M. H. Shermatov, O. I. Egamberdiyev funksional analiz va integral tenglamalar
Download 1.42 Mb. Pdf ko'rish
|
funksional analiz va integral tenglamalar
F k va x /∈ F bo`lsin. U holda x /∈ F k , k = 1, 2, . . . , n , ya'ni x nuqta F k uchun limitik nuqta bo`la olmaydi. Shuning uchun x ning O ε 1 (x), O ε 2 (x), . . . , O ε n (x) atroari mavjudki, O
(x) da F
ning ko`pi bilan cheklita elementi bo`lishi mumkin. Agar
1≤k≤n ε k desak, O ε (x) atrofda har bir F
to`plam elementlari soni cheklitadan ko`p emas. U holda O
(x) atrofda F =
S
F k to`plam elementlarining soni ham cheklitadan ko`p emas. Shuning uchun x nuqta F uchun limitik nuqta bo`la olmaydi. Ya'ni F ning barcha limitik nuqtalari o`zida saqlanadi. Demak, F − yopiq to`plam. ∆ 20.9-ta'rif. Agar x ∈ M nuqta uchun shunday ε > 0 mavjud bo`lib, O ε (x) atrof M da to`liq saqlansa ( O
(x) ⊂ M ), u holda x nuqta M to`plam- ning ichki nuqtasi deyiladi. Faqat ichki nuqtalardan tashkil topgan to`plam ochiq to`plam deyiladi. M ning barcha ichki nuqtalaridan iborat to`plam
bilan belgilanadi. 20.16-misol. R sonlar o`qida ixtiyoriy (a, b) interval ochiq to`plamdir. Haqiqatan ham, agar x ∈ (a, b) desak, ε = min{x − a, b − x} son uchun O ε (x) ⊂ (a, b) . 189
20.17. C[a, b] fazodagi g funksiyani olib, tayinlaymiz va G orqali f(t) < g(t), t ∈ [a, b] shartni qanoatlantiruvchi funksiyalar to`plamini belgilaymiz. U holda G ochiq to`plam bo`ladi. 20.4-teorema. M to`plam ochiq bo`lishi uchun uning butun fazogacha to`ldiruvchisi X\M yopiq bo`lishi zarur va yetarli. Isbot. Zaruriyligi. M ochiq to`plam bo`lsin. U holda M dan olingan har bir x nuqta o`zining biror O
(x) atro bilan M ga tegishli bo`ladi, ya'ni
(x) T (X \ M) = ∅ . Shuning uchun X\M ga tegishli bo`lmagan nuqta X\M uchun urinish nuqtasi bo`la olmaydi, ya'ni X\M− yopiq to`plam. Yetarliligi. X\M yopiq to`plam bo`lsin. U holda uning o`ziga tegishli bo`l- magan urinish nuqtasi yo`q, ya'ni har bir x uchun shunday O ε (x) atrof mavjud bo`lib, O ε (x) ⊂ M bo`ladi. Demak, M ochiq to`plam. ∆ 20.18. Bo`sh to`plam va X fazo yopiq to`plamlardir. Ular biri-ikkinchisining to`ldiruvchisi bo`lgani uchun 20.4-teoremaga ko`ra ∅ va X lar ochiq to`plamlar ham bo`ladi. Ikkilik prinsiplari hamda 20.3 va 20.4-teoremalar natijasi sifatida quyidagi teoremani keltiramiz. 20.5-teorema. Ixtiyoriy sondagi ochiq to`plamlar yig`indisi va chekli son- dagi ochiq to`plamlar kesishmasi yana ochiq to`plamdir. 20.4. Sonlar o`qidagi ochiq va yopiq to`plamlar Ixtiyoriy metrik fazoda, hattoki Evklid fazosida ham, ochiq va yopiq to`p- lamlar strukturasi, umuman olganda, juda murakkab. Ammo, bir o`lchamli Evklid fazosida, ya'ni sonlar o`qida barcha ochiq to`plamlarni (shu jumladan yopiq to`plamlarni) tavsiash qiyin emas. Sonlar o`qidagi ochiq to`plamlar tavsi quyidagi teorema orqali ifodalanadi. 20.6-teorema. Sonlar o`qidagi ixtiyoriy ochiq to`plam chekli yoki sanoqli sondagi o`zaro kesishmaydigan intervallar yig`indisi ko`rinishida tasvirlanadi. 190
Isbot. Sonlar o`qidagi G ochiq to`plamni qaraymiz. G to`plam elementlari orasida ekvivalentlik munosabatini kiritamiz. Agar x, y ∈ G nuqtalar uchun shunday (α, β) interval mavjud bo`lib, x, y ∈ (α, β) ⊂ G bo`lsa, x ∼ y deymiz. Ravshanki, bu munosabat reeksiv va simmetrikdir. Bundan tashqari x ∼ y va y ∼ z bo`lgani uchun shunday (α, β) va (γ, δ) intervallar mavjud bo`lib, x, y ∈ (α, β) ⊂ G va y, z ∈ (γ, δ) ⊂ G bo`ladi. Bundan γ < y < β va (α, β) T (γ, δ) 6= ∅ larga ko`ra (α, β) T (γ, δ) ⊂ G bo`lishi kelib chiqadi. Agar a = min {α, γ} , b = max {β, δ} desak, x, z ∈ (a, b) = (α, β) S (γ, δ) ⊂ G bo`ladi. Shunday ekan, x ∼ z ekanligi, ya'ni kiritilgan munosabatning tranzi- tivligi kelib chiqadi. Shuning uchun, G o`zaro kesishmaydigan I τ bir-biri bilan ekvivalent nuqtalarning sinariga ajraladi, ya'ni G = S
I τ . Har bir I τ ning
interval ekanligini ko`rsatamiz. a = inf I τ , b = sup I τ belgilashlarni kirita- miz. I
ning tuzilishiga ko`ra a /∈ I τ va b /∈ I τ . U holda I τ ⊂ (a, b) . Ikkinchi tomondan, agar x < y, x, y ∈ I
desak, I τ ning tuzilishiga ko`ra (x, y) ⊂ I τ . Bundan tashqari a dan o`ng tomonda va a ga istalgancha yaqin, b dan chap tomonda va b ga ixtiyoriy yaqinlikda I τ ning elementlari mavjud. Shuning uchun, chetlari (a, b) ga tegishli ixtiyoriy (a
) interval I τ da saqlanadi. Bundan I
= (a, b) tenglik kelib chiqadi. Bunday kesishmaydigan I
interval- lar soni ko`pi bilan sanoqli, chunki har bir I
interval kamida bitta ratsional nuqtani saqlaydi. Shuning uchun intervallar soni ratsional nuqtalar sonidan ko`p emas. ∆ Yopiq to`plamlar ochiq to`plamlarning to`ldiruvchi to`plami bo`lgani uchun, ixtiyoriy yopiq to`plam sonlar o`qidan chekli yoki sanoqlita o`zaro kesishmay- digan intervallarni chiqarib tashlashdan hosil bo`ladi. 20.19. R da sodda yopiq to`plamlarga misol sifatida kesmalar, alohida nuqtalar va chekli shunday to`plamlar yig`indisini qarash mumkin. 20.20. Murakkabroq yopiq to`plamga misol sifatida Kantor to`plami ni 191
keltirish mumkin. Kantor to`plamining qurilishi va kontinuum quvvatli ekanligi 4.7-misolda keltirilgan. Uning o`lchovi nol ekanligi 6.3-misolda ko`rsatilgan. U kontinuum quvvatli, nol o`lchovli to`plam. Kantor to`plamining quyidagi xossalarini isbotlang. 1) Kantor to`plamining yakkalangan nuqtalari mavjud emas. 2) Kantor to`plamining ichki nuqtalari mavjud emas, ya'ni ◦ K = ∅ . 3) Kantor to`plami mukammal to`plam, ya'ni K = K 0 . 4) Kantor to`plami [0, 1] kesmaning hech yerida zich emas. Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar 1.
©
2 : x 2 1 + x 2 2
ª to`plamni R 2 metrik fazoda ochiq to`plam bo`lishini isbotlang. 2.
©
2 : 1 ≤ x 2 1 + x 2 2
ª to`plamni R 2 metrik fazoda yopiq to`plam bo`lishini isbotlang. 3. Ratsional sonlar to`plami Q ning yopig`ini toping. 4. Q ni R ning hamma yerida zich ekanligini isbotlang. 5. Butun sonlar to`plami Z ni R ning hech yerida zich emasligini isbot- lang. 6.
ning barcha yakkalangan nuqtalari to`plamini toping. 7. Z ning barcha yakkalangan nuqtalari to`plamini toping. 8. R\Q ning barcha limitik nuqtalari to`plamini toping. 9. To`plam yopig`ining xossalarini keltiring. 10. Sanoqli sondagi ochiq to`plamlarning kesishmasi ochiq to`plam bo`lmas- ligiga misol keltiring. 192
11. Sanoqli sondagi yopiq to`plamlarning birlashmasi yopiq to`plam bo`lmas- ligiga misol keltiring. 12.
Kantor to`plami [0, 1] kesmada zichmi? K to`plam [0, 1] kesmadagi biror (a, b) intervalda zich bo`la oladimi? 13. Kantor to`plamining Lebeg ma'nosida o`lchovli ekanligini ko`rsating. Uning o`lchovini toping. 14.
Kantor to`plamining barcha yakkalangan nuqtalari to`plamini toping. 15.
Diskret metrik fazoda ixtiyoriy M uchun M = [M] tenglikni isbotlang. 21- § . To`la metrik fazolar Matematik analizdan ma'lumki, har qanday fundamental sonli ketma-ketlik yaqinlashuvchidir. Bu tasdiq sonlar o`qining to`laligini ifodalaydi. Quyida ko`r- satiladiki, ixtiyoriy metrik fazoda har qanday fundamental ketma-ketlik yaqin- lashuvchi (21.8-misolga qarang) bo`lavermaydi. 21.1-ta'rif. Agar ixtiyoriy ε > 0 uchun shunday N
natural son mavjud bo`lib, barcha n > N
va m > N ε nomerlar uchun ρ (x n , x m ) < ε tengsizlik bajarilsa, u holda {x n } fundamental ketma-ketlik deyiladi. Uchburchak aksiomasidan bevosita kelib chiqadiki, har qanday yaqinla- shuvchi ketma-ketlik fundamentaldir. Haqiqatan ham, agar {x n } ketma-ketlik x ga yaqinlashsa, ixtiyoriy ε > 0 uchun shunday N ε son mavjudki, barcha n > N ε nomerlarda ρ (x n , x) < ε/2 tengsizlik bajariladi. U holda ixtiyoriy n > N ε va m > N ε nomerlar uchun ρ (x n , x m ) ≤ ρ (x n , x) + ρ (x, x m ) < ε 2 + ε 2
Demak, {x
fundamental ketma-ketlik ekan. 21.2-ta'rif. Agar X metrik fazoda ixtiyoriy fundamental ketma-ketlik yaqin- lashuvchi bo`lsa, u holda X to`la metrik fazo deyiladi. 193
21.1-misol. Yakkalangan nuqtalar fazosida faqatgina statsionar (ya'ni biror nomerdan boshlab hamma nomerlarda birgina nuqta takrorlanadigan) ketma- ketliklar fundamental va shuning uchun yaqinlashadi, ya'ni bu fazo to`la. 21.2. R− fazoning to`laligi matematik analiz [4] kursidan ma'lum. 21.3. R
to`la metrik fazodir. Isbotlang. Isbot. Faraz qilaylik, x (p) = ³
(p) 1
(p) 2
(p)
´
n dagi ixtiyoriy fundamental ketma-ketlik bo`lsin. U holda har bir ε > 0 uchun shunday N
nomer mavjud bo`lib, barcha p > N ε va q > N ε nomerlar uchun ρ(x (p) , x (q) ) = v
u t
X
³
(p)
(q) k ´ 2 < ε. (21.1) Natijada har bir k ∈ {1, 2, . . . , n} uchun n
(p)
o ketma-ketlik barcha p > N ε va q > N ε nomerlar uchun ¯ ¯
(p) k − x (q) k ¯ ¯ ¯ < ε tengsizlikni qanoatlantiradi, ya'ni n
(p) k o
p=1 fundamental sonli ketma-ketlikdir va R fazo to`la bo`lganligi uchun u yaqinlashuvchi bo`ladi. Uning limitini
= lim
p→∞ x (p) k , k ∈ {1, 2, . . . , n} orqali belgilaymiz. U holda, (21.1) tengsizlikda p > N ε deb q → ∞ da limitga o`tsak v
u t
X
³
(p)
´ 2 ≤ ε tengsizlikka ega bo`lamiz. Bundan lim
(p) = (x 1
2
) = x. ∆ 21.4.-21.5. R n ∞ va R
n p fazolarning to`laligi ham shunga o`xshash isbot- lanadi. 21.6. C[a, b] fazo to`la metrik fazodir. Isbotlang. 194 Isbot. {x n } ⊂ C[a, b] ixtiyoriy fundamental ketma-ketlik bo`lsin. U hol- da har bir ε > 0 uchun shunday N
mavjudki, n, m > N ε bo`lganda ρ (x n , x m ) = max
a≤t≤b | x n (t) − x m (t) | < ε (21.2) tengsizlik bajariladi. Bu esa {x n } funksional ketma-ketlikning [a, b] kesmada tekis yaqinlashish shartidir. Shuning uchun {x
ketma-ketlik [a, b] kesmada aniqlangan biror x uzluksiz funksiyaga tekis yaqinlashadi. Agar (21.2) teng- sizlikda n > N ε bo`lganda m → ∞ da limitga o`tsak, ρ (x n , x) = max a≤t≤b | x n (t) − x (t) | ≤ ε tengsizlik kelib chiqadi, ya'ni {x
ketma-ketlik C[a, b] fazo metrikasida x funksiyaga yaqinlashadi. ∆ 21.7. ` 2 to`la metrik fazodir. Isbotlang. Isbot. {x (n) } ⊂ ` 2 ixtiyoriy fundamental ketma-ketlik bo`lsin. U holda har bir ε > 0 uchun shunday N ε mavjudki, n, m > N ε bo`lganda ρ ³
(n)
(m) ´ =
u u t ∞ X
³
(n) k − x (m) k ´ 2 < ε (21.3) tengsizlik bajariladi, bu yerda x (n) = ³
(n) 1
(n) 2
(n)
´ . (21.3) dan kelib chiqadiki, ixtiyoriy k natural son uchun ¯ ¯ ¯ x (n) k − x (m) k ¯ ¯ ¯ < ε bo`ladi, ya'ni har bir k da x (n) k haqiqiy sonlar ketma-ketligi fundamentaldir va shuning uchun u yaqinlashadi. Aytaylik,
= lim
n→∞ x (n) k , k = 1, 2, . . . bo`lsin. Endi x bilan yuqoridagi x k limitlar orqali tuzilgan (x 1
2
k , . . .) ketma-ketlikni belgilaymiz. Quyidagilarni ko`rsatishimiz kerak: a)
P
2
< ∞ , ya'ni x ∈ ` 2 ;
b) lim n→∞ ρ ¡
(n) ¢ = 0. (21.3) tengsizlikka asosan har bir belgilangan N natural son uchun N X
³
(n) k − x (m) k ´ 2 < ε 2 tengsizlik o`rinli. Bu tengsizlikning chap tomonidagi yig`indida cheklita qo`shi- luvchi bo`lgani uchun n > N ε ni tayinlab, m → ∞ da limitga o`tsak, N X
³
(n) k − x k ´ 2 ≤ ε 2 tengsizlikka kelamiz. Bu tengsizlik barcha N larda o`rinli, shuning uchun N → ∞ da limitga o`tsak, ∞ X
³
(n) k − x k ´ 2 ≤ ε 2 (21.4) tengsizlikka ega bo`lamiz. ∞ X
³
(n) k ´ 2 , ∞ X
³
(n) k − x k ´ 2 qatorlar yaqinlashuvchi bo`lgani va ∞ X
x 2
=
X
³
(n) k + x (n)
´ 2 ≤ 2 ∞ X
³
(n) k ´ 2 + 2 ∞ X
³
(n) k ´ 2 munosabatdan ∞ X
x 2
qatorning yaqinlashuvchi ekanligi kelib chiqadi, ya'ni a) tasdiq isbotlandi. (21.4) tengsizlikda ε > 0 ixtiyoriy son bo`lgani uchun lim
³
(n) ´ = lim n→∞ v u u t
X
³
k − x (n) k ´ 2 = 0 tenglik o`rinli bo`ladi, ya'ni ` 2 fazo metrikasida x (n) → x . b) tasdiq ham isbot bo`ldi. ∆
21.8. C 2 [−1, 1] metrik fazo to`la emas. Isbotlang. Isbot. Buning uchun C 2 [−1, 1] fazoda uzluksiz funksiyalarning f n (x) = Download 1.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling