M s h. Nurmatova, s h. T. Xasanova, D. E. Azimova ustaxonada amaliy

Y og‘och bilan ishlash uchun asbob-uskunalar. Y o g 'o c h bilan 
ishlashga m o 'ljallangan stol b o laning b elid an bir oz p astroq bo'lishi 
kerak, u n d a ishlayotgan b o lalar o 'y n a y o tg a n la rg a xalaqit b e rm a y - 
digan, y o rug'lik c h a p t o m o n d a n tu s h a d ig a n qilib joylashtirilishi 
kerak. Kigiz q o p l a n g a n tax ta b o lg 'a bilan ishlashda un in g tagiga 
q o 'y ish u c h u n kerak b o 'lad i. U n i n g g 'a d i r - b u d u r sathida d etallar 
sirpanm aydi, kigiz esa ishlashda paydo b o 'ladigan shovqinni yutadi. 
T ax ta n in g uzunligi stolning uzunligiga teng, eni 25—30 sm, qalinligi
3—4 sm b o 'lishi kerak. Ikki b o 'li n m a l i yash ik n in g t o r g 'a la d o n id a
q o 'l arra saqlana di, ken g id a b o lg 'a , m ix solingan q u tic h a , o m b ir, 
c h iz g 'ic h va o 'l c h a m qalam lari saq lan a d i. In stru m en tli quti ish 
stolining o 'n g t o m o n i d a turadi.
In s tru m e n tla r: y o g 'o c h dastali (d a s ta n in g k o 'n d a la n g kesimi 
oval) og'irligi 1 2 0 - 2 0 0 gr li m etall b o lg 'a , keng d u m a l o q qalpoqli, 
2—3 sm li mixlar, tishining balandligi 4 —5 m m , keskich polotnosining 
uzunligi 350 m m , p o lo tn o n in g eni boshlanishida 4 0 - 5 0 m m , uchida 
2 5 - 3 0 m m , qalinligi 0,8 m m y o g 'o c h dastali arra.
Y o g 'o c h x o m ash y o lar: g 'o 'l a c h a l a r , reykalar, d arax tn in g y u m - 
sh o q n o v d a la r id a n ( i ° 'k a , q a r a g 'a y , q o r a q a r a g 'a y ) t o 'g 'r i b u r- 
chaklar. U la r g 'a d i r - b u d u r s iz , q u ru q , yaxshi ishlov berilgan bo'lishi 
kerak. Ish stoli y o nidagi b o 'l i n m a li q u tid a saqlanadi.
I
153

---

YUMSHOQ 0 ‘YINCH0QLAR TAYYORLASH
Hozirgi p aytda y u m s h o q o ‘y inchoqlarga b o 'lg a n talab k u n d a n - 
kunga ortib b o r m o q d a . S h u n g a k o 'r a , biz m a k ta b g a c h a tarbiya 
m uassasalari tarb iy a ch ila ri, b o s h la n g 'ic h s i n f o 'q itu v c h ila rin in g
ishlarini y e n g illa s h tiris h m a q s a d i d a a s o s a n q o ' g ' i r c h o q te a tri 
t o 'g a r a k la rid a q o 'l l a n i b k elin ay o tg an o 'y i n c h o q l a r n a m u n a s i n i
e ’tib o r in g iz g a h a v o l a e t i s h n i lo z im to p d i k . Bu o 'y i n c h o q l a r
tarkibiga, bezaklariga s h a r o itd a n kelib ch iq ib ayrim o 'z g a rish la r 
kiritishingiz m u m k in . O 'y i n c h o q la r n i berilgan k a ta k c h a la r y o rd a - 
m id a 2, 3, 4 va b ir n e c h a m a rta k attalashtirib a n d o z a n i unga 
k o 'r a tayyorlash qulaydir. Tikish usullarini esa, yaxshi bilasiz. H a r 
bir o 'y in c h o q n i n g qism la ri bir-biriga tikilgach, ichki qism larini 
tashqariga a g 'd a ris h n i u n u t m a n g . Lekin u n in g ichiga esa g a z la m a
b o 'laklari, q iy q im lar, pax ta tiqilishi m u m k in . A yrim o 'y i n c h o q -
la m in g old va o rq a oyoqlari m a h k a m turishi u c h u n s im d a n karkas 
s i f a t i d a f o y d a l a n i l a d i . K o 'z , s h o x c h a l a r n i y o g ' o c h d a n h a m
tayyorlash m u m k in . B a ’z a n k o 'z sifatida chiroyli tu g m a c h a la rd a n
h a m f o y d a la n is h ta v s i y a e t ila d i. M a z k u r d e t a l l a r k a r t o n d a n
yasaladigan bo'lsa, guash, akvarelda bo'yalib, ustidan Iak qoplanadi.
Kerakli asboblar:
1. I g n a la m in g turli katta-k ic h ik la ri.
2. G 'a l ta k li turli ra ngdagi iplar.
3. Rangli m u l in a iplari.
4. Turli rangdagi ipakli iplar.
5. 6 d o n a qaychi.
6. Bigiz.
7. 1 d o n a o m b u ri.
8. D a zm o l.
9. Y o g 'o c h li, t e m irli t a y o q c h a (pa xta to 'l d i r i s h u c h u n )
10. Tikuv m ash in asi.
11. O d d iy q a la m la r.
12. Loy y asa s h d a ishlatiladigan ta y o q c h a .
154

---

13. Rasrn chizish u c h u n m o ‘yqalam lar.
14. 2 d o n a doiraviy om b u r.
15. H a r xil kattalikdagi igna.
16. H a r xil ra ngdagi tu rli q a lin lik d a g i 10, 40, 50, 6 0 - iplar.
17. H a r xil rangdagi ipak ip.
18. D a g 'al iplar.
19. Y u m s h o q jag'li om bur.
20. O 't k i r jag'li om bur.
21. Angishvona.
22. D u m a lo q y o g 'o c h (paxta tikish u ch u n ).
23. Q alam .
Kerakli ashyolar:
Y u m s h o q o 'y i n c h o q u c h u n iloji b o r ic h a yangi m a t o yoki 
a w a l d a n yuvib, d a z m o lla n g a n satin, duxoba, shtapil, p a h m o q , 
chit, ju n li m atolar.
O 'y i n c h o q hayvonlarni tayyorlash u c h u n , su n 'iy va tabiiy ju n
m a to la rid a n foydalaniladi. T a n a , yuz ko'rinishlarini tasvirlovchi 
q o 'g 'i r c h o q o 'y in c h o q l a r u c h u n shifon, shoyi matolar. Yuz u c h u n
o c h pushti, o c h jigarrang m a t o d a n olinadi.
K iyim lari u c h u n : rangli m a t o l a r . S o c h u ch u n : s u n 'iy iplar, 
viskoza, qism larni biriktirishda 1—2 m m y um shoq sim lardan o 'y in - 
c h o q l a r n i ji h o z la s h d a , h a r xil t u g m a c h a , m arjo n , le n ta c h a la r, 
s h n u r l a r h a m d a q o ra la m a tayyorlash u c h u n plastilin zarur. O 'y in -
c h o q ic h in i pax ta, sin te fo n , trik o ta j c h iq in d ila ri, averlo tik ish d a
c h i q q a n q irin d ila r, y o g 'o c h d a n c h i q q a n qipiq bilan to 'ld iris h
m um kin.
Y u m s h o q o 'y in c h o q tayyorlashga o'rgatishni n im a d a n boshlash 
kerak?
D astlab, bolalarni igna u shlashga, igna to 'g 'n o g 'i c h d a n o 'rinli 
foydalanishga, s o 'n g en g o d d iy c h o k turlarini tikishga o 'rg atish
zarur. C h o k turlarini o 'rg a tish u c h u n am aliy bir n e c h a ish tavsiya 
etiladi ( r o 'm o lc h a tikish, x a lta c h a , kitob u c h u n x a t c h o 'p ). Bu esa 
b o la l a r c h o k t u rla rin i tik is h m a l a k a s in i egallashlariga s h a ro it 
yaratadi. B olalarda igna bilan ishlash m alakasi hosil b o 'lg a n d a n
so 'n g , o d d iy m o d el tayyorla shga o 'tila d i. Kichik bolalar q o 'l d a
tikadilar, k a tta r o q b o lalar tikuv m a s h i n a d a tikishlari m u m k in .
Y u m s h o q o 'y i n c h o q ta y y o rla sh j a r a y o n i quyidagi i sh la rd a n
iborat: m a t o tan la sh , g'ijim b o 'l a k m a to n i dazm ollash, m a to g a
a n d o z a n i chizish, q ism la rni b ic h is h , tikish, ichini to 'ldirish, ustini 
jihozlash.
155

---

A n d o z a k a r t o n d a n t a y y o r l a n a d i . B i c h i s h d a m a t o ik k ig a
b u k la n a d i, lining 
c h a p t o m o n i g a a n d o z a q o 'y ib , u c h i yaxshi 
ochilgan qalam bilan tayyorlanayotgan bo'lsa, andoz a h ar bir b o 'la k
m a to ustiga ipni qiyalab y o ‘n a lg a n t o m o n ig a
q o ‘yiladi. T o ' q
m a t o b o 'ls a , a n d o z a o q yoki sariq rangli qalam bilan, o c h rangli 
m a to b o 'ls a q o ra rangli uchi yaxshi o chilgan q a l a m d a n foyda - 
laniladi.
C h iz ib olin g an m a to n in g h a r t o m o n id a n 0,5 sm c h o k u c h u n
qoldirib, qirqiladi, so 'n g q o 'ld a yoki m ashinada tikiladi. Burchaklari 
o 'n g t o m o n i d a n chiqariladi. T a y y o r tikilgan shakl metall t a y o q c h a
y o r d a m id a o 't m a s to m o n i bilan o 'n g ig a ag'dariladi.
A g a r o 'y i n c h o q tabiiy j u n d a n tay y o rla n a y o tg a n b o 'ls a , c h o k
haqi qoldiriladi, chetlari qalin ipda tikiladi. O 'y i n c h o q titilu v c h a n
m a t o d a n b o ' l s a c h o k h a q i q o d i r i l m a y d i , o ' y i n c h o q b i c h i b
b o 'l g a n d a n so 'n g , ustki q is m d a n halq a choki bilan tikiladi.
H a y v o n va q u sh larn i tikish quyidagi q oida b o 'y ich a : a w a l t a n a
va q o rin q ism la r bir-biriga tikiladi. S h a klning ikki y a rm i ta y y o r 
b o 'l g a n d a n s o 'n g ularni birga tikiladi. Shakl o 'n g ig a ag 'd arilib , 
o c h i q q o l d i r i l g a n j o y d a n ichi t o 'l d i r i l a d i , q i s m l a r b i r - b i r i g a
k o 'r in m a s c h o k bilan birlashtirib tikiladi. O 'y i n c h o q n in g ichi pax ta 
yoki m a y d a m a t o qiyqim lari bilan to 'ld irila d i, oy o q qism la rin i 
t a y o q c h a
y o r d a m i d a to 'ld irila d i. Bolalar texnik ja ra y o n
bilan 
ta n is h tir ilg a n d a n s o 'n g o 'y i n c h o q tayyorlashga o'tiladi.
O ' y i n c h o q t a y y o r l a s h m u r a k k a b l ig i g a q a r a b ikki g u r u h g a
ajratiladi:
1-guruh (kichik bo lalar) yengil to 'ld irila d ig a n o 'y i n c h o q l a r
(tovuq, m a t r e s h k a q o 'g 'i r c h o g 'i , pingvin, o 'r d a k c h a , k u c h u k c h a ,
filcha, q u y o n c h a , ay iq c h a , x o 'ti k c h a , jirafa, pastki qism i tikilgan 
q o 'g 'i r c h o q ) .
2 - g u r u h q o 'g 'i r c h o q teatri u c h u n q o 'g 'i r c h o q p e r s o n a jla r i 
(ayiqcha, m a y m u n c h a , q o 'g 'i r c h o q , m u sh u k , sim sinch o 'm a t i l g a n
o 'y in c h o q ) .
E slatm a: berilgan a n d o z a q a n d a y kattalikda b o 'lsa , s h u n d a y -
ligicha tikilishi kerak. K attala sh tirish g a berilgan, kattalash tirish i 
k erak b o 'l g a n o 'y i n c h o q katak ich id a chiziladi.
O 'y i n c h o q l a r tay y o rla sh n i k a tta la r h a m , b o lalar h a m yaxshi 
k o 'r a d ila r. B u la r b o la la r u c h u n b ir e r m a k o 'y in b o 'ls a , k a tta l a r
u c h u n b o l a l a r q a l b i g a y o 'l t o p i s h d i r . O ' y i n c h o q l a r y a s a s h
b o la la r n in g fikrlash q o b iliya tini rivojlantiradi, saviyasini k en g a y ti- 
radi, ijodiyotga qiziqishni tarbiyalaydi. O 'y in c h o q la rn i b o lalar bilan
156

---

birga yasash va m e h n a t qilish b o'lib q o lm a sd a n , balki ijod qilish. 
fikrlash h am d ir. U la r o'z lari yasagan o 'y i n c h o q la r id a o 'z la rin in g
ajo y ib -g 'a ro y ib istaklarini, orzularini ko'radilar. S h u n in g u c h u n
u larn in g m e h n a tla r in i qadrlash va m e h n a t qilishga qiziqtirish lo- 
zim . Bu esa ularda m aq sa d g a in tilu v ch a n lik , tash a b b u sk o rlik , 
tirishqoqlik, o 'z a r o y o rd a m berish, m ehnatsevarlik, e ’tiborlilik, 
batartiblikni tarbiyalaydi.
O 'y in c h o q la m i tikishda chok, y o 'r m a chok, qoviq chok, bosm a 
ch o k , s irtm o q sim o n ch o k la rd a n foydalaniladi. O 'v i n c h o q tayyor- 
lashda, eng a w a l o , k a r to n d a n a n d o z a tayyorlanadi. Berilgan chiz- 
m a la m i kattalashtirish lozim bo'lsa, kerakli o 'lc h a m d a katakchalar 
chizib olib, ular va c h izm a d ag i k atak c h alar bir xil so n la r bilan 
belgilanadi. S o 'n g h a r bir k ata k n in g ichidagi 
c h i z m a
chizib 
chiqiladi. S h u n d a c h iz m a kerakli o 'l c h a m d a kattalashtiriladi. A n ­
d o z a g azm olga q o 'y ib bichiladi. Bichishda g a z m o ld a n 8 m m tikish 
u c h u n qoldirib s o 'n g qirqiladi. Tikish tayyorlangan o 'y i n c h o q n i n g
ichi h a r xil paxta, p a ro lo n va trikotaj qiyqimlari bilan to'ldirilib, 
tayyorlanadi. Bosh qism ini bezatish u c h u n tu g m a c h a , m u n c h o q , 
yaltiroq c h a r m yoki kleyonka ishlatiladi.