M porsaev, B. Sh. Safarov, D. Q. Usmanova raqamliiqtisodiyot asoslari

4.3.5-rasm. Blokcheynning ishlash sxemasi



Ushbu tizim qanday ishlashini ko‘rib chiqaylik. Bloklarning ushbu ketma-ketligi (1-2-3-4-5-6) zanjirdir, ayanchli doiraemas. Bloklarning har birida ma’lum ma’lumotlar to‘plami mavjud. Barcha bloklar bir-biri bilan bog‘langan. Yangi ma’lumotlar to‘plami faqat eski ma’lumotlar to‘plami yopilganidan keyin yaratilishi mumkin.
Bloklarni shakllantirish va yopish
4.3.6-rasmdan ko‘rinib turibdiki, zanjirning har bir blokida ma’lum bir kalit mavjud. Kalit shifrni ochilgunga qadar blok yopilmaydi.
Blok kalitining shifrni ochishmaynerlar tomonidan amalga oshiriladi. Matematik algoritmlarning kompyuter yechimida qurilgan kriptovalyutalarni ishlab chiqarish mayning deb ataladi. Va bu bilan shug‘ullanadigan shaxslarni maynerlar deb aytishadi.


4.3.6-rasm



Kriptovalyutalarni ahtaradigan maynerlar ularni videokartalar va protsessorlarning quvvatlaridan foydalanib amalga oshiradilar. Ular, o‘z navbatida, hisoblash operatsiyalarini bajaradilar, ularning asosiy maqsadi blokka kriptografik imzoni xesh shaklida izlashdir. Uni olib topish bilanoq - blok yopiladi. Va mayner buning uchun kriptovalyuta shaklida mukofot oladi.
Mayning - Bitcoin tarmog‘ida zarur va muhim jarayon bo‘lib, natijada quyidagi vazifalar hal qilinadi:

1. 
   Blokcheynga yangi tranzaksiya blokini yozish.
   
2. 
   Yangi Bitcoin tangalarini chiqarish (emissiya).
   
3. 
   Tarmoq ishtirokchilariga (maynerlar) tranzaksiyalarni qayta ishlash va yangi blokni shakllantirish uchun mukofot.
   
4. 
   ' '51% hujum" dan himoya qilish, bu pul tarmog‘ini barbod qilish va boshqarishga ro‘xsatsiz ochish urinishini iqtisodiy jihatdan befoyda bo‘lishini ta’minlaydi.
   
5. 
   Tarmoqdagi blokcheyinning koplab nusxalarini saqlash. Buning sababi shundaki, maynerlar yangi tranzaksiyalarni boshqarish uchun blokcheynning to‘liq (so‘nggi) versiyasiga ega bo‘lishlari kerak.
   

Blokcheynning ishlashi va uning xavfsizligi maynerlar va blokcheynning boshqa ishtirokchilari tomonidan ta’minlanadi. Zanjirning ishini qo‘llab-quvvatlaydigan barcha ishtirokchilar bir- biriga tengdir. Server yoki biron bir protsessing markazi yo‘q. Har bir blokcheyn foydalanuvchisi xavfsizlik kafolati sifatida ishlaydi. Blokcheyn operatsiyalarni to‘sib bo‘lmaydigan qilib qurilgan.
Tarmoqni markazlashtirmaslik, turli davlatlar va yuris- diktsiyalarni (sud vakolatlari doirasi) vakolatiga ega bo‘lgan subyektlar o‘rtasida ma’lumotlarni o‘zaro kelishuv asosida vositachilar yoki tartibga soluvchisiz uzatish imkonini beradi.

2. 
   Blockchain konsensus algoritmlari
   

Yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, blokcheyn to‘g‘risidagi ma’lumotlar ochiq va oshkora. Bu shuni anglatadiki, har bir kishi tranzaktsiya tarixi va u amalga oshirilgan yo‘lni ko‘rishi mumkin. Bitim hajmi haqida ma’lumot ham ochiq. Bunday holda, qabul qiluvchi va qabul qiluvchining shaxsi oshkor qilinmaydi. Bu blokcheynningshaffofligini bildiradi. Har qanday tranzaksiya, aksariyat tarmoq ishtirokchilari tomonidan ma’qullangandan keyin tasdiqlangan deb e’lon qilinadi. Tranzaksiyaga ruxsat berish uchun konsensus (tarmoqning barcha ishtirokchilari o‘rtasida kelishuvga erishish va uning ishlashini ta ’minlaydigan mexanizm) talab qilinadi.
Blokcheynga butun tarmoqning ishonchliligini kafolatlay- digan maxsus kalitlar yordamida kirish mumkin. Har bir foydalanuvchi bunga ega. Kalit - bu kriptografik yozuvlar to‘plami. U mutlaqo noyobdir, bu ma’lumotlarning buzilishi va xakerlik hujumlarining mumkin emasligini kafolatlaydi. Buning
271
uchun bo‘zuvchilar (xakerlar) tarmoqdagi barcha kompyuterlarga kirish huquqiga ega bo‘lishlari kerak.
Blokcheynning huquqiy layoqati va ishonchliligini ta’min- laydigan mexanizmlar - bu konsensus algoritmlari.
Bitcoin blokcheynni paydo bo‘lishidan oldin markaz- lashtirilmagan to‘lov tizimini yaratishga ko‘p urinishlar qilingan. Ammo ularning barchasi muvaffaqiyatsizlikka uchradi, chunki to‘lov tizimni ishlab chiquvchilar konsensusga erishish muammosini hal qila olmadilar.
Shartnoma munosabatlari