М. X o d jit d in o V a, Л. Kizayev suv kimyosi va míkrobíologiya

I. 2 2 . Azot
Tabiatda uchrashi. Azot tabintda, asosan, erkin holatda uchraydi.
Havoda uning hajmiy ulushi 78,09, massa ulushi 75,6% boMadi. 
Azot birikmalari tuproqda o z m iqdorda boMadi. A zotning Yer 
p o ‘stlog‘ida um umiy m iqdori 
0 , 0 1
% ni tashkil ctadi.
Olinishi. Texnikada azot suyuq havodan oiinadi. M a ’lumki, 
havo, gazlar, asosan, azot bilan kislorod aralashm asidan iborat. 
Y er yuzasidagi quruq havo tarkibi 78,09 % azot, 20,95% ki.slorod,
0,93% nodir gazlar, 0,03% uglerod (IV) oksiddan iborat.
Azot olish uchun havo suyuq holatga o ‘tk azilad i, so‘ngra 
bugMatish yoMi bilan uchuvchanligi kam roq boMgan kisloroddan 
ajratiladi. Shu yoM bilan olingan azot tarkibida nodir gazlar (asosan,

---

argonlar) q o ‘shim chasi bo ‘ladi. S o fazotn i laboratoriya sharoitida 
a m m o n ly nitritn i qizdirish orqali olish mumkin:
N H ^N O , = N , t + 2 H ,0
4 
2
2
2
Fizik xossalari. A zot rangsiz, hidsiz va ta ’msiz gaz, havodan 
yengil. Kislorodga nisbatan suvda kam eriydi. 20'’C d a 1 / suvda 15,4 
ml azo t eriydi. Tabiiy azotning massa sonlari 14 (99,64%) va 15 
(0,36% ) boMgan 2 ta barq aro r izotopi bor.
Kimyoviy xossalari. Azot molckulasi 2 ta atom dan iborat. Ular 
orasidagi bog‘ uzunligi ju d a qisqa — 0,109 nm.
1. X ona haroratida azot faqat Li bilan reaksiyaga kirisliadi:
2Li + Nj =
2
LÎ
3
N
(litiy nitrit)
2. M etallar bilan faqat yuqori harorald^gina reaksiyaga kirishgan 
n itritla r hosil qiladi. M asalan,
3C a + N a= C a
3
N j 
2Al + N, = 2A1N
kalsiy n itrit 
a lu m in iy n ltrit
3. A zot vodorod bilan yuqori bosim va haroratda katalizator 
ishtirokida birikadi:
N j + 3 H , - >
2
N H
3
4. A zot kislorod bilan reaksiyaga kirishadi;
N + O
3
^ 2 N 0
Ish latilishi. Azot am m iak olishda ishlatiladi. Azot o ‘simlik va 
hayvonlar hayotida katta aham iyatga ega, chunki u oqsil m oddalar 
tarkibiga kiradi. Azot birikm alari mineral o ‘g‘itlar, portlovchi 
m o d d a la r ishlab chiq arish d a va sanoatning boshqa k o ‘pgina 
tarm oqlarida ishlatiladi.