M. M. Yuldasheva temir yo`l transportida moliyaviy hisob va hisobot toshkent – 2022

5-bo‘lim. Hisob-kitob hisobidagi pul mablag‘larining buxgalteriya hisobiga variantlar bo‘yicha berilgan summalar

(ming so‘m)

Variantlar	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
1- qism
	350000	350000	350000	350000	350000	350000	350000	350000	350000	350000
	2- qismdagi operatsiyalar qoldiq balansdagi summadan to’lanadi
3- qism
	895180	461790	654785	767780	987786	932790	745800	987802	999800	890796
	4- qism
	300678	400543	500788	650234	550000	95098	750000	970000	740000	859000
5- qism
	1750	2746	2248	1253	1930	1840	1635	2236	3330	4446
	6- qism
	644701	746363	955535	457895	884001	980826	540990	345981	78625	761369
7- qism ( provodka berilmaydi)
8- qism
	123	567	765	908	654	900	579	656	654	678

5-bo‘lim. Hisob-kitob hisobidagi pul mablag‘larining buxgalteriya hisobiga variantlar bo‘yicha berilgan summalar
(ming so‘m)

Variantlar	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20
1- qism
	350000	350000	350000	350000	350000	350000	350000	350000	350000	350000
	2- qismdagi operatsiyalar qoldiq balansdagi summadan to’lanadi
3- qism
	225180	881790	654785	567780	987786	932790	345800	123802	999800	890796
	4- qism
	300000	400000	500000	650000	550000	950000	450000	770000	640000	850000
5- qism
	1750	2746	2248	1253	1930	1840	1635	2236	3330	4446
	6- qism
	144701	146363	155535	157895	184001	180826	254099	23498	276625	271369
7- qism ( probodka berilmaydi)
8- qism
	800	798	799	799	800	797	979	802	808	400

6. Daromadlar va soliqlar hisobi
Daromad − bu koxonaning ishini umumlashtiruvchi ko‘rsatkich bo‘lib, u davlat byudjetini shakllantirishda asosiy manbalardan biridir. Daromadning bir qismi korxonaning o‘zida ishlab chiqarish va ijtimoiy rivojlantirishga yo‘naltiriladi.
Temir yo‘l transporti faoliyatida sotiladigan mahsulot hajmi − tashishning hajmiga, uning tannarxiga va sifatiga, foydalanilgan texnik vositalar darajasiga, mehnat va moddiy resurslarga bog‘liq. Shuning uchun tashish hajmining o‘sishi tashish tannarxining pasayishiga, noishlab chiqarish xarajatlarining kamaytirilishiga bog‘liq bo‘lib, bular temir yo‘l transporti daromadlari oshishining muhim omilidir.
Temir yo‘l transporti faoliyatiningasosiy maqsadi temir yo‘lda ko‘rsatilayotgan xizmatlarning hajmini kengaytirish va sifatini oshirish, bozor iqtisodiyoti sharoitida korxona rentabelligini oshirish hisoblanadi. Temir yo‘l transportidagi korxonalarning ishlab chiqarish xo‘jaliklari faoliyatining moliyaviy natijalari foyda va zararda namoyon bo‘ladi. Foyda va zararni aniqlash olingan kirim va chiqimlar o‘rtasidagi farq orqali amalga oshiriladi. Temir yo‘l transportida olinadigan foyda quyidagicha bo‘ladi: tashish ishlaridan, ko‘makchi faoliyatdan, moddiy buyumlarni realizatsiya qilishdan (sotishdan), asosiy vositalarni va nomaterial aktivlarni realizatsiya qilishdan, shuningdek, realizatsiya qilinmaydigan operatsiyalardan.
Yuqorida sanab o‘tilgan moliyaviy natijalarni hisoblash va aniqlash uslublari temir yo‘lning hisoblash siyosatiga ko‘ra o‘rnatiladi. Tashish mahalliy, shaharlararo, to‘g‘ri yo‘nalish bo‘yicha amalga oshirilib xaridorlardan amaldagi tarif asosida pul undiriladi. Mahalliy turdagi tashishda hamma pullar jamiyat daromadi hisoblanadi. To‘g‘ri yo‘nalish bo‘yicha tashishdan tushgan tushumning hammasi ham kompaniyaga tegishli emas, ya’ni yuk va yo‘lovchilar, qaysi yo‘ldan o‘tsa o‘sha temir yo‘l korxonasiga o‘zaro hisoblashish orqali daromadning ma’lum bir qismi o‘tkaziladi. Yana shahar ichidagi yo‘lovchi tashishdan ham daromad olinadi.
Foydaning quyidagi turlari bor:

1. 
   Mahsulot sotishdan olingan yalpi foyda.
   
2. 
   Asosiy faoliyatidan olingan boshqa foyda (operatsion foyda).
   
3. 
   Moliyaviy faoliyatdan olingan foyda.
   
4. 
   Favqulodda olingan foyda.
   

Soliq – milliy daromadni davlat tasarrufiga olishning eng muhim vositasiga aylangani sababli, ular makroiqtisodiyotni tartibga solishda borgan sari muhim rol o‘ynamoqdaki, YAMM umumiy hajmida soliq tushumlari salmog‘ining ko‘payishi buning ko‘rsatkichi hisoblanadi.
Soliqlarni tasniflash – soliqlarning muayyan xarakterli belgilari, ya’ni ularni undirish usullari, qo‘llaniladigan stavkalar turi, soliq imtiyozlari va hokazolar bo‘yicha guruhlashdir.
Soliqlarning turlari bo‘yicha tasniflashga bir necha belgilar asos qilib olingan. Xalqaro amaliyotda ikkita asosiy tasnif guruhlari qabul qilingan bo‘lib, ular: bevosita va bilvosita soliqlardir. Ushbu guruhlar soliq solish obyektiga va to‘lovchi bilan davlat o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarga bog‘liqdir.
Bevosita soliqlar bevosita daromad va mol-mulkka belgilanadi (soliqqa tortishning bevosita shakli), ya’ni bevosita soliqlarning uzil-kesil to‘lovchisi daromad oluvchi (mol-mulkka egalik qiluvchi va h.k.) xo‘jalik subyekti hisoblanadi.
Soliq to‘lovchining daromadi (ish haqi, foyda, foizlar va boshqalar) va mol-mulki (yerlar, uylar, qimmatli qog‘ozlar va boshqalar) qiymati bevosita soliqlar obyektidir.
Bilvosita soliqlar — narx yoki tarifga ustama ko‘rinishida belgilanadigan, tovar va xizmatlardan olinadigan soliqlardir. Bilvosita soliqlarga tovarni sotish narxida to‘lanadigan yoki tarifga kiritilgan tovar va xizmatlarga solinadigan soliqlar kiradi, ya’ni bilvosita soliqlarning pirovard to‘lovchisi bo‘lib, tovar iste’molchisi maydonga chiqadi, uning zimmasiga soliq narxda ko‘zda tutilgan ustamalar orqali yuklanadi. Mazkur holda korxonalar o‘zlari ishlab chiqargan tovarlar va xizmatlarni sotib, soliq summalari hisobga olingan pul summalarini oladilar, so‘ngra olingan barcha soliq summalarini tegishli tartibda byudjetga o‘tkazadilar.
Yuridik shaxslar tomonidan to‘lanadigan soliqlar va uning ahamiyati
Ma’lumki, O‘zbekiston Respublikasining korxonalardan olinadigan soliqlar 2019-yil 1-yanvardan amalga kiritilgan Soliq kodeksiga asoslanadi.
Ushbu Kodeksda soliqlardan ko‘zlangan maqsad davlat ijtimoiy kafolatlarining moliyaviy bazasini ta’minlash, yuridik shaxslarning tadbirkorlik faoliyatini tartibga solish, tabiiy boyliklardan tejab-tergab foydalanishni va atrof-muhitni muhofaza etishni rag‘batlantirish, deb belgilangan.
Mazkur Kodeksda O‘zbekiston Respublikasi hududida amal qiluvchi soliqlar, soliq to‘lovchilar, soliq solish obyektlari, soliq to‘lash tartibi, soliq solish yuzasidan beriladigan imtiyozlar, qonunni buzganlik uchun javobgarlik hamda soliqlar to‘lash munosabati bilan kelib chiqadigan nizolarni hal etishning umumiy tartibi belgilangan.
Soliq Kodeksiga binoan O‘zbekiston Respublikasidagi barcha soliqlar umumdavlat va mahalliy soliqlarga bo‘lingan.