M. H. Shermatov, O. I. Egamberdiyev funksional analiz va integral tenglamalar
Download 1.42 Mb. Pdf ko'rish
|
funksional analiz va integral tenglamalar
n
elementlarning α 1
1 + α 2 x 2 + · · · + α n x n 237
chiziqli kombinatsiyasidan L 0 dan olingan elementgagina farq qiladi, ya'ni x = α 1
1 + α 2 x 2 + · · · + α n x n + y, y ∈ L 0 . Bu tasvirning yagonaligini ko`rsatamiz. Aytaylik x = α 0 1
1 + α 0 2
2 + · · · + α 0 n x n + y 0 , y 0 ∈ L 0 tasvir ham o`rinli bo`lsin. U holda 0 = (α 1
0 1 )x 1 + (α 2
2 ) x 2 + · · · + (α n − α 0 n )x n + y − y 0 tenglikka kelamiz. Bundan α 1 = α 0 1
2 = α 0 2
n = α 0 n , y = y 0 . Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar 1. Chiziqli fazoga misollar keltiring. 2. Chiziqli bog`langan (chiziqli bog`lanmagan) sistema ta'rini bering. 3. Chiziqli fazo o`lchami ta'rini bering. 4. [−1, 1] kesmada aniqlangan uzluksiz va juft (toq) funksiyalar to`plamini C + [−1, 1] (C − [−1, 1]) bilan belgilaymiz. C + [−1, 1] (C − [−1, 1]) to`plam
chiziqli fazoning qism fazosi bo`lishini isbotlang. 5. ˜
(0) p [a, b] qism fazoning o`lchamini toping. 6.
p [a, b] faktor fazoning o`lchamini toping. 24- § . Chiziqli funksionallar Bu paragraf chiziqli funksionallar, ularning ayrim xossalariga bag`ishlangan. 24.1-ta'rif. L chiziqli fazoda aniqlangan f sonli funksiya funksional de- yiladi. Agar barcha x, y ∈ L lar uchun
238
bo`lsa, f additiv funksional deyiladi. 24.2-ta'rif. Agar ixtiyoriy x ∈ L va barcha α ∈ C lar uchun f (αx) = αf (x) bo`lsa, f bir jinsli funksional deyiladi. Agar ixtiyoriy x ∈ L va barcha α ∈ C sonlar uchun
bo`lsa, u holda kompleks chiziqli fazoda aniqlangan f funksional qo`shma bir jinsli deyiladi, bu yerda ¯α soni α ga qo`shma kompleks son. 24.3-ta'rif. Additiv va bir jinsli funksional chiziqli funksional deyiladi. Additiv va qo`shma bir jinsli funksional qo`shma chiziqli (yoki antichiziqli) funksional deyiladi. Chiziqli funksionallarga misollar keltiramiz. 24.1-misol. R n − n o`lchamli vektor fazo va a = (a 1
2
n ) ∈ R n tayin bir element bo`lsin. U holda f : R n → R, f (x) = n X
a i x i moslik R
n da chiziqli funksional bo`ladi. u (z) = n X
a k ¯
k tenglik bilan aniqlanuvchi u : C n → C akslantirish qo`shma chiziqli funksio- nalni aniqlaydi. 24.2. Quyidagi I va I ∗ : C[a, b] → C funksionallar
Z
a x(t) dt, I ∗ (x) = Z
fazodagi chiziqli va qo`shma chiziqli funksionalga misol bo`ladi. 24.3. y 0
berilgan element bo`lsin. Har bir x ∈ C[a, b] funksi- yaga
F (x) = Z
a x(t) y 0 (t) dt 239 sonni mos qo`yamiz. Bu funksionalning chiziqliligi integrallash amalining asosiy xossalaridan kelib chiqadi. F ∗ (x) = Z
0 (t) dt funksional C[a, b] fazoda qo`shma chiziqli funksional bo`ladi. 24.4. ` 2 fazoda chiziqli funksionalga misol keltiramiz. k− tayin bir natural son bo`lsin. ` 2 dagi har bir x = (x 1 , x 2
k , . . .) uchun
f k (x) = x k deymiz. Bu funksionalning chiziqliligi ko`rinib turibdi. 24.1. Chiziqli funksionalning geometrik ma'nosi Bizga L chiziqli fazoda aniqlangan, nolmas f chiziqli funksional berilgan bo`lsin. Bu f funksional uchun f(x) = 0 shartni qanoatlantiruvchi barcha
nuqtalar to`plami uning yadrosi deyiladi va Ker f = { x ∈ L : f (x) = 0} ko`rinishda belgilanadi. Ker f to`plam L ning qism fazosi bo`ladi. Haqiqatan ham, agar x, y ∈ Ker f bo`lsa, u holda ixtiyoriy a, b sonlar uchun
tenglik o`rinli. Ker f qism fazoning koo`lchami birga teng. Haqiqatan ham, Ker f ga qarashli bo`lmagan, ya'ni f(x 0 ) 6= 0 bo`ladigan qandaydir x 0 elementni olamiz. Bunday element mavjud, chunki f(x) 6= 0 (aynan nolga teng emas). Umumiylikni chegaralamasdan hisoblashimiz mumkinki, f(x 0 ) = 1
(aks hol- da biz x 0
0 ) ni olgan bo`lar edik, chunki f(x 0
0 )) = 1
). Ixtiyoriy x element uchun y = x − x 0
desak, u holda f (y) = f (x − x 0
ya'ni y ∈ Ker f . Qaralayotgan x element x = a x 0 +y , y ∈ Ker f ko`rinish- da tasvirlanadi va bu tasvir yagonadir. Haqiqatan ham, 240
x = a x 0 + y , y ∈ Ker f va x = a 0 x 0 + y 0 , y 0 ∈ Ker f bo`lsin. U holda (a−a 0 ) x 0 = y 0 − y tenglik o`rinli. Agar a = a 0 bo`lsa, y = y 0 ekanligi ko`rinib turibdi. Agar a − a 0 6= 0 bo`lsa, u holda x 0 = y 0 − y a − a 0 ∈ Ker f ekanligi kelib chiqadi. Bu esa x 0
shartga zid. Bu qarama-qarshilik tasdiqni isbotlaydi. ∆ Bu yerdan kelib chiqadiki, ikkita x 1 va x 2 elementlar Ker f qism fazo bo`yicha bitta qo`shni sinfda yotishi uchun f(x 1 ) = f (x 2 ) shartning bajarilishi zarur va yetarli. Haqiqatan ham, x 1 = f (x 1 ) x 0 + y 1 , y 1
2 = f (x 2 ) x 0 + y 2 , y 2
tenglikdan
1
2 = (f (x 1 ) − f (x 2 )) x 0 + (y 1
2 ) tenglik kelib chiqadi. Bu yerdan kelib chiqadiki, x 1
2
bo`lishi
uchun f (x 1 ) − f (x 2 ) = 0
bo`lishi zarur va yetarli. Ker f qism fazo bo`yicha har qanday ξ sinf o`zining ixtiyoriy vakili bilan bir qiymatli aniqlanadi. Bunday vakil sifatida a x 0 ko`rinishdagi elementni olish mumkin. Bu yerdan ko`rinadiki, L/Ker f qism fazoning o`lchami birga teng ekan, ya'ni Ker f ning koo`lchami birga teng. Chiziqli funksionalning yadrosi Ker f o`zida nolga aylanadigan funksio- nalni o`zgarmas ko`paytuvchi aniqligida bir qiymatli aniqlaydi. Haqiqatan ham, f va g funksionallar yadrolari teng bo`lsin, ya'ni Ker f =
. U holda f uchun x 0
elementni shunday tanlaymizki, f(x 0 ) = 1
bo`lsin. Ko`rsatamizki, g(x 0 ) 6= 0 . Ixtiyoriy x ∈ L uchun x = f (x) x 0 +y, y ∈ Ker f va g (x) = f (x) g (x 0 )+g (y) = f (x) g (x 0 ) tengliklarga egamiz. Agar g(x 0 ) = 0
bo`lsa, g(x) ≡ 0 bo`lar edi. g(x) = 241
g(x 0 )f (x) tenglikdan f va g funksionallarning proporsional ekanligi kelib chiqadi.
Koo`lchami birga teng bo`lgan ixtiyoriy L 0 qism fazo berilgan bo`lsin. U holda shunday f chiziqli funksional mavjudki, Ker f = L
bo`ladi. Buning uchun L
qism fazoda yotmaydigan ixtiyoriy x 0
elementni olamiz va ixtiyoriy x ∈ L elementni x = a x 0 + y, y ∈ L 0 ko`rinishda yozamiz. Bunday yoyilma yagona. f(x) = a tenglik yordamida aniqlanuvchi chiziqli funksio- nalning yadrosi Ker f = L 0 bo`ladi.
L chiziqli fazoda koo`lchami birga teng bo`lgan qandaydir L 0 qism fa-
zo berilgan bo`lsin. U holda L fazoning L 0 qism fazo bo`yicha har qan- day qo`shni sin L
qism fazoga parallel bo`lgan gipertekislik deyiladi (xusu- san, L
qism fazoning o`zi θ elementni saqlovchi, ya'ni koordinata boshidan o`tuvchi gipertekislik hisoblanadi). Boshqacha aytganda, L
qism fazoga paral- lel bo`lgan M
gipertekislik - bu L 0 qism fazoni qandaydir x 0
vektorga
parallel ko`chirishdan paydo bo`ladigan to`plam, ya'ni M 0 = L 0 + x 0 = { y : y = x + x 0 , x ∈ L 0 } . Ko`rinib turibdiki, agar x 0
bo`lsa, M 0 = L 0 bo`ladi, agarda x 0
bo`lsa, u holda M 0 6= L 0 . Agar f − L chiziqli fazoda aniqlangan chiziqli funksional bo`lsa, M f =
f (x) = 1} to`plam Ker f qism fazoga parallel gipertekislik bo`ladi. Haqiqatan ham, f(x 0 ) = 1 bo`ladigan x 0 elementni tanlab, ixtiyo- riy elementni x = α x 0 + y , y ∈ Ker f ko`rinishda yozishimiz mumkin. Ikkinchi tomondan, agar M 0 − koo`lchami birga teng bo`lgan L 0 qism fa-
zoga parallel va koordinata boshidan o`tmaydigan gipertekislik bo`lsa, u holda shunday yagona f chiziqli funksional mavjudki, M 0 = {x : f (x) = 1} 242
bo`ladi. Haqiqatan ham, M 0 = L 0 + x 0
0
bo`lsin. U holda har qanday
element yagona ravishda x = a x 0 +y, y ∈ L 0 ko`rinishda tasvirlanadi. f (x) = a tenglik yordamida aniqlanadigan chiziqli funksional izlanayotgan funksional bo`ladi. Uning yagonaligi quyidagidan kelib chiqadi: Agar x ∈ M 0 da g(x) = 1 bo`lsa, u holda y ∈ L 0 da g(y) = 0 bo`ladi. Bundan
0 + y) = a = f (a x 0 + y) tenglik kelib chiqadi. Shunday qilib, L chiziqli fazoda aniqlangan noldan farqli barcha chiziqli funksionallar bilan koordinata boshidan o`tmaydigan L dagi barcha giperte- kisliklar o`rtasida o`zaro bir qiymatli moslik o`rnatildi. Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar 1. Chiziqli funksionalning geometrik ma'nosini tushuntiring. 2. C[a, b] fazoda gipertekislikka misol keltiring. 3.
fazoda f(x) = x(b) chiziqli funksionalni qaraymiz. C[a, b] fa- zoda M = { f ∈ C[a, b] : f(x) = 1 } to`plam gipertekislik bo`ladimi? 4.
chiziqli funksionalning yadrosini to- ping. Ker f = V 0 [a, b] tenglik to`g`rimi? 5.
va
Z 1 −1 x (t) dt funksionalning chiziqli ekanligini ko`rsating. Toq funksiyalar to`plami C − [−1, 1] = { x ∈ C[−1, 1] : x(−t) = −x(t) } uchun C
[ − 1, 1] ⊂ Ker f munosabat to`g`rimi? 6.
3
1 chiziqli funksionalning yadrosini toping. Bu fazoda ©
3 : f (x) = 1 ª gipertekislikni chizmada tasvirlang. 243
25- §. Qavariq to`plamlar va qavariq funksionallar L - haqiqiy chiziqli fazo, x va y uning ikki nuqtasi bo`lsin. U holda α x + (1 − α) y, α ∈ [0, 1] ko`rinishdagi barcha elementlar to`plami x va y nuqtalarni tutashtiruvchi kesma deyiladi va u [x, y] bilan belgilanadi, ya'ni [x, y] = { α x + (1 − α) y : α ∈ [0, 1]} . 25.1-ta'rif. Agar M ⊂ L to`plam o`zining ixtiyoriy x, y ∈ M nuqtala- rini tutashtiruvchi [x, y] kesmani ham o`zida saqlasa, M ga qavariq to`plam deyiladi. 25.2-ta'rif. Agar biror x ∈ E nuqta va ixtiyoriy y ∈ L uchun shunday
son mavjud bo`lib, barcha t, | t | < ε larda x + ty ∈ E muno- sabat bajarilsa, x ∈ E nuqta E ⊂ L to`plamning yadrosiga qarashli deyiladi.
to`plamning yadrosi − J(E) bilan belgilanadi, ya'ni J(E) = {x ∈ E : ∃y ∈ L, ∀ε = ε(y) > 0, ∀t ∈ R , |t| < ε, x + ty ∈ E} . 25.3-ta'rif. Yadrosi bo`sh bo`lmagan qavariq to`plam qavariq jism deyiladi. 25.1-misol. R 3 fazoda kub, shar, tetrayedr, tekislikda to`g`ri to`rtburchak, doira, uchburchak qavariq jism bo`ladi. ` 2 fazodagi B[0, 1] = (
2 :
X n=1 |x n | 2
) birlik shar qavariq jism bo`ladi. 25.2. R 2 da to`g`ri chiziq (kesma) qavariq to`plam bo`ladi, lekin qavariq jism bo`lmaydi. Chunki, uning yadrosi bo`sh to`plam (mustaqil isbotlang). Agar M qavariq to`plam bo`lsa, u holda uning yadrosi J(M) ham qavariq to`plamdir. Haqiqatan ham, 244
x, y ∈ J (M) va z = α x + (1 − α) y, α ∈ [0, 1] bo`lsin. U holda ixtiyoriy a ∈ L uchun shunday ε 1
2
sonlar
mavjudki, | t 1
1
2
2 shartni qanoatlantiruvchi barcha t 1 , t 2 larda x + t 1 a va y + t 2
elementlar M to`plamda yotadi. Bundan kelib chi- qadiki, barcha |t| < ε , ε = min (ε 1
2 )
α (x + t a)+(1−α) (y + t a) = α x+(1−α) y+α t a+(1−α) t a = z+t a ∈ M, ya'ni z ∈ J (M) . 25.1-teorema. Istalgan sondagi qavariq to`plamlarning kesishmasi yana qavariq to`plamdir. Isbot. Faraz qilaylik,
\
M α bo`lib, barcha M α lar qavariq to`plamlar bo`lsin, x va y lar M ning ikki ix- tiyoriy nuqtasi bo`lsin. U holda x va y nuqtalarni tutashtiruvchi [x, y] kesma
larning har biriga qarashli va demak, M ga ham qarashli. Shunday qilib, M haqiqatan ham qavariq to`plam ekan. ∆ Shuni eslatib o`tamizki, qavariq jismlarning kesishmasi yana qavariq jism bo`lavermaydi. Bunga quyidagi misolda ishonch hosil qilish mumkin. 25.3. Tekislikdagi P = { (x, y) : 0 ≤ x ≤ 1, 0 ≤ y ≤ 1 } va Q = { (x, y) : 0 ≤ x ≤ 1, 1 ≤ y ≤ 2 } qavariq jismlarning kesishmasi P ∩ Q = { (x, y) : 0 ≤ x ≤ 1, y = 1} kesmadan iborat bo`lib, u qavariq jism emas (25.2-misolga qarang). Qavariq to`plam tushunchasi qavariq funksional tushunchasi bilan uzviy bog`liq.
25.4-ta'rif. Agar L haqiqiy chiziqli fazoda aniqlangan manymas p funk- sional
1) p (x + y) ≤ p (x) + p (y) , ∀x, y ∈ L, 245
Download 1.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling