M. H. Shermatov, O. I. Egamberdiyev funksional analiz va integral tenglamalar
Download 1.42 Mb. Pdf ko'rish
|
funksional analiz va integral tenglamalar
k=1 α k x k ko`rinishdagi elementlardan tashkil topgan. Har bir y ∈ X n uchun quyidagiga 382
egamiz y − 1
n Ay = n X
α k x k − n X
α k λ k λ n x k =
X
µ 1 − λ k λ n ¶
k . Bu yerdan ko`rinadiki, y − 1
n Ay ∈ X n−1 . Endi {y n } ketma-ketlikni shunday tanlaymizki, 1) y
; 2) ky n k = 1; 3) ρ(y n , X n−1 ) = inf
x∈X n−1 ky n − xk > 1 2 shartlar bajarilsin (bunday ketma-ketlikning mavjudligi 35.1-lemmada isbot- langan). Agar ©
ª ketma-ketlik chegaralangan bo`lsa, u holda © λ −1 n y n ª ketma-ketlik X da chegaralangan bo`ladi. Lekin shu bilan birga, © A(λ −1 n y n ) ª ketma-ketlik o`zida birorta ham yaqinlashuvchi qismiy ketma-ketlikni saqla- maydi. Haqiqatan ham, ixtiyoriy n > m da ° °
°A µ
n λ n ¶
µ
¶ °
° ° ° = ° ° ° °y n − µ
n − 1
n Ay n + A µ
¶¶°
° ° ° ≥ 1 2
Chunki
1
n Ay n + A µ
¶
n−1 . Hosil qilingan qarama-qarshilik teoremani isbotlaydi. ∆ 36.1-misol. ` 1 Banax fazosida A : ` 1
1
µ
1
1 2 x 2
1
¶ operatorni qaraymiz. Uning kompaktligini ko`rsating. Yechish. Agar biz A operatorga tekis yaqinlashuvchi kompakt operator- lar ketma-ketligi mavjud ekanligini ko`rsatsak, u holda 36.1-natijaga ko`ra, A kompakt operator bo`ladi. A
operatorlarni quyidagicha tanlaymiz: A n : ` 1
1
n x = µ
1
1 2 x 2
1
¶
383
A n operatorlarning chiziqliligi oson tekshiriladi. Ularning chegaralangan ekan- ligini ko`rsatamiz.
X 1≤k ¯ ¯ ¯ ¯ 1
x k ¯ ¯ ¯ ¯ ≤ X 1≤k<∞ |x k | ≤ k x k . Bu yerdan kA n k ≤ 1 tengsizlik kelib chiqadi. 35.3-misolda ko`rsatilganidek dim ImA
= n tenglik o`rinli. Demak, A
chegaralangan va n − o`lchamli operator. 35.2-teoremaga ko`ra, A
kompakt operator. Bundan tashqari A n operatorlar ketma-ketligi A operatorga tekis yaqinlashadi. Haqiqatan ham, k(A − A n )xk = X
¯ ¯ ¯ ¯ 1 k x k ¯ ¯ ¯ ¯ ≤ 1
X
|x k | ≤ 1
k x k . Bu yerdan kA − A n k ≤ 1 1 + n → 0, n → ∞ ekanligini olamiz. 36.1-natijaga ko`ra, A kompakt operator bo`ladi. ∆ Hilbert fazolarida kompakt operatorlar. Yuqorida biz Banax fazosida aniqlangan kompakt operatorlar haqida so`z yuritdik va ularning ba'zi xos- salarini isbotladik. Hozir biz bu ma'lumotlarni Hilbert fazosidagi kompakt operatorlarga taalluqli bo`lgan ayrim faktlar bilan to`ldiramiz. Bizga H Hilbert fazosi, uning x nuqtasi hamda {x n } ⊂ H ketma-ketligi berilgan bo`lsin. 36.1-ta'rif. Agar ixtiyoriy y ∈ H uchun lim n→∞ (x n , y) = (x, y) bo`lsa,
{x n } ketma-ketlik x ga kuchsiz yoki kuchsiz ma'noda yaqinlashuvchi deyiladi va x
shaklda belgilanadi. 36.2-ta'rif. Agar lim
bo`lsa, {x n } ketma-ketlik x ga kuch- li ma'noda yaqinlashuvchi deyiladi va x
shaklda belgilanadi. Endi H Hilbert fazosida kuchsiz ma'nodagi nisbiy kompakt to`plam ta'rini beramiz.
36.3-ta'rif. Agar M ⊂ H to`plamning ixtiyoriy {x n } ketma-ketligidan 384
kuchsiz ma'noda yaqinlashuvchi qismiy ketma-ketlik ajratish mumkin bo`lsa, M ga kuchsiz ma'nodagi kompakt to`plam deyiladi. Quyidagi tasdiqni isbotsiz keltiramiz. 36.5-teorema. M ⊂ H to`plam kuchsiz ma'noda kompakt bo`lishi uchun uning chegaralangan bo`lishi zarur va yetarlidir. Biz har qanday chegaralangan to`plamni nisbiy kompakt to`plamga akslan- tiruvchi A operatorni kompakt operator deb atadik. 36.5-teoremaga ko`ra H dagi hamma chegaralangan to`plamlar (va faqat ular) - kuchsiz kompakt. De- mak, Hilbert fazosidagi kompakt operatorlarni har qanday kuchsiz kompakt to`plamni nisbiy kompakt to`plamga o`tkazuvchi operator sifatida aniqlash mumkin. Va nihoyat, ayrim hollarda Hilbert fazosidagi operatorlarning kom- paktligini tekshirishda quyidagi ta'rif qulay. 36.4-ta'rif. Agar H Hilbert fazosida aniqlangan A operator har qan- day kuchsiz yaqinlashuvchi ketma-ketlikni kuchli yaqinlashuvchi ketma-ketlikka akslantirsa, u holda A kompakt operator deyiladi. Haqiqatan ham, bu shart bajarilgan bo`lsin va M ⊂ H chegaralangan to`plam bo`lsin. M to`plamning har qanday cheksiz qism to`plami o`zida kuch- siz yaqinlashuvchi ketma-ketlikni saqlaydi. Agar bu ketma-ketlik A operator ta'sirida kuchli yaqinlashuvchi ketma-ketlikka o`tkazilsa, u holda A(M) − nis- biy kompakt. Aksincha, A − kompakt operator va {x
ketma-ketlik x elementga kuch- siz ma'noda yaqinlashsin. U holda {Ax
ketma-ketlik o`zida kuchli yaqin- lashuvchi qismiy ketma-ketlikni saqlaydi. Shu bilan birga {Ax
ketma-ketlik, A ning uzluksizligiga ko`ra, Ax ga kuchsiz yaqinlashadi. Bu yerdan kelib chiqadiki, {Ax
ketma-ketlik bittadan ortiq limitik nuqtaga ega emas. De- mak, {Ax
yaqinlashuvchi ketma-ketlik. Endi biz o`z-o`ziga qo`shma bo`lgan kompakt operatorlarni batafsilroq o`r- 385
ganamiz. Xususan, bunday operatorlar uchun chiziqli algebra kursidan ma'lum bo`lgan matritsalarni diagonal ko`rinishga keltirish haqidagi teoremaga o`xshash Hilbert-Shmidt teoremasini isbotlaymiz. Avval quyidagi ikkita tasdiqni isbot- laymiz.
36.2-lemma. H kompleks Hilbert fazosidagi o`z-o`ziga qo`shma bo`lgan chegaralangan A operatorning barcha xos qiymatlari haqiqiydir. Isbot. Haqiqatan ham, Ax = λx tenglama x 6= θ yechimga ega bo`lsin. U holda
λ(x, x) = (λx, x) = (Ax, x) = (x, Ax) = (x, λx) = λ(x, x). Bu yerdan λ = λ. ∆ 36.3-lemma. O`z-o`ziga qo`shma chegaralangan operatorning har xil xos qiymatlariga mos keluvchi xos vektorlari o`zaro ortogonaldir. Isbot. Haqiqatan ham, agar Ax = λx, Ay = µy, hamda λ − µ 6= 0 bo`lsa, u holda
Bu yerdan (λ − µ) (x, y) = 0, ya'ni (x, y) = 0 . Demak, x⊥y. ∆ Endi quyidagi fundamental teoremani isbotlaymiz. 36.6-teorema (Hilbert-Shmidt). H Hilbert fazosida kompakt, o`z-o`ziga qo`shma, chiziqli A operator berilgan bo`lib, {λ n } - uning barcha nolmas xos qiymatlari ketma-ketligi bo`lsin. U holda H fazoda shu xos qiymatlarga mos keluvchi xos vektorlardan iborat shunday {φ n } ortonormal sistema mavjudki, har bir ξ ∈ H element yagona usulda
X
c k φ k + ξ 0 ko`rinishda tasvirlanadi, bu yerda ξ 0 vektor Aξ 0 = 0
shartni qanoatlantiradi. 386
Bu holda Aξ = X
λ k c k φ k . Agar nolmas xos qiymatlar soni cheksiz bo`lsa, u holda lim
= 0. Bu asosiy teoremani isbotlash uchun bizga quyidagi yordamchi tasdiqlar kerak bo`ladi. 36.4-lemma. A kompakt operator va {ξ
ketma-ketlik ξ elementga kuchsiz yaqinlashsin, u holda
) = (Aξ n , ξ n ) → (Aξ, ξ) = Q(ξ). Isbot. Ixtiyoriy n natural son uchun
) − (Aξ, ξ)| = |(Aξ n , ξ n ) − (Aξ, ξ n ) + (Aξ, ξ n ) − (Aξ, ξ)| ≤ ≤ |(Aξ n , ξ n ) − (Aξ, ξ n )| + |(Aξ, ξ n ) − (Aξ, ξ)| . Ikkinchi tomondan,
) − (Aξ, ξ n )| = |(Aξ n − Aξ, ξ n )| ≤ k ξ n k · k A(ξ n − ξ)k va
n ) − (Aξ, ξ)| = |(Aξ, ξ n − ξ)| = |(ξ, A ∗ (ξ n − ξ))| ≤ k ξ k·k A ∗ (ξ n − ξ)k . Ma'lumki, k ξ n k sonlar ketma-ketligi chegaralangan va lim
(kA (ξ n − ξ)k + kA ∗ (ξ n − ξ)k) = 0, bo`lganligi uchun, n → ∞ da |(Aξ n , ξ n ) − (Aξ, ξ)| → 0. ∆ 36.5-lemma. A − o`z-o`ziga qo`shma chegaralangan operator va (Aξ, ξ) = Q (ξ) bo`lsin. Agar |Q (ξ)| funksional birlik sharning ξ 0 nuqtasida maksi- mumga erishsa, u holda (ξ 0
ekanligidan (Aξ 0
0
387
tengliklar kelib chiqadi. Isbot. Ravshanki, ixtiyoriy ξ ∈ H uchun Q (ξ) = (Aξ, ξ) ∈ R. Agar |Q (ξ)| funksional birlik sharning ξ 0 nuqtasida maksimumga erishsa, u holda kξ 0
Haqiqatan ham, agar kξ 0
bo`lsa, u holda ¯ ¯ ¯ ¯Q µ
0
0
¶¯ ¯ ¯ ¯ =
¯ ¯ ¯ ¯ µ
µ
0
0
¶
ξ 0
0
¶¯ ¯ ¯ ¯ =
1 kξ 0
2
0
0 )| > |Q (ξ 0 )| . Bu munosabat |Q (ξ 0 )| ning maksimal qiymat ekanligiga zid. Endi ζ ∈ H vektor ξ 0 ga ortogonal bo`lgan ixtiyoriy element bo`lsin. Bu element yordami- da ξ elementni quyidagicha quramiz ξ = ξ 0 + aζ q 1 + |a| 2
2
Bu yerda a − ixtiyoriy kompleks son. kξ 0
ekanligidan kξk = 1 kelib chiqadi.
Q (ξ) = 1 1 + |a| 2 · kζk 2 h Q (ξ 0 ) + 2Rea (Aξ 0 , ζ) + |a| 2
i bo`lgani uchun, yetarlicha kichik a larda Q (ξ) = Q (ξ 0 ) + 2 Rea (Aξ 0 , ζ) + O(a 2 ). Oxirgi tenglikdan ko`rinib turibdiki, agar (Aξ 0
bo`lsa, a ni shunday tanlash mumkinki, |Q (ξ)| > |Q (ξ 0 )| tengsizlik bajariladi. Bu esa |Q (ξ 0 )| maksimal qiymat ekanligiga zid. ∆ 36.6-lemma. Agar A− o`z-o`ziga qo`shma chegaralangan operator bo`lib, |(Aξ, ξ)| = |Q (ξ)| funksional birlik sharning ξ 0 nuqtasida maksimumga erish- sa, u holda biror λ soni uchun Aξ 0 = λξ 0 tenglik o`rinli. Isbot. 36.5-lemmaga ko`ra, ξ 0 vektorga ortogonal bo`lgan M ⊥ 0 := {ξ ∈ H : (ξ 0 , ξ) = 0} qism fazo A operatorga nisbatan invariant bo`ladi. A− o`z-o`ziga qo`shma operator bo`lganligi uchun M
0 qism fazoga ortogonal bo`lgan, bir o`lchamli 388 M 0 = {ξ ∈ H : ξ = αξ 0 } qism fazo ham A ga nisbatan (33.1-lemmaga qarang) invariant bo`ladi. Bir o`lchamli fazoda har qanday chiziqli operator songa ko`paytirish operatoridir. Demak, Aξ 0 = λξ 0 tenglik o`rinli. ∆ 36.6-teoremaning isboti. Biz φ k elementlarni ularga mos keluvchi xos qiymatlarning absolyut qiymatlari kamayib borishi tartibida induksiya bo`yi- cha quramiz: |λ 1
2
1 elementni qurish uchun |Q (ξ)| = |(Aξ, ξ)| funksionalni qaraymiz va uni birlik sharda maksimumga erishishini isbotlaymiz. S 1 = sup kξk≤1 |(Aξ, ξ)| va ξ 1
2
ketma-ketlik uchun, kξ
va lim n→∞ |(Aξ n , ξ n )| = S 1 bo`lsin. Birlik shar H da kuchsiz kompakt bo`lganligi uchun {ξ n } dan biror ζ elementga kuchsiz yaqinlashuvchi qismiy ketma-ketlik ajratish mumkin. Bu holda kζk ≤ 1 va 36.4-lemmaga ko`ra
1
Biz ζ elementni φ 1 deb qabul qilamiz. 36.5-lemma isbotiga ko`ra kζk = kφ 1
Bu holda 36.6-lemmaga ko`ra Aφ 1 = λ 1 φ 1
bu yerdan |λ 1
|(Aφ 1
1 )| = S 1 . Endi λ 1
2
n xos qiymatlarga mos keluvchi φ 1
2
φ n xos vektorlar qurilgan bo`lsin. |Q(ξ)| = |(Aξ, ξ)| funksionalni M ⊥ n = H ª M ({φ k } n k=1 ) qism fazoda qaraymiz. M ⊥ n qism fazo A operatorga nisbatan invariant (chunki M ({φ k } n k=1 ) invariant va A o`z-o`ziga qo`shma operator). |(Aξ, ξ)| funksional 389 φ n+1 ∈ M ⊥ n da maksimumga erishsin. 36.6-lemmaga ko`ra u A operatorning xos vektori bo`ladi, ya'ni Aφ
= λ n+1 φ n+1 Download 1.42 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling