M. H. Shermatov, O. I. Egamberdiyev funksional analiz va integral tenglamalar
Download 1.42 Mb. Pdf ko'rish
|
funksional analiz va integral tenglamalar
mavjudligini ko`rsatamiz. Berilgan ε > 0 uchun n 0 nomerni shunday tan- laymizki, barcha x ∈ K larda ρ p (R n 0
Ã
X
0 +1
j | p ! 1 p < ε 2 tengsizlik bajarilsin. K n 0 = { S n 0
to`plamni qaraymiz. Har bir
da ρ p (R n 0
p (x, θ) o`rinli va K chegaralangan to`plam bo`lganligi sababli K n 0 ham chegaralangan to`plamdir. Har bir S n 0
1
2
n 0
n 0 nuqtaga ( ξ 1 , ξ 2
n 0 ) ∈ R n 0
nuqtani mos qo`yish bilan K
0 to`plamni E n 0 = { (ξ 1 , ξ 2
n 0 ) : (ξ 1 , ξ 2
n 0
n 0
n 0
to`plamga izometrik mos qo`yamiz. K
0 chegaralangan to`plam bo`lganligi sababli E n 0 to`plam R n 0
da chegaralangan bo`ladi. U holda 21.2-natijaga ko`ra E n 0 nisbiy kompakt to`plam bo`ladi. Demak, unga izomorf bo`lgan K n 0 to`plam ham nisbiy kompaktdir. Shunday ekan, K n 0 to`plam uchun chek- li {x 1
2
elementli ε 2 to`r mavjud. Bu to`plam K uchun ε to`r bo`ladi. Haqiqatan ham, ixtiyoriy x ∈ K uchun S n 0
n 0 va shunday x i ∈ { x 1
2
element mavjud bo`lib, ρ p (S n 0
i ) < ε 2 bo`ladi. U holda ρ p (x, x i ) = ρ p (x, S n 0
p (S n 0
i ) =
216 = ρ p (R n 0
p (S n 0
i ) < ε 2 + ε 2 = ε. Demak, 21.5-teoremaga ko`ra K nisbiy kompakt to`plam bo`ladi. ∆ Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar 1. 21.8-misolda keltirilgan f n ketma-ketlikni C 1 [−1, 1] fazoda fundamen- tallikka tekshiring. U yaqinlashuvchi bo`ladimi? 2. To`la va to`la bo`lmagan metrik fazolarga misollar keltiring. 3. R metrik fazoda B n = µ 1 − 1
, 1 ¶ ichma-ich joylashgan sharlar ketma-ketligini qaraymiz. Ularning radiuslari ketma-ketligining nolga in- tilishini ko`rsating. B n sharlar ketma-ketligining kesishmasi bo`sh ekan- ligini isbotlang. B
sharlar ketma-ketligi uchun 21.1-teorema shartlari bajariladimi? 4.
, C 1 [a, b] va C 2 [a, b] metrik fazolarni to`lalikka tekshiring. 5.
va ` 2 metrik fazolarda birlik sharning nisbiy kompakt to`plam emasligini isbotlang. 6. R metrik fazoda A n = µ 1 n , 1 − 1
¶
sistema M = (0, 1) to`plam uchun qoplama bo`lishini ko`rsating. {A
qoplamadan M ni qoplovchi chekli qism qoplama ajratish mumkinmi? M kompakt to`plam bo`ladimi? 22- § . Qisuvchi akslantirishlar prinsipi va uning tadbiqlari Berilgan shartlarda tenglama yechimining mavjudligi va yagonaligi bilan bog`liq masalalarni mos metrik fazolardagi biror akslantirishning qo`zg`almas nuqtasi mavjudligi va yagonaligi haqidagi masala ko`rinishida ifodalash mum- kin. Qo`zg`almas nuqta mavjudligi va yagonaligi belgilari ichida eng sodda va 217
shu bilan birga juda muhim belgi - bu qisuvchi akslantirishlar prinsipi deb nomlanuvchi belgidir. 22.1-ta'rif. X metrik fazo va uni o`zini-o`ziga akslantiruvchi A akslan- tirish berilgan bo`lsin. Agar shunday α ∈ (0, 1) son mavjud bo`lib, barcha x, y ∈ X nuqtalar uchun ρ (Ax, Ay) ≤ α ρ (x, y) (22.1) tengsizlik bajarilsa, A qisuvchi akslantirish deyiladi. Har bir qisuvchi akslantirish uzluksizdir. Haqiqatan ham, agar x n → x (ρ (x n , x) → 0) bo`lsa, u holda 0 ≤ ρ (Ax
bo`lgani uchun lim n→∞ ρ (Ax n , Ax) = 0 bo`ladi.
Agar A : X → X akslantirish uchun shunday x ∈ X nuqta mavjud bo`lib, Ax = x tenglik bajarilsa, x nuqta A akslantirishning qo`zg`almas nuqtasi deyiladi. 22.1-teorema (Qisuvchi akslantirishlar prinsipi). To`la metrik fazoda aniq- langan har qanday qisuvchi akslantirish yagona qo`zg`almas nuqtaga ega. Isbot. X metrik fazodan ixtiyoriy x 0 nuqtani olamiz. Keyin x 1 = Ax 0
2 = Ax 1 = A 2 x 0
3 = Ax 2 = A 3
0
n = Ax n−1 = A n x 0
nuqtalar ketma-ketligini qaraymiz. Ixtiyoriy n < m natural sonlar uchun ρ (x n , x m ) = ρ (A n x 0
m x 0 ) ≤ α n ρ (x 0
m−n ) ≤ ≤ α n (ρ (x 0
1 ) + ρ (x 1 , x 2 ) + · · · + ρ (x m−n−1 , x m−n )) ≤ ≤ α n ρ (x 0
1 )
1 + α + α 2 + · · · + α m−n−1 ¢
n 1 1 − α ρ (x 0
1 )
lim n→∞ α n (1 − α) −1 ρ (x 0
1 ) = 0. 218 Shuning uchun {x n } ketma-ketlik fundamentaldir. X to`la metrik fazo va {x n } fundamental ketma-ketlik bo`lgani uchun u yaqinlashuvchi. Aytaylik, lim
= x bo`lsin. U holda A akslantirishning uzluksizligiga ko`ra
= lim
n→∞ Ax n = lim
n→∞ x n+1 = x . Shunday qilib, A akslantirish uchun qo`zg`almas nuqta mavjud ekan. Uning yagonaligini isbotlaymiz. Agar Ax = x, Ay = y desak, (22.1) tengsizlikka ko`ra ρ (x, y) = ρ (Ax, Ay) ≤ α ρ (x, y) . Bundan α ∈ (0, 1) bo`lgani uchun ρ (x, y) (1 − α) ≤ 0 ⇒ ρ (x, y) = 0 ya'ni x = y bo`lishi kelib chiqadi. Qo`zg`almas nuqta yagona ekan. ∆ 22.1. Qisuvchi akslantirishlar prinsipining tadbiqlari Qisuvchi akslantirishlar prinsipini har xil tipdagi tenglamalar yechimlari mavjudligi va yagonaligi haqidagi teoremalarni isbotlashda qo`llash mumkin. Qisuvchi akslantirishlar prinsipi Ax = x tenglama yechimi mavjudligi va ya- gonaligini isbotlash uchungina qo`llanib qolmay, bu tenglama yechimini topish usulini ham beradi. Qisuvchi akslantirishlar prinsipining tadbig`iga doir misollar qaraymiz. 22.1-misol. R
fazoni o`zini-o`ziga akslantiruvchi va (Ax)
=
X
+ b i , i = 1, 2, . . . , n 219
formulalar orqali aniqlangan A akslantirishning qisuvchilik shartlarini toping. Yechish. Qanday shartlarda A qisuvchi akslantirish bo`ladi? Bu savolga javob fazoda qanday metrika berilishiga bog`liq. Biz quyida uch xil variantni qaraymiz: a) R
fazo, ya'ni ρ(x, y) = max 1≤i≤n
bo`lsin.
ρ(y 0 , y 00 ) = max
1≤i≤n |y 0 i − y 00 i | = max 1≤i≤n ¯ ¯
¯ ¯
X
¡
0 j − x 00 j ¢ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ≤ ≤ max 1≤i≤n n X
| a ij | ¯ ¯ x 0 j − x 00 j ¯ ¯ ≤ ≤ max 1≤i≤n n X
| a ij | · max 1≤j≤n ¯ ¯ x 0 j − x 00 j ¯ ¯ = Ã max
1≤i≤n n X
| a ij | !
0 , x 00 ) . Bu yerdan kelib chiqadiki, A qisuvchi akslantirish bo`lishi uchun max
1≤i≤n n X
| a ij | = α < 1 (22.2) shartning bajarilishi yetarli. Shuning uchun R
fazoda (22.2) shartni A aks- lantirishning qisuvchilik sharti sifatida qabul qilamiz. b) R
n 1 fazo, ya'ni ρ(x, y) = n P
|x i − y i | bo`lsin. U holda ρ(y 0 , y 00 ) =
n X
| y 0 i − y 00 i | = n X
¯ ¯
¯ ¯
X
¡
0 j − x 00 j ¢ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ≤ ≤ n X
n X
| a ij | ¯ ¯ x 0 j − x 00 j ¯ ¯ = n X
Ã
X
| a ij | !
¯ ¯x 0 j − x 00 j ¯ ¯ ≤ ≤ Ã max 1≤j≤n n X
| a ij | !
n X
¯ ¯x 0 j − x 00 j ¯ ¯ ≤ Ã max
1≤j≤n n X
| a ij | !
0 , x 00 ) . Bu yerdan ko`rinadiki, A akslantirish uchun qisuvchilik sharti R
1 fazoda max 1≤j≤n n X
| a ij | = α < 1 (22.3) 220
ko`rinishga ega. c) R
n fazo, ya'ni ρ(x, y) = v u u t
X
(x i − y i ) 2 bo`lsin. U holda ρ 2 (y 0 , y 00 ) =
n X
(y
) 2 = n X
Ã
X
a ij ¡
0 j − x 00 j ¢ ! 2 ≤ n X
Ã
X
| a ij | 2 ! n X
¡
¢ 2 ≤ Ã
X
X
| a ij | 2 ! ρ 2 (x 0 , x 00 ) . Yuqorida keltirilgan tenglik va tengsizliklarga ko`ra R
fazoda A akslantirish- ning qisuvchilik sharti
X
n X
| a ij | 2
(22.4) ko`rinishga ega. Shunday qilib, agar (22.2) - (22.4) shartlardan birortasi bajarilsa, u holda yagona x = ( x 1
2
n ) nuqta mavjud bo`lib, x i =
X
+ b i , i = 1, 2, . . . , n bo`ladi. Bundan tashqari bu nuqtada ketma-ket yaqinlashishlar quyidagi ko`ri- nishga ega
(k) i =
X
(k−1) j + b i , x (k) = ³
(k) 1
(k) 2
(k)
´
Bu yerda x (0)
= ³
(0) 1
(0) 2
(0)
´ sifatida R n dagi ixtiyoriy nuqtani qabul qilish mumkin. Qaralayotgan y = Ax akslantirish qisuvchi bo`lishi uchun (22.2)-(22.4) shartlarning ixtiyoriy birining bajarilishi yetarli. Isbotlash mumkinki, (22.2) 221
va (22.3) shartlar mos ravishda R n ∞ va R
n 1 fazolarda y = Ax akslantirish qisuvchi bo`lishi uchun zarur ham bo`ladi. Ta'kidlash lozimki, (22.2) - (22.4) shartlarning birortasi ham ketma-ket yaqinlashishlar usulining tadbig`i uchun zarur emas. Agar |a ij | < n −1 bo`lsa, u holda (22.2) - (22.4) shartlarning hammasi bajariladi va ketma-ket yaqinlashishlar usulini qo`llash mumkin. Agar |a ij | ≥ n −1 bo`lsa, u holda (22.2) - (22.4) shartlarning birortasi ham bajarilmaydi. 22.2. Qisuvchi akslantirishlar prinsipining integral tenglamalarga tadbiqi Fredholm tenglamasi. Qisuvchi akslantirishlar prinsipini ushbu f (x) = λ Z
a K(x, y) f (y) dy + ϕ(x) (22.5) ikkinchi tur Fredholm integral tenglamasi yechimining mavjudligi va yago- naligini isbotlash uchun qo`llaymiz. Bu yerda K integral tenglama yadrosi, ϕ− berilgan funksiya, f− izlanayotgan (noma'lum) funksiya, λ esa haqiqiy parametr. Ko`rsatamizki, qisuvchi akslantirishlar prinsipini λ parametrning yetar- licha kichik qiymatlarida qo`llash mumkin. Faraz qilamiz, K(x, y) − [a, b]×[a, b] kvadratda uzluksiz funksiya bo`lsin. Download 1.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling