М. X o d jit d in o V a, Л. Kizayev suv kimyosi va míkrobíologiya

I. 15. Vodorod xlorid va xlorid k isîota
Vodorod xlorid (H C l) xIorning eng m uhim birikm alaridan 
biri hisoblanadi.
Olinishi. Sanoatda vodorod xlorid vodorodni xlor m uhitida 
yondirish yoMi bilan oiinadi:
H^ + Clj -> 2HC1
Bu rcaksiyani idishdagi xlor lam om b o lg u n c h a davoni ctlirish 
kerak.
Laboratoriyada vo Jorod xlorid q uruq osh t u /i bilan sulfat 
kislotaning konsentrlangan critm asining aralash m asini qi/dirish 
orqali oiinadi:
NaCl t IL SO , = )N;iKSO, + IICI
2 
4 
4
Liiboratoriyada rcaksiya oxirigacha (kcrakli m odda hosil boMishi 
uchun) tuz va kislota aralashm asi qizdiriladi:
2 N a C l + H , S O , = N a , S O , 4 21 ICI

---

Fizik x o ssalari. V odorod xlorid ~ rangsiz, o ‘tkir hidli, havo­
dan b iroz og‘ir gaz. U nafas yoMlarini yalligMantiradi. Shu sababli 
vodorodxlorid olishda ehtiyot boMish kerak. Vodorod xlorid nam
havoda tutaydi.
Kimyoviy xossalari. Odatdagi sharoitda vodorod xlorid ammiak 
(N H
3
) bilan ju d a tez birikib, NH^Ci tuzi kristaliarinl hosil qiladi:
HCl + N H , = N H ,C l
3 
4
S h u s a b a b li v o d o ro d x lo rid va a m m ia k m o le k u la la ri 
to ‘q n ashg an da oq tutun hosil bo'ladi.
Ish la tilish i. V odorod xloridning asosiy qismi xlorid kislota 
ishlab c h iq a rish uchun, m a ’Ium qism i organik m oddalar bilan 
o ‘zaro reaksiyasiga asosan plastm assa va kauchukning ayrim
turlarini o lish d a ishlatiladi.
1. 16. X lorit kislota.
U n in g x o s s a la ri va ish latilish i
Fizik x o ssalari. K onsentrlangan HCl rangsiz, o ‘tkir hidli, 
uch uvchan eritm a. U ning konsentrlangan eritm asining nisbiy 
zichligi 1,19 g/sm^ bo‘lib, bu eritmadagi vodorod xloridning massa 
ulushi 37% ni tashki! qiladi. Agar PlCl eritmasi uzoq qizdirilsa, 
unda erigan H C l toMiq uchib ketishi m umkin.
H C l m olekulasi lakm usni qizartiradi, m etiloranjni pushti 
rangga kiritadi.
Kimyoviy x o ssalari. 1. HCl m etallarning faolHk q atorida 
vodoroddan oldin turgan m elallar bilan reaksiyaga kirishadi:
Z n + 2HC1 -> Z nC l, + Hj
Fe + 2HCI -> FeC l, + H^
2. M etall oksidlari bilan reaksiyaga kirishadi:
C aO + 2HC1 = CaCl^ + H^O 
C uO + 2HC1 = C u C l, + H ,0
3. A soslar bilan reaksiyaga kirishadi:
26
N aO H + HCl = N aC l + H^O

---

A
1
(
0
H
) 3
+ 3H C I = AICI
3
+ 3 H ,0
4. T uzlar bilan alm ashinish reaksiyasiga kirishadi:
AgNOj + H C ! = AgCl + H N O
3
Ishlatilishi. HC! sanoatda tcgishli tuzlar va b o ‘yoq m o d d alar 
o lish d a, m etallarni k avsharlashda, d o ri-d a rm o n , p lastm a ssa la r 
o lish d a, teriga ishlov b erish d a, m etallarn i zan g dan to z a la sh d a
va boshqa maqsadlarda ishlatiladi.