М. X o d jit d in o V a, Л. Kizayev suv kimyosi va míkrobíologiya

2C,H, +50, = 4C0^ + 2H,0 
HNO
3
+ 30, =
6
H
2
O + 2N,
Ishiatil'sh i. Metallurgiya san o atid a kislorod ko‘p m iqdorda 
sarflanadi. Kislorod yuqori h aro rat hosil qilish uchun ishlatiladi. 
K islorod-asetilcn alangasining h a ro ra ti 3500*0 ga, k islo ro d - 
vodorod alangasiniki esa 3000*C ga ycladi. Tibbiyotda kislorod 
bemorlarning nafas olishini yengillashtirishda ishlatiladi. N afas olish 
qiyin boMgan atmosferada ish bajarishda (yer osti va suv osti 
ishlarida, kosm ik paivozlar va bosh q alar) kislorodli balionlardan 
foydalaniladi.
I . 1 8 . O ltin g u g u rt v a u n in g x o s s a la r i
Tabiatda uchrashi. Oltingugurt tabiatda keng tarqalgan. U Y er 
p o ‘stlog‘i massasining 0,05% ni tashkil etadi. Erkin holda va 
ko‘pincha birikm aiar hoiida uchraydi. lin in g eng niuhim tabiíy 
birikmalari rnetali sulfidlari: FeS, — te m ir kolchedani, ya’ni pirit, 
ZnS — rux aldam asi, PbS — q o ‘rg‘oshin yaltirog‘i, HgS — 
k in o v a r va b o s h q a la r, s h u n in g d e k , s u lfa t k islo ta tu z la r i 
(kristallgidratlar): CaSO^ ■
2
M
2
O — gips, Na^SO^ ■
1 0 H ,0 — 
glauber tuzi, MgSO^ • 7 H ,0 — tax ir tu z va boshqalar hayvonot 
va o‘am lik organizmlañda boMadi (oqsil molekulalari tarkibiga kiradi). 
Oltingugurt — neft tarkibida uchraydi.
Fizik xossalari. Oltingugurt sariq rangli qattiq m o‘rt m odda. 
Suvda deyarli erim aydi, lekin uglerod sulfidda, anilinda va b a ’zi 
crituvchilard a yaxshi eriydi. Issiqlik va e lc k tr tokini yaxshi

---

o ‘tkazm aydi, 444,
6
“C da qaynab, to ‘q q o ‘ng‘ir rangli bug‘ hosil 
qiladi. Agar q o ‘ng‘ir bu g ‘ tez sovitilsa, oltingugurtning mayda 
kristallaridan iborat m ayin kukun ho.sil b o ‘ladi.
Kimyoviy x o ssalari. Oltingugurt atom ining tashqi energctik 
pog‘onasitugallanm aganligi sababli u 
2
ta elektron biriktirib olishi 
va 2 oksidlanish darajasini nam oyon qilishi m um kin. Oltingugurt 
m etallar ham da vodorod bilan hosil qilgan birikmalarida (masalan, 
N ajS va H^S da) shund ay oksidlanish darajasini nam oyon qiladi. 
Elektronlar elektrmanfiyligi kuchliroq elem ent atom iga berilganda 
yoki shunday atom ga tortilganida, oltingugurtning oksidlanish 
darajasi + 2 , + 4 va 
+
6
boMishi mumkin.
Oltingugurt osonlikcha ko‘pchilik elem entlar bilan birikmaiar 
hosil qiladi. U havoda yoki kislorodda yonganida oltingugurt (IV) 
oksid SO j va qism an oltingugurt (VI) oksid SO^ hosil b o lad i.
S + O , = SO , va 2S + 3 0 , =
2
SO
3
Bular oltingugurtning eng muhim oksidlaridir. Qizdirilganda 
oltingugurt vodorod, galogenlar (yoddan tashqari), fosfor, ko‘mir, 
shuningdek, oltin, platina va iridiydan boshqa barcha metallar bilan 
bevosita birikadi. M asalan,
S + H ; = H ,S
S + C1, = SC1,
3S + 2P = P
2
S
3
2S + C = CS, 
S + Fe=FeS.
Ishlatilishi. O ltingugurt sanoatda va qishloq xo‘jaligida keng 
ishlatiladi. Qazib olinadigan oltingugurtning yarm iga yaqini sulfat 
k islo ta olish u c h u n s a rfla n a d i. O ltin g u g u rtd a n k au ch u k n i 
vuiqonlashda ham foydalaniladi, bunda kauchukning puxtaligi va 
elastikligi ortadi. O ltingugurt guli (mayda kukun hoiida) g‘o ‘za 
kasalliklariga qarshi kurashda ishlatiladi. U o ‘q-dori, gugurt, 
sh u ’lalanuvchi m od dalar olish uchun ham ishlatiladi. Tibbiyotda 
teri kasalliklarini davolash uchun oltingugurtdan surkov dorilar 
tayyorlanadi.