M. H. Shermatov, O. I. Egamberdiyev funksional analiz va integral tenglamalar
Download 1.42 Mb. Pdf ko'rish
|
funksional analiz va integral tenglamalar
} qismiy ketma-ketlik ham x 0 ga yaqinlashadi. Bundan x 0 ∈ K ekanligi
kelib chiqadi. Bu qarama-qarshilik K ning yopiq to`plam ekanligini isbotlaydi. ∆ 21.1-natija. R n (C
) metrik fazodagi K to`plam nisbiy kompakt bo`lishi uchun, uning chegaralangan bo`lishi zarur va yetarlidir. 21.2-natija. R n p ¡ C n p ¢
metrik fazodagi K to`plam nisbiy kompakt bo`lishi uchun, uning chegaralangan bo`lishi zarur va yetarlidir. Metrik fazolarda nisbiy kompaktlik tushunchasi to`la chegaralanganlik tu- shunchasi bilan ustma-ust tushadi. Shu maqsadda to`la chegaralangan to`plam tushunchasini beramiz. Bizga (X, ρ) metrik fazodan olingan A, M to`plamlar va ε > 0 son berilgan bo`lsin. 21.8-ta'rif. Agar ixtiyoriy x ∈ M uchun shunday a ∈ A mavjud bo`lib,
tengsizlik bajarilsa, A to`plam M to`plam uchun ε to`r deyiladi. A to`plam M ning qismi bo`lishi shart emas, umuman A T
bo`lishi
ham mumkin. 209
21.9-ta'rif. Agar ixtiyoriy ε > 0 son uchun M to`plamning chekli ε to`ri mavjud bo`lsa, M ga to`la chegaralangan to`plam deyiladi. Har qanday to`la chegaralangan to`plam chegaralangan bo`ladi, lekin teskarisi o`rinli emas. 21.5-teorema. (X, ρ) to`la metrik fazodagi M to`plam nisbiy kompakt bo`lishi uchun, uning to`la chegaralangan bo`lishi zarur va yetarlidir [1] . Asosiy funksional fazolardan biri C[a, b] fazodir. Bu fazodagi to`plamning kompaktlik kriteriysini keltiramiz. Paragraf so`ngida ` p , p ≥ 1 fazodagi
to`plamlarning kompaktlik kriteriysini beramiz. F ⊂ C[a, b] funksiyalar oilasi berilgan bo`lsin. 21.10-ta'rif. Agar shunday C > 0 mavjud bo`lib, ixtiyoriy φ ∈ F va barcha x ∈ [a, b] lar uchun |φ(x)| ≤ C tengsizlik bajarilsa, u holda F funksiyalar oilasi tekis chegaralangan deyiladi. 21.11-ta'rif. Agar ixtiyoriy ε > 0 son uchun shunday δ > 0 son mavjud bo`lib, |x 1
2
tengsizlikni qanoatlantiruvchi ixtiyoriy x 1
2
hamda barcha φ ∈ F lar uchun
1 ) − φ (x 2 )| < ε tengsizlik bajarilsa, F funksiyalar oilasi tekis darajada uzluksiz deyiladi. 21.6-teorema (Arsela teoremasi). M ⊂ C [a, b] to`plam nisbiy kompakt bo`lishi uchun uning tekis chegaralangan va tekis darajada uzluksiz bo`lishi yetarli va zarurdir. Isbot. Zaruriyligi. M ⊂ C[a, b]− ixtiyoriy nisbiy kompakt to`plam bo`lsin.
to`la metrik fazo bo`lgani uchun 21.5-teoremaga ko`ra, ixtiyoriy ε da M ning chekli {ϕ 1
2
k } elementdan iborat ε/3− to`ri mavjud. Har bir ϕ
funksiya [a, b] kesmada uzluksiz bo`lganligi uchun u chegaralangandir, ya'ni max
x∈[a, b] | ϕ i (x) | ≤ K i , i = 1, 2, . . . , k. 210
K = max 1≤i≤k K i +
3 belgilash kiritamiz. ε 3
to`r ta'riga ko`ra, har bir ϕ ∈ M uchun birorta ϕ i da
i ) = max
x∈[a,b] | ϕ (x) − ϕ i (x) | ≤ ε 3 tengsizlik bajariladi. Bu yerdan kelib chiqadiki, har bir x ∈ [a, b] uchun | ϕ (x) | ≤ | ϕ i (x) | + ε 3
i +
3
Shunday qilib, M to`plam funksiyalar oilasi sifatida tekis chegaralangan ekan. Kantor teoremasiga ko`ra har bir ϕ
funksiya [a, b] kesmada tekis uzluksiz bo`ladi. Demak, ixtiyoriy ε > 0 son uchun shunday δ
mavjud bo`lib, |x 1
2
bo`lganda | ϕ i (x 1 ) − ϕ i (x 2 ) | < ε 3 tengsizlik bajariladi. Aytaylik, δ = min 1≤i≤k δ i bo`lsin. Ixtiyoriy ϕ ∈ M uchun ϕ i funksiyani shunday tanlaymizki, ρ (ϕ, ϕ i ) < ε 3 bo`lsin. U holda |x 1 − x 2
shart bajarilganda
1 ) − ϕ (x 2 ) | ≤ ≤ | ϕ (x 1 ) − ϕ i (x 1 ) |+| ϕ i (x 1 ) − ϕ i (x 2 ) |+| ϕ i (x 2 ) − ϕ (x 2 ) | < ε 3 + ε 3 + ε 3 = ε o`rinli. Bundan M ning tekis darajada uzluksizligi kelib chiqadi. Yetarliligi. Funksiyalarning M ⊂ C[a, b] oilasi tekis chegaralangan va tekis darajada uzluksiz bo`lsin. Agar biz, ixtiyoriy ε > 0 son uchun M ning chekli ε to`ri mavjud ekanligini ko`rsatsak, 21.5-teoremaga ko`ra M ning nisbiy kompakt to`plam ekanligi kelib chiqadi. Hamma ϕ ∈ M va barcha x ∈ [a, b] uchun | ϕ (x) | ≤ K bo`lsin. Ixtiyoriy ε > 0 uchun δ > 0 ni shunday tanlaymizki, barcha ϕ ∈ M lar uchun |x 1
2
bo`lganda | ϕ (x 1 ) − ϕ (x 2 ) | < ε 5 shart bajarilsin. Koordinatalar sistemasi- ning OX o`qidagi [a, b] kesmani a = x 0
1
2
n = b 211
nuqtalar bilan uzunliklari δ > 0 dan kichik oraliqlarga bo`lamiz va bu nuqtalar orqali OY o`qiga parallel (vertikal) to`g`ri chiziqlar o`tkazamiz. Keyin OY o`qidagi [−K, K] kesmani
0
1
2
m = K nuqtalar bilan uzunliklari
5 dan kichik oraliqlarga bo`lamiz va bu bo`linish nuqtalari orqali OX o`qiga parallel (gorizontal) to`g`ri chiziqlar o`tkazamiz. Shunday qilib, [a, b] × [−K, K] to`g`ri to`rtburchak gorizontal tomoni δ dan kichik va vertikal tomoni
5 dan kichik yacheykalarga ajraladi. Har bir ϕ ∈ M funksiyaga uchlari (x k , y l ) nuqtalarda bo`lgan va har bir x k nuqtada ϕ(x k ) dan ε 5 dan kichik chetlangan ψ siniq chiziqni mos qo`yamiz (bunday siniq chiziq mavjud). Bu ψ(x) siniq chiziqning tanlanishiga ko`ra |ϕ (x k ) − ψ (x k ) | < ε 5
k+1 ) − ψ (x k+1 ) | < ε 5
k ) − ϕ (x k+1 )| < ε 5 bo`lgani uchun | ψ (x k ) − ψ (x k+1 ) | < 3ε 5
tengsizlik bajariladi. Tuzilishiga ko`ra ψ funksiya [x
] kesmada chiziqli bo`lganligi sababli, barcha x ∈ [x k , x k+1 ] lar uchun | ψ (x k ) − ψ (x) | < 3ε 5
Endi x − [a, b] kesmaning ixtiyoriy nuqtasi va x
esa x ga chapdan eng yaqin bo`linish nuqtasi bo`lsin. U holda
) |+| ϕ (x k ) − ψ (x k ) |+| ψ (x k ) − ψ (x) | ≤ ε. Shunday ekan, yuqorida ko`rsatilgan usulda qurilgan barcha ψ siniq chiziqlar to`plami chekli va u M to`plam uchun ε to`r bo`ladi. 21.5-teoremaga ko`ra M nisbiy kompakt to`plam bo`ladi. ∆ 212
21.11-misol. C[a, b] fazoda F = ½
Z
¾ (21.13) funksiyalar oilasini nisbiy kompaktlikka tekshiring. Bu yerda B[0, 1] to`plam C[a, b] fazodagi markazi nol nuqtada radiusi 1 ga teng bo`lgan yopiq shar. K(s, t) − [a, b] × [a, b] kvadratda aniqlangan uzluksiz funksiya. Yechish. Arsela teoremasiga ko`ra F funksiyalar oilasining tekis chega- ralangan va tekis darajada uzluksiz ekanligini ko`rsatish yetarli. K(s, t) funk- siya [a, b]×[a, b] kvadratda uzluksiz bo`lganligi uchun u chegaralangan, ya'ni shunday C > 0 son mavjudki, barcha s, t ∈ [a, b] lar uchun |K(s, t)| ≤ C tengsizlik o`rinli. x ∈ B[0, 1] shartdan max
ekanligi kelib chiqa- di. Endi F funksiyalar oilasining tekis chegaralangan ekanligini ko`rsatamiz:
¯ ¯ ¯ ¯ Z b a K (s, t) x (t) dt ¯ ¯ ¯ ¯ ≤ Z
Bu tengsizlik F funksiyalar oilasining tekis chegaralangan ekanligini isbotlay- di. Endi F funksiyalar oilasining tekis darajada uzluksiz ekanligini ko`rsatamiz:
1 ) − y (s 2 ) | = ¯ ¯
¯ Z
a K (s 1
Z
2
¯ ¯
¯ ≤ ≤ Z
a |K (s 1
2
So`nggi munosabat |s 1
2
tengsizlikni qanoatlantiruvchi barcha s 1
2
[a, b] va barcha x ∈ B[0, 1] lar uchun o`rinli. Demak, F funksiyalar oilasi tekis darajada uzluksiz ekan. Shunday qilib, Arsela teoremasiga ko`ra (21.13) tenglik bilan aniqlangan F funksiyalar oilasi nisbiy kompakt to`plam bo`ladi. ∆ Endi tekis chegaralangan, lekin tekis darajada uzluksiz bo`lmagan Φ funksi- yalar oilasiga misol keltiramiz. 21.12. C[0, 1] fazoda Φ = ½
α (t) = 2 α t 1 + α 2
2
α ∈ (0, ∞) ¾ (21.14) 213 funksiyalar oilasini nisbiy kompaktlikka tekshiring. Yechish. Arsela teoremasiga ko`ra (21.14) tenglik bilan aniqlangan Φ funksi- yalar oilasining tekis chegaralangan va tekis darajada uzluksiz ekanligini tek- shirishimiz kerak. (1 − α t) 2 = 1−2α t+α 2 t 2
tengsizlikdan |x
(t) | ≤ 1 ekanligi kelib chiqadi. Demak, Φ funksiyalar oilasi tekis chegaralangan ekan. Tekis darajada uzluksiz emas degan tushunchani ta'riaymiz. Agar biror ε > 0 son va ixtiyoriy δ > 0 uchun shunday x
va shunday t 1 , t 2
lar mavjud bo`lib | t 1
2
tengsizlik bajarilganda | x α (t 1 ) − x α (t 2 ) | ≥ ε tengsizlik bajarilsa, Φ funksiyalar oilasi tekis darajada uzluksiz emas deyiladi. Endi ε = 1 2
1 δ va t 1 =
α , t 2 = 0 bo`lsa, u holda | t 1
2
1
< δ bo`ladi, ammo | x α (t 1 ) − x α (t 2 ) | = 2 α · 1
1 + α 2
1
2 = 1 > ε tengsizlik o`rinli. Demak, Φ funksiyalar oilasi tekis darajada uzluksiz emas ekan. Shunday qilib, (21.14) tenglik bilan aniqlangan Φ funksiyalar oilasi nis- biy kompakt to`plam emas ekan. ∆ Arsela teoremasining umumlashmasi quyidagicha. C M N bilan M to`plamni N to`plamga akslantiruvchi barcha uzluksiz akslantirishlar to`plamini belgi- laymiz. Bu yerda M va N lar kompakt to`plamlar. 21.7-teorema (Arsela teoremasining umumlashmasi). D ⊂ C M N to`plam
nisbiy kompakt bo`lishi uchun D ning tekis darajada uzluksiz bo`lishi zarur va yetarli.
Endi ` p , p ≥ 1 fazoda to`plamning nisbiy kompaktlik kriteriysini beramiz. 21.8-teorema. K ⊂ `
to`plam nisbiy kompakt bo`lishi uchun uning chega- ralangan va ε > 0 son qanday bo`lmasin, shunday n 0 nomer mavjud bo`lib, 214 ixtiyoriy n ≥ n 0 va barcha ξ = (ξ 1 , ξ 2
n , . . .) ∈ K lar uchun ∞ X
|ξ j | p < ε p shartning bajarilishi zarur va yetarli. Isbot. Zaruriyligi. Bizga nisbiy kompakt K ⊂ `
to`plam berilgan bo`lsin. U holda u to`la chegaralangan bo`lgani uchun, chegaralangan ham bo`ladi. Endi ikkinchi shartning bajarilishini ko`rsatamiz. Biror η > 0 sonni olamiz va K uchun chekli η− to`r {x 1
2
ni quramiz. Har bir x ∈ K uchun η− to`rga tegishli x i elementni shunday tan- laymizki, ρ
(x, x i ) < η bo`lsin. Har bir x = (ξ 1
2
element
uchun S n x = (ξ 1
2
va R n x = (0, 0, . . . , ξ n+1 , ξ n+2 , . . .) belgilashlarni kiritamiz. U holda x va θ = (0, 0, . . . , 0, . . .) elementlar uchun ρ p (R n x, θ) = ρ p (x, S n x) ≤ ρ p (x, x i )+ρ p (x i , S n x) ≤ ρ p (x, x i )+ρ p (S n x i , S n x) + +ρ p (R n x i , θ) ≤ 2ρ p (x, x i ) + ρ p (R n x i , θ) < 2η + ρ p (R n x i , θ) . Aniqlanishiga ko`ra, har bir belgilangan x element uchun lim
(R n x, θ) = lim n→∞ Ã
X
! 1 p = 0. Shuning uchun, shunday n 0 nomer mavjudki, n ≥ n 0 bo`lganda barcha i = 1, 2, . . . , k lar uchun ρ p (R n x i , θ) < η bo`ladi. Shunday ekan, n ≥ n 0 bo`lganda ρ p (R n x, θ) < 3η. Agar ixtiyoriy ε > 0 uchun η = ε 3 desak, ρ p (R n x, θ) = Ã
X
! 1 p < ε yoki
∞ X
|ξ j | p < ε p bo`ladi.
215 Yetarliligi. Chegaralangan K ⊂ ` p to`plam uchun ε > 0 son qanday bo`lmasin, shunday n 0 nomer mavjud bo`lib, ixtiyoriy n ≥ n 0 va x = (ξ 1
2
larda
∞ X
|ξ j | p < ε p tengsizlik bajarilsin. Ixtiyoriy ε > 0 uchun K to`plamning chekli ε− to`ri Download 1.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling