М. X o d jit d in o V a, Л. Kizayev suv kimyosi va míkrobíologiya
Download 17.21 Kb. Pdf ko'rish
|
M. Xodjitdinova Suv kimyo va mikrobiologiya
|
2Hp
2 H ,S O , - 992 kJ (2 8 ) A gar m u h itd a vodorod sulfid y e ta rli m iq d o rd a b o ‘lsa, b u b a k te riy a la r (27) reaksiyani o 'tk a z a d i, o ltin g u g u rtn i h u ja y ra larda za x ira m o d d a sifatida q o ld irad i. H^S b o ‘lm asa (28) rcaksiya yuz beradi. X e m o g etero tro flar. Bu k ic h ik g u ru h g a ju d a k a tta m iq d o rd a g i o rg a n iz m la r kirad i, u la r m u rak k a b o rg a n ik m o d d a la r — v o d o ro d donorlarin in g biologik oksidlanishi natijasid a oksidlovchi- tiklovchi reaksiyalarda energiya alm ashinishi natijasid a energiya oladi. M ikroorganizm larning o rganik m o d d a la rn i biologik o ksid lash i ikki tu rd a g i m urak k ab ja ra y o n la r h is o b la n a d i: n afas o lish v a achlsh. 1. A g ar v o dorodning p iro v a rd ak se p to ri ro lin i faq at e rk in kislorod bajarsa, nafas olishi aerob nafas oILsh deyiladi. Bu ja ra y o n n i am alga oshiruvchi m ikroorganizm lar obligat aeroblar deyiladi. X e m o g e te ro tro fla r nafas o lish ja ra y o n id a energiya m a n b a la ri (v o d o r o d d o n o r la r i) s ifa tid a k o ‘p m iq d o r d a g i o k s id lo v c h i b irik m a la rd a n : u g le v o d la r, y o g ‘lar, oq sillar, s p irtla r, o rg a n ik k islo ta la r va shu k a b ila rd a n foydalanishi m u m k in . U g levodlar o k s id la n is h id a n a fa s o lish ja ra y o n i quyidagi te n g la m a b ila n ifodalanadi: + 6 0 j + 6 C O , + бН^О - 282 0 kJ. H a q iq a td a b u m u ra k k a b k o ‘p bosqichli ja ra y o n boMib, u b ir q a to r izchil ferm ent reaksiyalarini o ‘z ichiga oigan. U glevodlarning ay lan ish ja ra y o n i u la rn i g id ro liz qilishdan b o sh la n a d i, b uning n atijasid a od diy q a n d la r (glukoza) hosil boMadi. B akteriy alarda bu jara y o n h ujay rad an ta sh q a ri ro‘y beradi. Bir n e c h a bosqichlarni o ‘z ichiga oigan n a v b a td a g i bosqichda glu k o zan in g oksidlanishi kislorodning ishtirokisiz N A D bilan legidratsiya qilinishi yo‘li bilan r o ‘y b erad i va h a r b ir 1 m o l glukozaga ik k itad an A T F m olekulasi h o sil boMadi. K B T (k islo ro d n in g biologik talab i) ae ro b lari hujay ra sid a b ir q a to r iz c h il reaksiy alar natijasida toMiq oksidlanishi m u m k in . Bu ay la n ish la rn in g ja m i Krebs sikli d cb atalu v ch i siklni tash k il etadi. K B T siklga o ra liq birikm a boMgan asetilk o en zim A o rq a li q o ‘shiladi, u n in g hosil boMishi P V K ning ferm en t bilan reaksiyasi natijasid a ro ‘y b erad i, u koenzim A (H S K C A ) nom i b ila n ataladi. C H 3C O C O O H + H S K o A — S K 0 A + N A D H 2 + C O 2. S iklning izchillik b ila n bom vchi reaksiyasi: gidroliz, degid- ratsiya, d eg id ra tatsiy a , dekarboksilatsiya — ase tilk o en z im A ning toMiq oksidlanishiga va ferm ent HSK^^A ning regeniraLsiya qilinishiga olib keladi. Sikldagi d e g id ro g e n a z la r bilan olingan v o d o ro d fe rm e n t- la m in g nafas o lish z a n jirig a u zatilad i, u a e ro b d a g i F A D n i, sito x ro m lar tizim ini v a kislorod vodorodining piro v ard akseptorini o ‘z ichiga oladi. V o d o ro d n i bu zanjir bo‘yicha uzatish d a A T F hosil boMadi. B u n d a v o d o ro d n in g h a r ikkita ato m ig a A T F n in g u c h ta m olekulasi sintez qilinadi. A T F ning hosil boMishi p ro to n va elektron b ilan fe rm e n tla rn in g nafas olish z a n jiri b o ‘y ic h a k o ‘c h irilish jaray o n i bilan b ir v aqtda oksidiovchi fosforlash deyiladi. U m u m a n olganda glu k o za m olin ing t o ‘liq o k sid la n is h id a A T F n in g 38 ta m olekulasi hosil boMadi. U lard an 24 tasi K re b s siklida K B T ning o k sid la n is h id a v o d o ro d n in g fe r m e n tla r n a fa s olish z a n jirig a uzatilishi biian b irga boradi. S h u n d ay q ilib , en e rg iy an in g asosiy miqdori m ana shu bosqichda to ‘planadi. K rebs sikli universal ekanligi d iq q atg a sa z o v o rd ir. O k sid lan ish n in g b u n d a y tu ri eng o d d iy o rg an izm lar u c h u n h am , b ak teriy alar u c h u n h a m , oliy h ay v o n la r va o ‘sim lik lar hujayralari u c h u n h a m xosdir. S iklning o ra liq b irik m alarid an h u ja y ra li m o d d alarn i sin tez qilish u c h u n h a m foydalaniladi. YogMar h a m m ikroblar u c h u n en e rg iy a m an b ay i boMib xizm at qilishi m um kin. YogMarni gidroliz qilish n atijasid a glitserin va oliy yog‘ kislotalari hosil boMadi, ularning aylanishidagi b u n d a n keyingi yoMlar tu rlic h a d ir. G litserin n in g fe rm e n tli o k sid lan ish i B hosil boMishiga va sh u n d a n keyin uning Krebs siklida oksidlanishiga olib keladi. YogMi kislo talarn in g aykinishi m u ra k k a b k o ‘p p o g 'o n a li xususiyatga ega boMib H SK oA ishtirokida ikkita uglerod ato m inin g sek in -a sta ajralib chiqishidan ib o ratd ir. B u boM inishning b ird a n - b ir m ahsuli asetilk o en zim A boMib, u keyin K reb s sikliga kiradi. Energiya alm ashinishi ja ra y o n la rin in g o 'z ig a xos xususiyati o zu q a m o d d alari energiyasidan p o g 'o n a li ta i'z d a fo y d alan ish d an iboratdir. A gar hujayrada glukozaning yoki b o sh q a birikm alarn ing oksidlanishi b itta p o g ‘o nada ro ‘y b e rg a n boMsa, u h o ld a 2000 kJ eneigiyaning bir v aq td a ajralib chiqishi (u n in g k a tta qism ini hujayra o ‘zlashtira o lm ay d i va issiqlik energiyasiga a y la n a d i) h a ro ra tn in g keskin koMariiishiga va organizm ning h a lo k boM ishiga olib kelgan boMar edi. X uddi sh u n in g u c h u n h a m o z u q a m o d d a la rin in g energiyasidan k o 'p p o g ‘onali foydalanish m ik ro o rg a n iz m la rn in g faoliyat kechirishi u c h u n n ih o y atd a z a ru rd ir. O zuqa m o d d alarn in g oksidlanishi h a m is h a h a m oxirtgach a borm aydi. A yrim aeroblar organik b irik m alarn i q ism an oksidlaydi, bun d ay m u h itd a oksidlanishning oraliq m a h su lo tla ri t o ‘planadi. M ik ro o rg a n iz m la r energiya olish u c h u n s p ijt, u glev o d o ro d , o rg a n ik k is lo ta la r v a h o k a z o b i r ik m a la r d a n fo y d a la n ib , b u |
