М. X o d jit d in o V a, Л. Kizayev suv kimyosi va míkrobíologiya

Archcobacteria
sinfi kiradi, Bu sinfga ajoyib 
fiziologik, biokim yoviy xossalari va boshqa p ro k a rio tla rd an keskin 
fa rq q ilad ig an ek o lo g iy asi b ila n ajralib tu ra d ig a n b a k te riy a la r 
(arx eo b a k te riy alar d e b a ta la d i) kiradi. X ususan, u la r tark ibi va 
rib o so m a 16 va 5 - R N K sin in g birlam chi stiu k tu ra si, sh un in gdek, 
tra n sp o rt R N K b ilan , m e m b ra n a lipidlarining tark ib i va b ir qavatli 
lipid m e m b ra n a hosil boMishi bilan (boshqa b a rc h a bakteriyalarda 
lip id m e m b ra n a ikki q a v a t); hujayralar d ev o rin in g tark ib i bilan 
( u la r m u re in d a n e m a s, b alk i boshqa b io p o lim erlar — kislotali 
polisaxaridlar, oqsillar va psevdom ureindan tashkil to p gan bo'Iadi); 
a y r im tu r la r i lOO’C d a n h a m y u q o ri h a r o r a td a riv o jla n ish
xususiyatiga eg a ek an lig i v a b o sh q a belgi — xossalari b ilan boshqa 
b akteriyalardan farq qiladi. A rxeobakteriyalar besh gum hga: m etan 
h o sil q ilu v ch i, o ltin g u g u r tn i oksidlovchi a e ro b , o ltin g u g u rtn i 
q a y ta ru v c h i a n a e ro b , g alo b ak teriy alar va term o a sid o fil “ m ik o - 
p la z m a ” larga boMinadi.
Metan hosil qiluvchi bakteriyalar guruhining
b ir q a n c h a avlodi, 
ju m la d a n , 
Methanobocterhim, Metlianococcus, Meihanosarina 
aviodlari bor. M az k u r organ izm larn in g hujayralari tay o q ch asim o n
y o k i k o k k a o ‘x s h a s h , h a r a k a tc h a n va h a r a k a tla n m a y d ig a n , 
g ra m m u sb a t yoki g ra m m a n fiy boMadi.
S p o ra hosil q ilm a y d i. Q a t’iy an a ero b . O b lig at, fak u ltativ
x c m o lito tro f va x e m o o rg a n o tro fla r. SO j ni m e ta n g a c h a qaytarish 
va N j d an foydalanish yoki sirk a kislota bilan m etil spirtn i bijg'itib, 
m e ta n va SO^ hosil q ilish yoMi bilan energiya hosil qiladi.
T u p ro q d a , b a lc h iq d a , hayvonlarning o sh q o z o n -ic h a g id a va 
b o sh q a joylarda keng tarq a lg an .

---

O ltingugurtni oksidlovchi a e ro b b ak teriy alar guru hin in g avlodi 
bor. Bu b ak teriy alar oddiy o ltin g u g u rtn i oksid laydi, y a ’ni u n d a n
energiya m an b ay i sifatida foydalanadi. F ak u ltativ a v to tro f A erob.
T erm o fil boMib, 70—
da riv o jla n a d i, asid o fü , o p tim u m
pH -Z .
O ltin g u g u rtn i qaytaruvchi a n a e ro b b a k te riy a la r g u ru h in in g
Thermoprotcus, ThermophiHum,
Desw^^wrococcwjva boshqa aviodlari 
b o r. B u g u ru h n in g vakillari o d d iy o ltin g u g u rtn i H^SO^ g a c h a
qaytaradi.
Q a t’iy an a e ro b . O bligat va fa k u lta tiv x c m o lito tro f va x e m o o r­
g a n o tro f E k strem a l term ofil o p tim a l rivojlanish h aro rati 85— 
105’C . Issiq suv m anbalarida ta rq a lg a n .
G a lo b a k t e r i y a l a r g u ru h ig a
H alococcus, H a hhacterium  
“kvadiat bakteriya” va boshqalar kiradi. U la r N a C l konsentratsiyasi 
yuqori (20—25% ) boMgan m u h itd a rivojlana ollshi bilan farq qiladi. 
B ular ek stre m a l galofitlar boMIb, o ra s id a a e ro b la r va fa k u lta tiv
an a ero b lar bor. S h o ‘rtu p ro q li y eria rd a, suv havzalarida va b o sh q a 
sub straíd a u g lero d bilan azo tn in g o ‘zg a rish id a ishtirok etad i.
T crm o a tsid o ñ li ^m ikoplazm a”l a r g u ruh in ing T h ern io p la sm a 
avlodi bor. B u lar x e m o o rg a n o tro fla r b o ‘lib, yuqori h a r o ra td a
(60“C ) va p H p ast (1—2 ga yaq in ) boM ganda rivojlanadi. A erob. 
Y aponlyada Issiq suv m an b alarid an to p ilg a n .
V. 3. T abiiy va oqar su v lam io g b oshqa organizm lari
T abiiy va o q a r suvlar b ir q a to r o d d iy h a m d a a n c h a y u q o ri 
uyushgan organ izm larn in g v a q tin c lia yoki d o im iy yashash jo y i 
b o ‘lib x izm at qiladi.
U U ram ik ro b lar. U llra m ik ro b la r g u ru h ig a viru slar va b a k - 
teriofaglar kiradi.
V iru slar (lo tin c h a Virus — z a h a r) b o s h q a m ik ro o rg a n iz m ­
lardan hujay ra tuzilishining y o ‘qligl b ila n ajralib tu rad i. U la rd a
yadro h am , q o b iq h am , sitoplazm a h a m y o ‘q. V iruslarnlng h ajm i 
m ik ro m etrn in g o ‘n d a n va m in g d an b ir u lu sh i o ‘rtasida boMadi. 
K o ‘pgina viruslarn ing tarkibiga oqsil va n u k le in k islo talardan b iri 
kiradi. V iruslar o ‘sim liklar, hayv o n lar va o d a m n i shikastlaydi. U la r

---

faqat tirik hujayralar ichida urchiydi. Qurg‘oqchilik va past haroratga 
b ardosh berad i, lek in u ltrab in afsh a nurlar t a ’siriga bcriluvchandir.
B akteriy alarn i q ira d ig a n viruslar b a k te rio fa g la r (ay nan — 
bakteriyalarni y ey u v c h ila r) deyiladi. U lar d u m a lo q va ko‘p qirrali 
boshga va oqsil n ay c h asig a o ‘xshagan o ‘sim taga ega. Boshi oqsil 
g ‘ilofi bilan q o p la n g a n b o ‘lib D N K yoki R N K ga ega b o ‘ladi. 
B akteriofag h u ja y ra d evoriga yopishib, g o ‘yo u n i p arm alagan day 
b o ‘ladi va fag D N K o ‘sim ta orqali hujayraga tushad i. Fag D N K
baktcriyaning ayirboshlash jarayonlari m exanizm ini shunday qayta 
q u ra d ik i, u n d a fag z a rra c h a la ri sintez q ilin a boshlaydi. M a ’Ium 
v a q t o ‘tg a n d a n k e y in hu jay rad ag i b a rc h a n a rs a la r y ctu k fag 
zarra ch alarig a a y la n a d i, bakteriyaiiing q o b ig ‘i eriydi va faglar 
tashqariga chiqadi.
K o lo v ra tk a la r