M. H. Shermatov, O. I. Egamberdiyev funksional analiz va integral tenglamalar
Download 1.42 Mb. Pdf ko'rish
|
funksional analiz va integral tenglamalar
2) p (a x) = a p (x) , ∀a ≥ 0 va ∀ x ∈ L shartlarni qanoatlantirsa, p ga qavariq funksional deyiladi. Biz bu yerda p(x) miqdorni chekli deb faraz qilmaymiz, ya'ni ayrim x ∈ L lar uchun p(x) = ∞ bo`lishi mumkin. Agar barcha x ∈ L lar uchun p(x) chekli bo`lsa, p chekli funksional deyiladi. 25.4-misol. p : C[a, b] → R va p (x) = Z
a |x(t)| dt akslantirishning chekli qavariq funksional ekanligini isbotlang. Isbot. Integralning monotonlik xossasidan, ixtiyoriy x ∈ C[a, b] uchun
ekanligi kelib chiqadi. Endi bizga C[a, b] fazoning ixtiyoriy x va y elementlari berilgan bo`lsin. U holda
Z
a |x(t) + y(t)| dt ≤ Z
a |x(t)| dt + Z
a |y(t)| dt = p (x) + p (y) tengsizlik o`rinli. Xuddi shunday ixtiyoriy x va α ≥ 0 uchun p (α x) = Z
a |α x(t)| dt = α Z
a |x(t)| dt = α p (x) tenglik o`rinli. Demak, p qavariq funksional ekan. Uning chekli qavariq funk- sional ekanligi p (x) ≤ (b − a) max |x (t) | tengsizlikdan kelib chiqadi. ∆ 25.5. q : C[a, b] → R va q (x) = V 1 0 [x] akslantirish chekli bo`lmagan qavariq funksional bo`lishini isbotlang. Isbot. q funksionalning manymasligi va qavariq funksional ta'ridagi 1-2 shartlarning bajarilishi funksiya to`la o`zgarishi xossalaridan kelib chiqadi. O`zgarishi chegaralangan funksiyalar mavzusidan ma'lumki, C[0, 1] fazoning
0 (t) = t sin(1/t), x 0 (0) = 0
elementi uchun q(x 0 ) = V 1 0 [x] = +∞ tenglik o`rinli. Demak, q chekli bo`lmagan qavariq funksionalga misol bo`ladi. ∆ Endi qavariq to`plamlar bilan qavariq funksionallar orasidagi bog`lanishni qaraymiz. 246
25.2-teorema. Agar p : L → R + qavariq funksional va k > 0 bo`lsa, u holda E = { x ∈ L : p (x) ≤ k } qavariq to`plam bo`ladi. Agar p funksional chekli bo`lsa, u holda E to`plam yadrosi nol elementni saqlaydigan,
yadroli qavariq jism bo`ladi. Isbot. Agar x, y ∈ E va α + β = 1, α, β ≥ 0 bo`lsa, u holda
ya'ni E − qavariq to`plam. Endi p chekli funksional, p(x) < k , t > 0 va y ∈ L bo`lsin. U holda p (x ± t y) ≤ p (x) + t p (±y) Agar p(−y) = p(y) = 0 bo`lsa, u holda ixtiyoriy t uchun x±t y ∈ E bo`ladi. Agar p(−y) , p(y) sonlardan hech bo`lmaganda birortasi noldan farqli bo`lsa, u holda
t < k − p (x) max (p (y) , p (−y)) shartda x ± t y ∈ E bo`ladi. Qavariq funksionalning θ nuqtadagi qiymati nolga teng bo`lgani uchun θ ∈ J(E). ∆ Endi k = 1 holni qaraymiz. U holda har qanday chekli p qavariq funk- sional L da θ ∈ J(E) bo`ladigan yagona E = { x ∈ L : p (x) ≤ 1 } qavariq jismni aniqlaydi. Aksincha, E − yadrosi nol elementni saqlaydigan qavariq jism bo`lsin. U holda har bir x ∈ L ga
(x) = inf n
o sonni mos qo`yuvchi akslantirish qavariq funksional bo`ladi (mustaqil isbot- lang). Bu funksional E qavariq jism uchun Minkovskiy funksionali deyiladi. 247
25.5-ta'rif. L haqiqiy chiziqli fazo va L 0 uning biror qism fazosi bo`lsin. L 0 qism fazoda f 0 chiziqli funksional va L fazoda f chiziqli funksional beril- gan bo`lsin. Agar ixtiyoriy x ∈ L 0 uchun f(x) = f 0 (x) tenglik bajarilsa, f chiziqli funksional f 0 funksionalning L fazoga davomi deyiladi. Funksionalning davomi bir qiymatli emas. Funksionalning ixtiyoriy davomi maqsadga muvoq emas. Odatda funksionalni qandaydir shartni saqlab qolgan holda davom ettirish talab qilinadi. 25.3-teorema (XanBanax). Aytaylik, p − L haqiqiy chiziqli fazoda aniqlangan qavariq funksional va L 0
ning qism fazosi bo`lsin. Agar L 0 da aniqlangan f 0 chiziqli funksional f 0 (x) ≤ p (x) , x ∈ L 0 (25.1) shartni qanoatlantirsa, u holda f 0 ni L da aniqlangan va L da (25.1) shartni qanoatlantiruvchi f chiziqli funksionalgacha davom ettirish mumkin. Isbot. L 0
bo`lgan holda f 0 chiziqli funksionalni L 0 dan kengroq bo`lgan L (1)
qism fazogacha (25.1) shartni saqlagan holda chiziqli davom et- tirish mumkinligini ko`rsatamiz. L 0 ga qarashli bo`lmagan ixtiyoriy z ∈ L elementni olamiz. L (1)
bilan L 0 va z elementlardan tashkil topgan qism fa- zoni belgilaymiz. L (1)
quyidagicha ko`rinishdagi elementlardan tashkil topgan {tz + x, t ∈ R, x ∈ L 0
(1)
Agar f 1 funksional f 0 ning L (1) qism fazogacha chiziqli davomi bo`lsa, u holda f 1 (t z + x) = f 1 (t z) + f 1 (x) = t f 1 ( z) + f 0 (x) , yoki f 1 (z) = c deb olsak, f 1 (t z + x) = t c + f 0 (x) 248
tenglik o`rinli bo`ladi. Endi c ni shunday tanlaymizki, f 1 funksional (25.1) shartni qanoatlantirsin, ya'ni f 1 (t z + x) = t c + f 0 (x) ≤ p (t z + x) (25.2) tengsizlik bajarilsin. Agar t > 0 bo`lsa, (25.2) shart quyidagi shartga teng kuchli:
0 ³x t ´
³
´ yoki c ≤ p ³ z + x t ´
0 ³x t ´
bo`lsa,
0 ³x t ´
³
´ yoki c ≥ −p ³ −z − x t ´
0 ³x t ´
Bu ikkala shartni qanoatlantiruvchi c son har doim mavjudligini ko`rsatamiz.
0 qism fazodan olingan ixtiyoriy y 0 va y 00 elementlar uchun −f 0 (y 00 ) + p (y 00 + z) ≥ −f 0 (y 0 ) − p (−y 0 − z) (25.3) tengsizlik o`rinli. Haqiqatan ham, bu tengsizlik quyidagi tengsizlikdan bevosita kelib chiqadi: f 0 (y 00 ) − f 0 (y 0 ) = f 0 (y 00 − y 0 ) ≤ p (y 00 − y 0 ) =
= p ((y 00 + z) + (−y 0 − z)) ≤ p (y 00 + z) + p (−y 0 − z) . Endi
c 00 = inf
y 00 (−f 0 (y 00 ) + p(y 00 + z)) , c 0 = sup
y 0 (−f 0 (y 0 ) − p(−y 0 − z)) deb olamiz. (25.3) tengsizlik ixtiyoriy y 0 va y 00 lar uchun o`rinli bo`lganidan c 00 ≥ c 0 ekanligi kelib chiqadi. Agar c sonini c 00 ≥ c ≥ c 0 qo`sh tengsizlikni qanoatlantiradigan qilib tanlasak, u holda
1 (t z + x) = t c + f 0 (x) 249
formula bilan aniqlangan f 1 funksional chiziqli va (25.1) shartni qanoatlanti- radi. Shunday qilib, biz f 0 funksionalni L 0 qism fazodan undan kengroq bo`lgan L (1)
qism fazogacha (25.1) shartni saqlagan holda chiziqli davom ettirdik. Agar L chiziqli fazoda sanoqlita x 1
2
n , . . . elementlar sistemasi mavjud bo`lib, bu sistemani saqlovchi L ({x
minimal qism fazo L ning o`ziga teng bo`lsa, u holda f 0 funksionalni L (1)
= {L 0
1
(2)
= {L (1)
, x 2
kengayib boruvchi qism fazolarda yuqoridagidek aniqlab, f 0 funksionalni L fazogacha (25.1) shartni saqlagan holda davom ettirish mumkin. Agar chiziqli qobig`i L ga teng bo`ladigan sanoqli sistema mavjud bo`lmasa, u holda teoremaning isboti Sorn lemmasi yordamida nihoyasiga etkaziladi ([1] ga qarang). ∆ 25.6. L = C[−1, 1] uzluksiz funksiyalar fazosi va uning qism fazosi L 0 =
ni qaraymiz. L 0 qism fazoda f 0 chiziqli
funksionalni quyidagicha aniqlaymiz: f 0 (x) = Z 1
x (t) dt, x ∈ L 0
L = C[−1, 1] chiziqli fazoda f va p funksionallarni quyidagicha aniqlaymiz: f (x) = Z 0 −1 x (t) y 0 (t) dt + Z 1 0 x (t) dt, p(x) = 2 max −1≤t≤1 | x(t) | , x ∈ L Quyidagicha savollar qo`yamiz. 1) f 0 funksional (25.1) tengsizlikni qanoatlantiradimi? 2) f funksional f 0 funksionalning L fazogacha davomi bo`ladimi? 3) y 0
qanday tanlanganda f funksional Xan-Banax teoremasi- ning shartlarini qanoatlantiradi? 250
Yechish. f 0 funksional (25.1) tengsizlikni qanoatlantiradi. Haqiqatan ham, f 0 (x) = 1 Z
x (t) dt ≤ 1 Z −1 max
−1≤t≤1 | x (t) | dt = 2 max −1≤t≤1 | x (t) | = p (x) , x ∈ L 0
Agar x ∈ L 0 , bo`lsa u holda Z 0
x (t) y 0 (t) dt = 0 bo`ladi. Shuning uchun, barcha y 0
larda f (x) = f 0 (x) , x ∈ L 0 tenglik o`rinli. Demak, barcha y 0 lar uchun f funksional f 0 funksionalning L fazogacha davomi bo`ladi. Nihoyat, f (x) ≤ max −1≤t≤0 |x (t)| Z 0 −1 |y 0 (t)| dt + Z 1 0 max 0≤t≤1 |x (t)| dt ≤ ≤ 2 max −1≤t≤1 |x (t)| = p (x) , x ∈ L tengsizlik, Z 0
| y 0 (t) | dt = c ≤ 1 shartni qanoatlantiruvchi barcha y 0
larda o`rinli. Demak, c ∈ [0, 1] bo`lsa, Xan-Banax teoremasining shartlari bajariladi. Shunday qilib f 0 funksionalni (25.1) shartni saqlagan holda cheksiz ko`p usul bilan L fazogacha davom ettirish mumkin ekan. Endi Xan-Banax teoremasining kompleks variantini isbot qilamiz. 25.6-ta'rif. L − kompleks chiziqli fazo va unda aniqlangan manymas p funksional berilgan bo`lsin. Agar ixtiyoriy x, y ∈ L va ixtiyoriy α ∈ C uchun p (x + y) ≤ p (x) + p (y) va p (α x) = |α| p (x) shartlar bajarilsa, u holda p qavariq funksional deyiladi. 25.4-teorema (Xan-Banax). p − L kompleks chiziqli fazoda aniqlangan qavariq funksional, f 0 esa L 0 qism fazoda aniqlangan bo`lib, | f 0 (x) | ≤ p (x) , x ∈ L 0 251 shartni qanoatlantiruvchi chiziqli funksional bo`lsin. U holda butun L da aniq- langan va f (x) = f 0 (x) , ∀x ∈ L 0 , | f (x) | ≤ p (x) , ∀x ∈ L shartlarni qanoatlantiruvchi f chiziqli funksional mavjud. Isbot. L va L 0 fazolarni haqiqiy chiziqli fazo sifatida qarab, mos ravishda L R va L 0R bilan belgilaymiz. Tushunarliki, p funksional L R da aniqlangan qavariq funksional bo`ladi, f 0R (x) = Ref 0 (x) esa | f 0R (x) | ≤ p (x) ,
0R (= L 0 ) shartni, bundan esa f 0R (x) ≤ p (x) shartni qanoatlantiruvchi L 0R dagi
haqiqiy chiziqli funksional bo`ladi. 25.3-teoremaga ko`ra, L R da aniqlangan va
(x) ≤ p (x) , x ∈ L R (= L) , f R (x) = f 0R (x) , x ∈ L 0R (= L 0 ) shartni qanoatlantiruvchi f R chiziqli funksional mavjud. Tushunarliki, −f R (x) = f R (−x) ≤ p (−x) = p (x) . Demak,
(x) | ≤ p (x) , x ∈ L R (= L) (25.4) Endi f funksionalni L da quyidagicha aniqlaymiz f (x) = f R (x) − i f R (ix) . Murakkab bo`lmagan hisoblashlar yordamida ko`rsatish mumkinki, f − L kompleks chiziqli fazoda aniqlangan chiziqli funksional bo`ladi hamda f (x) = f 0 (x) , ∀x ∈ L 0 , Ref (x) = f R (x) , ∀x ∈ L. 252
Ixtiyoriy x ∈ L uchun |f (x) | ≤ p (x) ekanligini ko`rsatsak, teorema is- bot bo`ladi. Teskaridan faraz qilamiz. Biror x 0
uchun |f (x 0 ) | > p (x 0 ) bo`lsin. f (x 0 ) kompleks sonni f (x 0 ) = ρ e iϕ , ρ > 0 ko`rinishda yozamiz va y 0 = e −iϕ x 0 deb olamiz. U holda f R (y 0 ) = Ref (y 0 ) = Re £
0 ) ¤ = ρ > p (x 0 ) = p (y 0 ) . Bu esa (25.4) shartga zid. ∆ Mustaqil ishlash uchun savol va topshiriqlar 1. V 0 [a, b] qism fazoda aniqlangan f 0 (x) = x(b) funksional uchun f : V [a, b] → R , f (x) = α x(a) + x (b) funksional uning davomi bo`ladimi? p(x) = |x(a)| + |x(b)| , x ∈ V [a, b] funksional qavariqmi? Parametr α ∈ R ning qanday qiymatlarida bu funksionallar uchun 25.3-teorema shartlari bajariladi? 2. Yadrosi bo`sh to`plam bo`lgan qavariq to`plamga misol keltiring. 3. R 2 fazoda qavariq va qavariq bo`lmagan funksionalga misol keltiring. Bu fazoda p 1 (x) = x 2 1 + x 2 2 va p 2 (x) = p
2 1 + x 2 2 funksionallarni qavariqlikka tekshiring. 4. 25.6-misolda keltirilgan f 0 va f funksionallarning chiziqli ekanligini ko`rsating. 5. 25.6-misolda keltirilgan p akslantirishning chekli qavariq funksional ekan- ligini ko`rsating. 6. Berilgan E = { x ∈ C [a, b] : max a≤t≤b | x (t) | ≤ 1 } qavariq jismga mos Minkovskiy funksionalini quring. 7.
2
1 + x 2 | funksionalning chekli qavariq funksio- nal ekanligini ko`rsating. Unga mos E = ©
2 : p(x) ≤ 1 ª qavariq
jismni R 2 fazoda chizib ko`rsating. Download 1.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling