M. S. Tulayev

Nazorat va mulohaza uchun savollar 
1. Buxgalteriya hisobining subyektlari va obyektlarini sanab bering 
2. Buxgalteriya hisobining asosiy va qo‘shimcha pritsiplarini sanab bering 
3. Buxgalteriya hisobi va hisobotini tartibga solish davlatning qaysi vakolatli 
organi tomonidan amalga oshiriladi 
4. Auditorlik faoliyati, auditorlik faoliyatining asosiy prinsiplari sanab bering 
5. Auditorlik faoliyatining milliy standartlari qaysi organ tomonidan qabul 
qilinadi 
6. Auditorlik tashkiloti, uning huquqlari, majburiyatlari va javobgarligi sanab 
bering 
7. Auditorlik faoliyatini litsenziyalash, auditor malaka sertifikatini qaysi 
organ tomonidan beriladi 
 

---

42 
 
3-BOB. BUXGALTERIYA HISOBINING MILLIY STANDARTLARI 
(BHMS) VA AUDITORLIK FAOLIYATNING MILLIY STANDARTLARI 
(AFMS) 
 
1. 
Buxgalteriya 
hisobining 
milliy 
standartlarining 
mohiyati 
va 
maqsadlari 
2. 
BHMSlarini qabul qilishning zaruriyati, uning xususiyatlari va 
xalqaro tajriba 
3. 
BHMSning umumqabul qilingan prinsiplari haqida tushuncha 
4. 
BHMS xo‘jalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy hisobotini 
shakllantirish va tuzish hamda moliyaviy hisobot ko‘rsatkichlarining 
qiyoslanuvchanligi ta’minlash uchun asos hisoblanishi 
5. 
Auditorlik faoliyatning milliy standartlarining mohiyati va maqsadlari 
6. 
AFMSning amal qilish sohasi 
7. 
AFMSlarning maqsadi va ularning ahamiyati 
 
1. Buxgalteriya hisobining milliy standartlarining mohiyati va 
maqsadlari 
BHMS xo‘jalik yurituvchi subyektning turli hisobot davrlaridagi moliyaviy 
hisobotlari, shuningdek turli xo‘jalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy 
hisobotlari qiyoslanishini ta’minlash maqsadida xo‘jalik yurituvchi subyekt 
moliyaviy hisobotini shakllantirish va tuzish uchun asoslarni belgilab beradi. 
Bu maqsadga erishish uchun mazkur standartda xo‘jalik yurituvchi 
subyektlarning hisob siyosati va moliyaviy hisobotiga asos bo‘ladigan 
konsepsiyalar hamda moliyaviy hisobotning mazmuniga eng kam miqdordagi 
talablar ko‘zda tutilgan. 
Ayrim operatsiyalar va voqealarni aks ettirish, ularni o‘lchash va ochib berish 
uchun batafsil talablar boshqa BHMSlarda bayon qilinadi. 

---

43 
Mazkur standart moliyaviy hisobotdan tashqari taqdim etilishi lozim bo‘lgan 
axborotlarga talablarni bayon qilmaydi. Masalan, xo‘jalik yurituvchi subyektlar 
moliyaviy hisobotga qo‘shimcha axborot sifatida moliyaviy sharhlarni taqdim 
etishlari mumkin. 
1-BHMSda hisob siyosati deganda xo‘jalik yurituvchi subyektning rahbari 
buxgalteriya hisobini yuritish va moliyaviy hisobot tuzish uchun qabul qiladigan 
usullarning yig‘masi tushuniladi, moliyaviy hisobot shu usullarga muvofiq va 
ularning qoidalari va asoslariga muvofiq ravishda tuziladi. 
Buxgalteriya hisobini guruhlarga ajratish va xo‘jalik faoliyati faktlariga baho 
berish, aktivlar qiymatini to‘lash, hujjatlar aylanmasini, mol-mulkni ro‘yxatga 
olishni tashkil etish usullari, buxgalteriya hisobida hisobotlarni qo‘llanish usullari, 
hisob registrlari tizimi, axborotlarni ishlab chiqish va o‘zga tegishli usullar, 
uslubiyatlar buxgalteriya hisobini yuritish usullariga kiradi. 
Xo‘jalik yurituvchi subyektning hisob siyosati subyekt rahbari tomonidan 
xo‘jalik yurituvchi subyekt faoliyatining turli yillar uchun tuzilgan moliyaviy 
hisobotda keltiriladigan moliyaviy ko‘rsatkichlari bir-biriga qiyoslanadigan 
bo‘lishi uchun ushbu BHMS asosida shakllantiriladi. 
Moliyaviy hisobot xo‘jalik yurituvchi subyekt alohida mustaqil xo‘jalik 
yurituvchi subyektligi yoki xo‘jalik yurituvchi subyektlarning jamlangan guruhiga 
kirishidan qat’i nazar shu xo‘jalik yurituvchi subyektning ma’lum bir davrdagi 
faoliyatini ko‘rsatuvchi moliyaviy axborotni taqdim etish usulidir. 
Xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy ahvoli, uning faoliyati 
ko‘rsatkichlari to‘g‘risida hamda pul mablag‘larining harakati haqida iqtisodiy 
qarorlar qabul qilish uchun foydalanuvchilar keng doirasiga zarur bo‘lgan 
axborotni taqdim etish moliyaviy hisobotlar maqsadi hisoblanadi. 
Moliyaviy hisobotlar, shuningdek xo‘jalik yurituvchi subyektning rahbariyati 
tomonidan resurslarni boshqarish natijalarini ko‘rsatadi. 
1-BHMS maqsadiga erishish uchun moliyaviy hisobotlarda ulardan 
foydalanuvchilarga pul mablag‘lari harakati istiqbolini belgilashda, xususan pul 

---

44 
mablag‘lari va ularning ekvivalentlari shakllanishi muddatlari hamda ehtimolligini 
belgilashda yordam beradigan quyidagi axborotlar bo‘lishi kerak: 
1. Xo‘jalik yurituvchi subyekt nazorati ostidagi aktivlar to‘g‘risida (naqd pul 
mablag‘i tushumlarining yoki boshqa iqtisodiy manfaatlarning manbai bo‘lgan 
aktivlar to‘g‘risida); 
2. Xo‘jalik yurituvchi subyektning (pul mablag‘larining ehtimol tutilgan 
kamayishi yoki boshqa iqtisodiy manfaat manbalari bo‘lgan) majburiyatlari 
to‘g‘risida; 
3. Xo‘jalik yurituvchi subyektning iqtisodiy resurslariga (subyekt egalarining 
badallari va mulk egalariga to‘lovlardan tashqari) o‘zgartish kiritadigan 
taqsimlanmagan foyda to‘g‘risida; 
4. Pul mablag‘ining harakati to‘g‘risida (kelgusida pul oqimlarining ehtimol 
tutilgan harakati ko‘rsatkichlari sifatida). 
Bunday axborot xo‘jalik yurituvchi subyektning dividendlar va foizlarni 
to‘lash, shuningdek majburiyatlar bo‘yicha o‘z vaqtida hisob-kitob qilish 
imkoniyatlarini baholash uchun moliyaviy hisobotdan foydalanuvchilar uchun 
zarur bo‘ladi. 
Xo‘jalik yurituvchi subyektning rahbari hisob siyosati qonunlarga mos 
bo‘lishi uchun, shuningdek xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy hisobotini 
tayyorlash va taqdim etish uchun javobgardir.