М. X o d jit d in o V a, Л. Kizayev suv kimyosi va míkrobíologiya

(Rotatoria)
~ m ik ro sk o p ik k o ‘p h ujayrali 
jo n iv o d ard ir. K o lo v ra tk a larn in g ko‘plarida bosh b o lim i, gavda va 
o y o q n i a n iq a jra tis h m u m k in . O yoq lari b a rm o q s im o n y oki 
x a n jarsim o n o ‘s im ta la r b ilan tugaydi, u ia r y o rd a m id a k olov ­
ratk alar su b stratg a y o p ish ib turishi m u m kin. 
Rolotorianing
bosh 
boMimi p a rm a sim o n a p p a ra t bilan ta ’m in lan g an b o ‘lib, u xilm a- 
xil joylashgan tu rli uzu n lik d ag i k iprikchalard an tashkil topgan. 
K iprikchalar d o im iy h a ra k a td a b o 'lad i, b u n in g natijasida jo n iv o r 
h arak atlan a d i v a o g ‘iz tcshigiga ovqat (bakteriyalar, eng sodda 
organizm lar, o rg an ik d ctrit) keladi. Ovqat og‘iz orqali halqum ga va 
keyin ovqat h a z m q ilish ap p a ratig a tush adi. U o sh q o zo n ichak va 
ajratuvchi a ’z o la rd a n ib o rat boMadi. K o lovratkalar gavdasi tu k lar 
bilan qoplangan .
K o lo v ra tk a lar ta b iiy suvlarda keng ta rq a lg a n , ayrim turlari 
tu p ro q d a y a sh a y d i. K a n a liz a tsiy a n in g to z a la sh in sh o o tla rid a
k o 'p in c h a quyidagi tu rla ri uchraydi: P h ilo d in a, roseola, C allidina 
V ara, C ath y p n a lin a (1 2 - rasm ga qarang).
Q u rlla r 
(Vennes).
T ab iiy suv h av z alarid a yashaydigan va 
k a n a liz a ts iy a n in g to z a la s h in sh o o flarid a Lstiqom at q ila d ig a n
q u itla rd a n k a m tu k li q u rtla r — oligoxetlar va d u m alo q q u rtla r — 
nem atodlar k a tta ah am iy atg a egadir. Juda keng tarqalgan oligoxetlar 
jum lasiga L im n o d rilu s va A llosom a kiradi, u larn in g uzunligi 0 ,2 — 
10 m m ga b o ra d i. A n c h a yirik q u itla rd an T u bifex (1 —4 sm ) va

---

N a is (0 ,5 —2 sm ) boMib, u la r yashash jo y in i ta n la b o ‘tirm ay d i, 
iflos suvH suv havzalarida yaxshi rivojlanadi. O lig oxetlar loy ichiga 
k irib y a sh a y d i. U la r n in g o v q a ti, a s o s a n , o rg a n ik d e lr itd a n
ib o ratd ir. Q u rtla r loy z a rra c h a la rin i y u tib , q ism a n u larn i m in e - 
rallashtiradi.
D u m a lo q q u r t la r h a m !oyxo‘r d ir , u l a r suv h a v z a la rid a
yashab, to z a la sh in sh o o tla rid a va b io filtrla rd a u rc h iy d i. Q u rtla r 
o ra sid a o ‘z ta ra q q iy o tin in g b ir yoki b i r n e c h a b o sq ic h la rid a
p arazitlarc h a k u n k ech iradigan sh a k lla r k o ‘p. B ularg a g e lm in tla r 
(gijjalar) k ira d i, u la r o d a m o rg a n iz m id a te k in x o ‘riik bilan ku n
k e c h ira d i. G c lm in tla rn in g tu x u m la ri, x u s u s a n , a s k a rid a la ri, 
boshida tuki b o rla r, ostritsalarning tu x u m la ri, o d a m la rn in g fizio- 
logik c h iq in d ila ri b ilan tashqi m u h itg a tu s h ib , u y erd a inv azio n 
b o s q ic h g a c h a ( b u n d a u la r z a r a r la n tir is h d a r a ja s ig a y e ta d i) 
rivojlanadi. B u n d a u la r u z o q v a q tg a c h a y a sh a sh q o b iliy a tin i 
saq lab q o la d i, b u n g a sabab u la rn in g tu x u m p o ‘c h o g ‘ida y arim
(ichki) o ‘tib b o ra d ig a n lipoid qobig‘ining m avjudligidir. S huning 
u c h u n o c h iq su v h a v z a la rid a g i su v v a t u p r o q o d a m n in g
te k in x o ‘r q u rtla r b ila n za raria n ish i m a n b a y i b o ‘lishi m u m k in .
E n g so d d a qisq ich b u q asin io n lar. C h u c h u k suv h av zalarid a 
yashaydiganlar o ra sid a bu guruhga eshkak o y o q lila r va shoxsim on 
m o ‘ylovli q isq ich b aq a la r kiradi. Eshkak o y o q li q isq ich b aq alard an
en g k o ‘p ta r q a lg a n i s ik lo p la r va d i a p t o m u s la r b o ‘lib , u la r
ko‘kragidagi b ir n e c h a juft oyoqlar y o rd a m id a su zad i. S hoxsim on 
m o ‘ylovli q isq ic h b a q a la r (d a fn iy la r)n in g h a r a k a t o rg a n la ri b o ‘lib 
a n te n n a la r x iz m a t qiladi, u la rs u z u v c h i tu k la rg a tay an a d i.
Enj; sod d a q isq ich b aq a sin io n lar su v n i m ax su s a ’z o la r orq ali 
o ‘tkazib oziqianadi. Filtrlangan chiqindi u sh o q kabi siqilib, og ‘izga 
tu s h a d i. Q is q ic h b a q a la rn i o v q a t to p is h u s u li b o ‘y ic h a faol 
illtralorlarga kiritiladi. Bakteriyalar, m ik ro sk o p ik su v o 'tla ri, organik 
m uallaq suzib y u ru v c h i m o d d a la r u larg a o z u q a boMib x izm at 
qiladi. Q isqich baqalar esa baliqlarga o zu q a h iso b lan ad i.
H a sh a ro lla rn iiig q u rtia ri. K o‘p gina h a s h a ro t (ch iv in , m ayda 
pashsha, ninachi va boshqa)larda rivojianishning ayrim bosqichlari 
suv m u h itid a o ‘ta d i. B uning n a tija sid a h a s h a ro tla rn in g q u rt 
(lic h in k a )la ri va g‘um bagi k a tta h a m d a k ic h ik suv h a v z a la rid a

---

istiq o m at q ilu v c h ila rn in g k o ‘p q ism in i ta sh k il etad i. M a ’Ium 
d a v rla rd a u la r to z a la s h in s h o o tla rid a , x u su sa n , b io filtrla rd a
rivojlanadi.
H a sh a ro tla rn in g qurtlari suv h avzalarining loyli tu bida, suv 
m uhitida istiq o m at qiüb, daiyolarning q irg‘oqlariga yo‘l ochadi. U 
ko ‘p m iq d o rd a rivojlanib, baliqlai^a o z u q a b o ‘ladi va organik 
m o d d alarn i m in e ra lla sh tirish d a m u h im rol o ‘ynaydi.
L ic h in k a la rn in g b ir xil tu rlari suv tag id a detritlarn i to ‘plab, 
boshqalari m axsus a 'z o la r orqali suvni filtrlaydi, yoki bu m aqsadda 
yengil to ‘r - u y c h a la r yasaydi, u ch in ch ilari oziq -o v q at zarralarini 
o 'sim lik lar yuzasi v a u larn in g q o ld iq la rid an sidirib oladi.
C h u c h u k su v la rn in g tagida eng k o ‘p tarq alg an organizm lar 
ju m lasig a