A

i

) = k

X

i

f

i

µ(A

i

) = k

Z

A

(x)dµ.

C) to`plamda chegaralangan sodda funksiya integrallanuvchidir. Agar



A

da |f(x)| ≤ M bo`lsa, u holda quyidagi tengsizlik o`rinli

¯

¯

¯



¯

Z

A



(x)

¯

¯



¯

¯ ≤ M · µ(A).

Isbot. Sodda funksiya integrali ta'ridan

¯

¯



¯

¯

Z



A

(x)

¯

¯



¯

¯ =


¯

¯

¯



¯

¯

X



i

f

i

µ(A

i

)

¯



¯

¯

¯



¯

X

i



|f

i

| µ(A

i

≤ M

X

i

µ(A

i

) = (A)

Bu paragrafni quyidagi sodda funksiyaning Lebeg integralini hisoblash bilan

yakunlaymiz.

11.3-misol. = (01] da funksiyani quyidagicha aniqlaymiz:

(x) = n,

agar x ∈ A



n

=

µ



1

2

n



,

1

2



n−1

¸

, n ∈ N.



f

sodda funksiya = (01] to`plamda Lebeg ma'nosida integrallanuvchimi?

Agar integrallanuvchi bo`lsa, uning integralini hisoblang.

Yechish. Ma'lumki,



[

n=1



A

n

= (01] ,



A

n

\

A



m

∅, n 6m.

va A

n

{x ∈ A (x) = n}

tenglik o`rinli. Sodda funksiyalar uchun Lebeg

integrali ta'riga ko`ra,



X

n=1



n · 2

−n

(11.5)

qator yaqinlashuvchi bo`lsa, sodda funksiya = (01] da integrallanuvchi

bo`ladi. Bu holda musbat hadli qatorlarni taqqoslash haqidagi Dalamber alo-

matidan foydalanish qulay.

lim


n→∞

a

n+1

a

n

= lim


n→∞

+ 1

2

n+1



·

2

n



n

=

1



2

1.

110


Demak, (11.5) qator yaqinlashuvchi. Bu yerdan sodda funksiyaning da

Lebeg ma'nosida integrallanuvchi ekanligi kelib chiqadi. Endi (11.5) qator

yig`indisini hisoblaymiz. Uning qismiy yig`indisi S

n

uchun


S

n

= 2S



n

− S

n

= 1 +


2

2

+



3

4

+



4

8

. . . +



n

2

n−1





µ

1



2

+

2



4

+

3



8

. . . +



n

2

n

= 1 +


µ

2

2



1

2



+

µ



3

4

2

4



. . . +

+

µ



n

2

n−1





n − 1

2

n−1





n

2

n

= 1 +

1

2



+

1

4



. . . +

1

2



n−1



n

2

n



.

Bu tenglikda n → ∞ da limitga o`tib, ( b



n

=

1



2

n−1

cheksiz kamayuvchi geo-

metrik progressiya yig`indisidan foydalaniladi)

Z

(01]



(x)dµ = lim

n→∞

S

n

= lim


n→∞

µ

1(1 



1

2

n

)



1

2



− lim

n→∞

n

2

n

= 2

ekanligini olamiz.



Matematik analiz kursidan ma'lumki ([4] ga qarang) funksiya Riman

ma'nosida integrallanuvchi bo`lishi uchun, uning chegaralangan bo`lishi zarur.

Chegaralanmagan funksiyalar uchun Riman integrali xosmas integral ma'no-

sida ta'rianadi. 11.1-misolda qaralgan funksiya (01] da chegaralanma-

gan. Lebeg integrali ta'rida funksiyaning chegaralangan bo`lishi muhim emas,

ya'ni chegaralangan va chegaralanmagan funksiyalar uchun Lebeg integrali bir

xilda ta'rianadi.

Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar

1.

(x) = [x], x ∈ [05) = A

ning sodda funksiya ekanligini ko`rsating

va uning to`plam bo`yicha olingan integralini hisoblang.

2.

Sodda funksiyalar ko`paytmasi yana sodda funksiya bo`lishini isbotlang.



3.

Dirixle funksiyasini = [03] to`plamda sodda funksiya ekanligini

ta'rif yordamida ko`rsating. Uning integralini hisoblang.

111


4.

Riman funksiyasining = [01] to`plamda sodda funksiya ekanligini

ta'rif yordamida ko`rsating. Uning integralini hisoblang.

12- §. Lebeg integralining xossalari

Bu paragrafda Lebeg integralining asosiy xossalari o`rganiladi. Biz doim

chekli o`lchovli (µ (A+) to`plam va unda aniqlangan o`lchovli

funksiyani qaraymiz.

12.1-ta'rif. Agar to`plamda funksiyaga tekis yaqinlashuvchi, inte-

grallanuvchi sodda funksiyalarning {f

n

}

ketma-ketligi mavjud bo`lsa, funk-

siya to`plamda Lebeg ma'nosida integrallanuvchi deyiladi va uning integrali

lim


n→∞

Z

A



f

n

(x)dµ =

Z

A

(x)

(12.1)

tenglik bilan aniqlanadi.

Bu ta'rif korrekt, ya'ni kamchiliklardan holi bo`lishi uchun quyidagi shartlar

bajarilishi kerak:

1) Har qanday tekis yaqinlashuvchi va to`plamda integrallanuvchi sodda

funksiyalar ketma-ketligi uchun (12.1) limit mavjud bo`lishi kerak.

2) Berilgan funksiya uchun (12.1) limit {f



n

}

ketma-ketlikning tanla-

nishiga bog`liq emas.

3) Agar funksiya sodda funksiya bo`lsa, bu ta'rif sodda funksiyalar uchun

berilgan 11.2-ta'rif bilan usma-ust tushishi kerak.

1-3 shartlarning bajarilishini ko`rsatamiz.

1) Sodda funksiyalar uchun integralning A, B va xossalaridan

¯

¯



¯

¯

Z



A

f

n

(x)dµ −

Z

A

f

m

(x)

¯

¯

¯



¯ 

¯

¯



¯

¯

Z



A

(f



n

(x− f



m

(x)) 

¯

¯

¯



¯ 

µ(A· sup

x∈A

|f

n

(x− f



m

(x)|

tengsizlik kelib chiqadi. Bu esa (12.1) limitning mavjudligini isbotlaydi.

112


2) (12.1) limitning {f

n

}

ketma-ketlikning tanlanishiga bog`liq emasligini

isbotlaymiz. Faraz qilaylik, ga tekis yaqinlashuvchi ikkita {f

n

}

va {f



0

n

}

ketma-ketliklar uchun (12.1) limit har xil qiymatlar qabul qilsin. U holda



f

1

, f



0

1

, f

2

, f

0

2

, . . . , f



n

, f

0

n

, . . .

ketma-ketlik ga tekis yaqinlashadi, lekin bu ketma-

ketlik uchun (12.1) limit mavjud emas. Bu esa hozirgina isbotlangan 1) shartga

zid.


3) shartni isbotlash uchun ixtiyoriy da f

n

(x) = (x)

deb olish yetarli.

Endi 12.1-ta'rifga teng kuchli bo`lgan quyidagi ta'rifni keltiramiz.

12.2-ta'rif. Agar har bir n ∈ N uchun (11.1) tenglik bilan aniqlanuvchi

f

but

n

sodda funksiya integrallanuvchi bo`lsa, u holda funksiya to`plamda

Lebeg ma'nosida integrallanuvchi deyiladi va uning integrali

Z

A



(xdµ = lim

n→∞

Z

A



f

but

n

(xdµ.

12.1. Lebeg integralining asosiy xossalari.

I. f(x) = 1, x ∈ A sodda funksiya integrallanuvchi va

Z

A

· dµ µ(A).

II. Bir jinslilik xossasi. Agar funksiya to`plamda integrallanuvchi

bo`lsa, u holda ixtiyoriy k ∈ R o`zgarmas uchun k · f funksiya ham A

to`plamda integrallanuvchi va quyidagi tenglik o`rinli

Z

A



k · f (x)dµ k

Z

A



(x)dµ.

Isbot. Bu xossaning isboti sodda funksiyalar uchun Lebeg integralining B

xossasidan limitga o`tish natijasida, o`zgarmasni limit belgisi ostidan chiqarish

mumkin degan qoidadan kelib chiqadi. Ya'ni, agar {f



n

}

integrallanuvchi sod-

da funksiyalar ketma-ketligi funksiyaga tekis yaqinlashsa, u holda {k · f

n

}

integrallanuvchi sodda funksiyalar ketma-ketligi k · f funksiyaga tekis yaqin-

lashadi. Demak, k · f funksiya integrallanuvchi va

Z

A



k · f (x)dµ = lim

n→∞

Z

A



k · f

n

(x)dµ k · lim



n→∞

Z

A



f

n

(x)dµ k

Z

A

(x)

113


tenglik o`rinli.

III. Additivlik xossasi. Agar va funksiyalar to`plamda integralla-



nuvchi bo`lsa, u holda funksiya ham to`plamda integrallanuvchi va

quyidagi tenglik o`rinli

Z

A

[(x) + g(x)]dµ =

Z

A

(x)dµ +

Z

A



g(x)dµ.

Isbot. Agar {f



n

}

integrallanuvchi sodda funksiyalar ketma-ketligi funk-

siyaga, {g

n

}

integrallanuvchi sodda funksiyalar ketma-ketligi funksiya-

ga tekis yaqinlashsa, u holda {f

n

g



n

}

integrallanuvchi sodda funksiyalar

ketma-ketligi funksiyaga tekis yaqinlashadi. Demak, funksiya

integrallanuvchi va sodda funksiyalar uchun integralning xossasiga ko`ra

Z

A

[(x) + g(x)] dµ = lim



n→∞

Z

A

[f

n

(x) + g



n

(x)]dµ =

= lim

n→∞

Z

A



f

n

(xdµ + lim



n→∞

Z

A



g

n

(xdµ =

Z

A

(xdµ +

Z

A



g(x

tenglik o`rinli.

Shuningdek quyidagi tenglik o`rinli



Z

A

(xdµ =

Z

A

1

(x+

Z

A

2

(xdµ, A A

1

∪A

2

, A

1

∩A

2

∅. (12.2)



IV. to`plamda chegaralangan funksiya integrallanuvchidir.

Isbot. Agar funksiya to`plamda chegaralangan bo`lsa, u holda (11.1)

tenglik bilan aniqlanuvchi f

but

n

sodda funksiya ixtiyoriy n ∈ N da cheklita

qiymat qabul qiladi. Demak, 11.2-ta'rifga ko`ra f

but

n

sodda funksiya integral-

lanuvchi. 12.2-ta'rifga ko`ra ham integrallanuvchi.

V. Agar f(x≥ 0, x ∈ A funksiya integrallanuvchi bo`lsa, u holda



Z

A

(x)dµ ≥ 0.

Isbot. Bu xossa Lebeg integralining monotonlik xossasi deyiladi. Uning

isboti sodda funksiyalar uchun to`g`ridan-to`g`ri ta'rifdan kelib chiqadi. Agar

114


f

manymas funksiya bo`lsa, u holda unga tekis yaqinlashuvchi f



but

n

sodda


funksiyalar ketma-ketligi ham manymas. Bundan

Z

A



f

but

n

(xdµ =

1

n

Z

A

[nf (x)] dµ ≥ 0.

Bu yerdan n → ∞ da limitga o`tib, V xossaning isbotiga ega bo`lamiz.

Integralning monotonlik xossasidan quyidagi tasdiq kelib chiqadi. Agar



(x≥ g(x)

bo`lsa, u holda

Z

A

(x)dµ ≥

Z

A



g(x)

tengsizlik o`rinli. Shuningdek, agar m ≤ f(x≤ M, x ∈ A bo`lsa, u holda



(A

Z

A



(x)dµ ≤ M µ(A)

tengsizliklar o`rinli.

VI. Agar µ(A) = 0 bo`lsa, u holda ixtiyoriy A → R uchun

Z

A



(x)dµ = 0.

VI. Agar f ∼ g (ya'ni deyarli barcha x ∈ A lar uchun f(x) = g(x) )

bo`lib, ulardan biri integrallanuvchi bo`lsa, u holda ikkinchisi ham integral-

lanuvchi va quyidagi tenglik o`rinli

Z

A

(x)dµ =

Z

A



g(x)dµ .

Bu tasdiqlar Lebeg integralining ta'ridan bevosita kelib chiqadi.

VII. Agar ϕ funksiya to`plamda integrallanuvchi bo`lib, deyarli barcha

x ∈ A

lar uchun |f(x)| ≤ ϕ(x) bo`lsa, u holda funksiya ham to`plamda

integrallanuvchi bo`ladi.

Isbot. Haqiqatan ham, agar va ϕ sodda funksiyalar bo`lsa, u holda



A

to`plamdan o`lchovi nol bo`lgan A

1

{x ∈ A |f (x)| > ϕ(x)}



to`plamni

chiqarib tashlab, qolgan A



0

to`plamda |f(x)| ≤ ϕ(x) tengsizlikni hosil qi-

lamiz. A

0

to`plamni chekli yoki sanoqli sondagi A



0

n

to'plamlarning birlashmasi

115


ko`rinishida shunday tasvirlaymizki, har bir A

0

n

to`plamda va ϕ funksiyalar

o`zgarmas bo`lsin, ya'ni

(x) = a

n

,

ϕ (x) = b

n

,

x ∈ A

0

n

.

Shartga ko`ra |a



n

| ≤ b

n

tengsizlik bajariladi. ϕ funksiya integrallanuvchi

bo`lganligi uchun hamda (12.2) va VI xossadan foydalanib

X

n=1



| a

n

| µ (A

0

n



X

n=1



b

n

µ (A

0

n

) =


Z

A

0

ϕ (xdµ =

Z

A



0

ϕ (xdµ +

Z

A

1

ϕ (xdµ =

Z

A



ϕ (x

ni olamiz. Shuning uchun ham integrallanuvchi va

¯

¯

¯



¯

Z

A



(x

¯

¯



¯

¯ =


¯

¯

¯



¯

Z

A



0

(x

¯

¯



¯

¯ =


¯

¯

¯



¯

¯

X



n

a

n

µ (A

0

n

)

¯



¯

¯

¯



¯

X

n



| a

n

| µ (A

0

n

) =


=

Z

A



0

|f (x| dµ ≤

Z

A



ϕ (xdµ.

Endi umumiy holni qaraymiz.



f

but

n

(x) =

[nf (x)]

n

sodda funksiya ixtiyoriy n ∈ N da



|f

but

n

(x)| ≤ ϕ (x) + 1,



x ∈ A

0

tengsizlikni qanoatlantiradi. Demak, f



but

n

(x)

sodda funksiya integrallanuvchi.

12.2-ta'rifga ko`ra funksiya ham integrallanuvchi.

VIII. Quyidagi integrallar bir vaqtda mavjud yoki mavjud emas:



I

1

=



Z

A

(x)dµ,

I

2

=



Z

A

|f (x)| dµ.

Isbot. VII xossadan foydalanib, ko`rsatish mumkinki, I

2

ning mavjudligi-



dan I

1

ning mavjudligi kelib chiqadi. Teskari tasdiq sodda funksiya bo`lganda



116

bevosita ta'rifdan kelib chiqadi. Umumiy holni qaraymiz. funksiya da

integrallanuvchi bo`lgani uchun, unga tekis yaqinlashuvchi {f



n

}

integrallanuv-

chi, sodda funksiyalar ketma-ketligi mavjud. U holda

||f (x)| − |f

n

(x)|| ≤ |f (x− f



n

(x)|

tengsizlikka ko`ra, {|f

n

|}

- integrallanuvchi, sodda funksiyalar ketma-ketligi



|f |

funksiyaga tekis yaqinlashadi. Shunday ekan, ta'rifga ko`ra, I

2

integral


mavjud.

Lebeg ma'nosida integrallanuvchi funksiya Riman ma'nosida integrallanuv-



chi bo`lishi shart emas.

12.1-misol. Dirixle funksiyasini [02] kesmada Lebeg va Riman ma'nola-

rida integrallanuvchanlikka tekshiring.

Yechish. D sodda funksiya bo`lib, uning Lebeg integrali

Z

[0,2]



D(x)dµ = 1 · µ([02] ∩ Q) + 0 · µ([02]\Q) = 0.

Dirixle funksiyasi [02] kesmada Riman ma'nosida integrallanuvchi emas.


Download 1.42 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   59




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling