M j o r a y e V, J. E s h o n q u L o V

sion nazariya» tarafdorlaridan biri, “antropologik maktab”ning 
asoschisi, ingliz etnologi E.Taylor (1832-1917) va uning iz:doshlari 
V.Vundt (Germaniya), J.Frezer (Angliya), A.N.Veselovskiy (Ros- 
siya) tomonidan ilgari surilgan.
XIX 
asming 30-yillaridayoq folklor asarlarini insoniyat tarixi­
ning eng quyi bosqichidan to yuqori taraqqiyot darajasigacha bo‘lgan 
davrlardagi badiiy-estetik tafakkur tizimining rivojlanish qonuniyat- 
lari asosida tadqiq etish g‘oyasini ko‘tarib chiqqan “antropologik 
maktab”ning shakllanishi uchun zarur boigan muayyan ilmiy baza 
yaratilgan edi. Yevropalik tabiatshunoslar orasida «evolyutsion na­
zariya» keng yoyilgan o ‘sha davrda tafakkur rivojining tadrijiylik 
mezoni asosida o‘sishi g ‘oyasi insoniyat tarixini o‘rganishga ham
65

---

tatbiq etila boshlandi. 1836-yiIda Kopengagendagi Qadimiy osori- 
atiqaJar milliy muzeyi direktori Karl Yurgensen Tomsen arxeologik 
materiallarni ilmiy. tavsiflash asosida insoniyat tarixining eng quyi 
qatlamiga oid topilmalarni “tosh, bronza va temir davrlari”ga bo Tib 
tasnifladi. Uning shogirdi Yens Yakob esa arxeologik topilmalarning 
qaysi davrga mansubligini aniqlash usulini kashf etdi. Oradan ozgina 
vaqt o‘tgach, fransiyalik havaskor arxeolog Bushe de Pert mamont 
va boshqa shunga o ‘xshash allaqachonlar qirilib yo‘q bo‘lib ket- 
gan jonivorlar bilan bir davrda yashagan ibtidoiy odam tomonidan 
y^salgan tosh qurollarni topishga muvaffaq bo'ldi. Bu esa evolyut- 
sion ta’limotda yangi bir yo‘nalish - qadimgi odam va o‘sha davr 
madaniyatini tadqiq etishga yo‘l ochib berdi. Insoniyat tomonidan 
yaratilgan urf-odatlar, marosimlar, irim-sirim va inonch-e’tiqodlar, 
folklor asarlarini tarixiy-tadrijiy jarayon sifatida о ‘rganish an’anasini 
boshlab bergan ingliz etnologi E.B.Tayloming ilmiy qarashlari ham 
aslida ana shu «evolyutsion nazariya» asosida shakllangan.
E.Taylorning 1861-yilda chop etilgan “Anaxuak yoki Mek- 
sika: o‘tmishi va buguni” nomli birinchi kitobi kubalik havaskor 
arxeolog-etnograf G.Kristining 1856-yilda Meksika bo'ylab qilgan 
sayohati mobaynida to ‘plangan qadimiy yodgorliklar hamda et- 
nofolkloristik materiallar asosida yozilgan edi. 1865-yilda esa uning 
“Insoniyatning qadimgi tarixiga doir tadqiqotlar” nomli asari bo- 
silib chiqdi. E.Taylor evolyutsionistik nazariya yoki “qiyosiy-