М. X o d jit d in o V a, Л. Kizayev suv kimyosi va míkrobíologiya

H3(P03)3+ 3 H ,0 =
3 H3PO,
2 R P 0 , = H ,P ,0 , + H ,0
4
4
4
2 
7 
2
F o sfatlar o ‘g‘it sifatida ishlatiladi. Fosfat kislota eng qattiq 
m o d d a, suv bilan yaxshi aralashadi. S anoatda fosfat kislota 
ekstraksiya va term ik usulda olinadi.
F osfat k islo ta tuzlari
Fosfat kislota uch asoslí kislota bo'lgani uchun uch xil tuz — 
fosfatlar hosil qiladi.
1. F o sfatlar — fosfat kislotada ham m a vodorodning o ‘rnini 
metall atom lari oigan, masalan, K^PO^ — kaliy fosfat, (NH^^PO^ — 
am m o niy fosfat.
2. G idrofo sfatlar — kislotadagi ikkita vodorod atom i o ‘rnini 
boshqa a to m la r oigan, m asalan: K^NPO^ — kaliy gidrofosfat, 
(N H ^)
2
H P
0
_( — am m oniy gidrofosfat.
3. D igidrofosfatlar — kislotadagi bitta vodorod atom i o ‘rnini 
boshqa a to m oigan, m asalan, KN^PO^ — kaliy digidrofosfat, 
N H
4
H
3
P O
3
— am m oniy digidrofosfat. Ishqoriy m etallar va am - 
m oniyning barcha fosfatlari suvda criydi.
M ineral o ‘g ‘itlar — tarkibida o ‘sim liklar uchun zaruriy oziq 
elem entlari b o la d ig a n m oddalar, asosan, iuz\^v m ineral o^g^itlar 
deyiladi. U la r yuqori va barq aro r hosil olish maqsadida tuproq 
u n u m d o rlig in i oshirish u c h u n tu p ro q q a q o ‘shiIadi. M ineral 
o ‘g‘itlar oddiy va kompleks (m urakkab va aralash) o ‘g‘itlarga 
bo‘linadi.
Oddiy o ‘g ‘itIar tarkibida l ta oziq elem enti boMadi, m asalan, 
natriyli selitra tarkibida azot, kaliy xlorid tarkibida kaliy b or va 
hokazo.
Murakkab o ‘g ‘itlarning bir xil zarrachalari tarkibida 2 ta va 
u n d a n k o ‘p oziq elem entlari boMadi. M asalan, kaliyli selitra 
tarkibida kaliy bilan azot, nilrofoskada azot, fosfor ham da kaliy 
boMadi va hokazo.

---

A ralash o ‘g‘iUar turli xil o 'g 'itlarn in g , oddiy va m urak-kab 
o ‘g ‘itla r yoki oddiy h a m d a m u rak kab o ‘g‘itlarn in g m exanik 
aralashm asidan iborat bo‘ladi. U lar ko'pincha o^gUt aralashm alari 
deyiladi.
Oddiy superfosfat — n itrit va fosforitlarga N^SO^ bilan ishlov 
berish orqali olinadi. Ishlov berishdan m aqsad — o ‘sim liklar har 
qanday tuproqdan yaxshi o ‘zIashtirilgan eruvchan tuz olishdir;
C a
3
(P
0
, ) , + 2 H ,S O ,= C a (H ,P O ,),+ 2 C a S 0 ,
Q o ‘sh superfosfat tarkibida C aiH ^PO J^ b o ‘lgan k onsen tr­
langan fosforli o ‘g‘it. Oddiy supeifosfatga nisbatan taqqoslanganda 
tarkibida ballast CaSO^ yo‘qligi bilan afzal. Q o‘sh superfosfat ikki 
bosqichda olinadi. Dastlab, fosfat kislota olinadi. So‘ngra apatit yoki 
fosfariL fosfat kislotaning suvdagi eritm asi bilan ishlanadi:
C a
3
( P O ,) ,+
4
H
3
P O , = 3 C a(H ,P O ,),
Suyak talqoiii uy hayvonlarining suyaklarini qay ta ishlab 
olinadi, tarkibida Ca
2
(P
0 4 ) 2
bor.
Animofos — tarkibida fosfor va azot b o ‘ladigan o ‘g ‘it, fosfat 
kislotani ammiak bilan neytrallanganda hosil boMadi. Odatda, tarkibida 
N H .H jP O , va (N N ,)jH P O , boMadi.
Fosfarit talqoni fosfaritlarni m ayda tuyish yoMi bilan olinadi. 
U ning tarkibida kam eriydigan tu z C a
3
(P
0
J j borligi sababli 
o ‘sim iiklar faqat kislotali — podzol va torfli tu p ro q lard ag in a 
o‘zlashtirishi mumkin.
P ritsip ita t — tarkibi C aH PO ^- 
2
H
2
O boMgan k onsentrlangan 
fosforli o'gMt. Suvda kam eriydi, lekin organik kislotalarda yaxshi 
eriydi. Fosfat kislotani kalsiy gidroksid eritmasi bilan neytrallash 
orqali olinadi:
H
3
P
0
,+ C
a
( O H \ = C a H P O ,- 2H^O