М. X o d jit d in o V a, Л. Kizayev suv kimyosi va míkrobíologiya

Kimyoviy xossalari. 1. Kislotalarning m etallar bilan o‘zaro ta’siri 
(luz hosil boMadi va vodorod ajralib chiqadi). M asalan,
2HC1 + Fe = F eC l, +
2. 
K islotalar asoslar, oksidlar va tu z la r bilan o ‘zaro ta ’sir- 
lashadi:
H ,S O , + C uO = C u S O , + ?L O
2 
4
4
2
H jS O ^ + 2 K 0 H = K^SO^ +
2
H
2
O 
H^SO^ + K jSiO j = H ^ S iO ji + KjSO^
Olinishi. a) kislorodli kislotalarning k o ‘pchiligi m etallm aslar 
(yuqori oksidlanish darajasidagi) oksid larin i suv bilan o ‘zaro 
ta ’sire ttirib olinadi. Masalan,
SO, + H ,0
H ,S O ,
2 
2 
2
4
N j
0
j + H
2 0
=
2
H N
0 3

---

b) tuzga boshqa kislota (sulfat kislota) ta ’sir ellirish yo
1
i bilan 
oiinadi. Masalan,
Na^SiO^ + H ,SO, - Na^SO, + H ^SiO .i
Kislorodsiz kislotalar vodorodni m clalim as bilan biriktirib, 
so'ngra vodorodli birikm ani siivda eritish yoMi bilan oiinadi. H F, 
HCl, HBr va boshqalar shunday kislotalar jum lasidandir.
I. 9. Asosiar
Asoslar m olekulasi mctall atomi va bitta yoki undan ortiq 
gidroksoguruhdan tashkil topganligi uchun ularni ^¡droksldîar 
deb ham yuritiladi. M asalan,
N aO H — natriy gidroksid, KOH — kaliy gidroksid,
Ca (O H
) 2
~ kalsiy gidroksid va hokazo.
Asoslar suvda eruvchanligiga qarab uch guruhga: suvda yaxshi 
eriydigan asoslarga N aO H , KOH, oz eriydigan asoslarga Mg 
(OH)^, am alda crimaydigan asoslarga Cu(
0
H)
2
, Fe(OH), boMinadi. 
Suvda yaxshi eriydigan gldroksidlar ishqoriar deyiladi.
Olinishi. 1. Suvda eriydigan asos (ishqor)lar ayrim m ctallar 
suv bilan reaksiyaga kirishganda hosil b o lad i:
2N a +
2
H
3 0
= 2 N a 0 H + H^t
Ca + 2 Н р = C a (0 H ), + H^t
2. Ayrim m etallarning oksidiari suv bilan o ‘zaro reaksiyaga 
kirishib asoslar hosil qiladi:
К р + Н р  = 2 K 0 H
N a ^ 0 + H ,0 = 2 N a 0 H
3. A m alda suvda crimaydigan asoslar tcgishli m etallarning 
suvda yaxshi eriydigan tuzlari eritmasiga ishqor eritmasini ta ’sir 
ettirib oiinadi:
CuCl^ + 2N aO H = C uiO H )^! + 2NaCl
h a v o ra n g c h o ‘km a
F eSO , + 2N aO H = Fe(O H ),-i + Na^SO,.
o c h y a sh il c h o 'k m a
Nomiaiiishi. Asoslarni nomiashda asos hosil qilgan mctallning 
nomiga g id ro k sid so‘zi q o ‘shib aytiladi.

---

NaO H ~ natriy gidroksid;
C a (
0
N
) 2
“ kalsiy gidroksid.
Agar metall o ‘zgaruvchan valcntlikka ega boMsa, u holda 
dastlab mctallning nomi, kcyin qavs icliidagi rim raqam ida yozilgan 
valcntligi ko'rsatilib, so‘ng gidroksid so‘zi q o ‘s
1
iib ayliladi.
fxiO H )^ ~ te m ir (II) gidroksid, Fc (О Н )з — tem ir (H i) 
gidroksid.
Ayrim asoslar xossnlariga va qo ‘llanishiga q arab ham iiom- 
lanadi. M asalan, N a O ll, K.OM, C a(O ll)^ biologik m atcriaiiar 
(teri)ni yem irish xossnsiga ega boMganligi u c h u n “ o ‘yuvchi 
ishqorlar’' deb atnlsa, Ca (O H
) 2
b a’znn so 'ndirilgnn ohak, NaOM 
esa “ kaustik soda” deb ham ynritiladi.
Kimyoviy xossalari. 1. Suvda criydigan asos (ishqor)lar kislotali 
oksidlar bilan reaksiyaga kirishib luz va suv hosil qiladi:
N a
0
I i - b C
0
j = Na^C
0
3
+ M />
2KOM + 8 0 ^ = K^SO, -b \ \ p
2. Suvda eriydigan asos (ishqor)lar lu zla r bilan reaksiyaga 
kirisliganda yangi luz va yangi asos hosil boMadi:
CuCl^ + NaO H = C u(O H ), + N aC l
Fe {ЫОз)^ + 2К О И = FeiO H )^ + 2KNO^
Suvda erimaydigan asoslar luzlar bilan reaksiyaga kirishmaydi.
3. Suvda erim aydigan asoslar qizdirilganda metal! oksidi va 
suvga oson parchalanadi:
C u (
0
H
) 2
— ^ -> C u O + lijO
2
Ре(О М )з— i ^ F e j
0 3
ь З Н
, 0
Ishqorlar qizdirilganda qiyin parchalanadi.
4. Am foter gidroksidlar kislota eritm alari bilan ham , ishqor 
eritm alari biian ham o ‘zaro ta ’sirlashadi:
Л1(ОН)з + 3HC! = A i d , + 3 H / )
Л 1(0Н )з+ N a O ll -I- 211,0 = N aIA l(01 l),(i UO)J

---

IshlatilLshi. Suvda eriydigan asoslardan N aO H — kaustik soda 
n o m i b ila n s a n o a t d a , K O H — ish q o rli a k k u m u la to r la r
tayyorlashda, C a(O H )j — so'ndirilgan ohak nom i bilan qurilishda 
ishlatiladi.