М. X o d jit d in o V a, Л. Kizayev suv kimyosi va míkrobíologiya

a
— erigan m od d an in g g ra m m miqdori; 
E
— erigan m odda 
ekvívalenti; 
V —
eritm an in g litr hisobidagi hajm i.
P rotsent konsentratsiyani n o rm a l konsen tra tsiy a g a va, aksin- 
clia, aylantirishda quyidagi fo rm u la d a n foydalaniladi:
- _ c% ■
100
N o r m a l konsentratsiyani Cj^ m o la r k o n se n tra tsiy a g a
(C^^) 
va, aksincha, aylantirishda quyidagi form ulada n foydalaniladi:
C
=
V ’
bunda: 
n
~ erigan m od d an in g m olekular og‘irligi u n in g ekvivalent 
og‘iriÍ!:¡dan necha m arta katta ckanligini ko‘rsatadigan son.
4. 
Konsentratsiya titr orqali h a m ifodalanishi m u m k in . 
Tiír — 
/
m i eritmadagi erigan moddaning gramm miqdori.
T i t r “ T ” harfi 
bilan ifodalanadi. Masalan: T„f^y^= 0,1063 g /m l.
I I. 4. Suviiing elek tro litik disso tsilan ish i
Kimyoviy toza suv elektr o ‘tkazuvchanIikka ega. U j u d a h a m
oz m iq d o rd a gidroksoniy IH^O*] va gidroksid [ O H ~ l ionlarini 
hosil qilib dissotsilanadi. Gidroksoniy ioni vodorodning gidratlangan 
ioni (H* HjO] dir:
2 H , 0 = Í H , 0
O H '
22*C da 10 mln 1 suvda 11 mol H O dissotsialangan h olda boMadi; 
18“C da esa 0,86 mol boMadi.
Amaliy ishlar u c h u n (3) te n g la m a soddalashtiriladi va gid ro k ­
soniy ioni oVniga vodorod {H*] ioni yoziladi.
H
2
O
O H
“ = ” belgí reaksiyaqaytarligini bildiradi, y a ’ni reaksiya ham
t o ‘g ‘ri, h a m qaytar y o ‘nalishda boradi. B u n d a c h o ‘ziq strclka 
reaksiya qaysi yo‘nalishda ustunligini ko‘rsatadi.

---

G uldbe^g va Vaaga q o n uniga muvofiq kimyoviy reaksiya tezligi 
t a ’sir etu v ch i massalarga, y a ’ni reaksiyaga kirishayotgan m oddalar 
konsentratsiyasiga t o ‘g ‘ri proporsional. Shuning u ch u n
V, = K J H j O ] va V j = K [H *J+ [0M "1 yozishim iz m u m k in ,
b u n d a : V, va 
— t o ‘g ‘ri va teskari reaksiyalar tezligi K, va 
tezlik ifodasidagi p ro p o r sio n a llik koeffitsiyenti, u lar 
reaksiya 
ko nsta n tla ri
d e b h a m a t a l a d i . [H^O], IH*1, [O M “ ] — suv, 
v o d o ro d va gidroksid ionlari konsentratsiyalari. Jarayon muvozanat 
h o la td a b o 'lg a n d a V, va 
tezlik ham bir-biriga teng, ya’ni
b u n d a :
—
berilg a n h a r o r a t d a g i re ak siy an in g m u v o z a n a t 
k onstantasi yoki suvning dissotsiianish konstantasi (5) tenglam ada 
K ,q iy m a tg a IH^O) kattalikni h a m q o ‘shish m um k in , c h u n k i u 
te n g l a m a surati bilan ta q q o slan g a n d a j u d a ham yuqori va a m ald a 
d o im iy d e b qabul qilishi m u m k in :
[M*] +
1 0
H -
1
= K , [ H
301
= K^, 
(
6
)
b u n d a : 
— suvning ion hosilasi.
n ing son qiym ati 0,73 + 1014 dan 1,27 + lO"''* gacha 
16*C d a n 2 5 'C h aro rat ora lig ‘ida o ‘zgarib turadi va 1 + 10"*^ ga 
y aqin (berilgan h a r o ra td a u o ‘zgarmas) 
K, ga nisbatan 55,5 
m arta katta va 
1
,
2
+
10
~'^ga teng.
I I . 5. V odorod ko‘rsatkich pH
S uv o z m iqdorda boMsada H* va O H ' ionlarga dissotsilanadi.
(4) te n g l a m a d a n k o ‘rin a d ik i, to z a suvda [H*J va [O H "] 
ko n sen tra ts iy a la r o ‘zaro te n g , demak:
H*
O H '
V K ^ W = V l ■ 10“ '* = 1 0 '- ’ 
m o l / l .
(7 )
G idroksid va vodorod ionlari konsentratsiyasi 1,7 Íon/1 ga teng. 
B u esa neytral muhitga m os keladi.

---

o ‘zgarm as son boMgani ucliun (H ^| k o n s en tra ts iy a n in g
ortishi (yoki kamayishi) [O H "J konsentratsiyaning k am ayishiga 
(yoki ortishiga) olib keladi. A gar [H ’^|>[OH~] va | > r i > 1 0 ~ ’ mol/1 
boMsa, e ritm a kislotali, [H ’^ ]< [O H “ | va |H^|< 10~^ inol/1 boMsa, 
eritm a ishqoriy b o ‘ladi.
M asalan, [ H ^ ] = 10“^ m o l/I bo'lsa, u holda
^-l4
OH*
S h u n d ay qilib, e ritm a n in g kislotaliligi va ishqoriyligini H* 
ionlarining yoki 0 H “ ionlarining konsentratsiyasi orqali ifodalash 
m um k in . A m alda birinclii iisuldan foydalaniladi. U h o l d a neytral 
eritm a u c h u n , kislotali u c h u n { F r i >
10
"’ va ishqoriy e r it m a u c h u n
[ H " ] < l Û - ^ p H = - I g [ H " l
(
8
)
[H^] = 10"^ [ H + l = 10-pH 
(9)
M anfiy daraja k o ‘rsatkichli sonlarni ishlatish b ilan b o g ‘liq 
b o ' l g a n q i y i n c h i li k l a r n i y o ‘qc>tish u c h u n v o d o r o d i o n l a r i
konsentratsiyasini vodorod k o ‘rsatkich orqali ifodalab, p H bilan 
belgilash qabul qilingan. V o d o r o d ionlari k o n sen tra tsiy a sin in g
teskari ishora bilan olingan o ‘nli logarifmi v o d o ro d k o ‘rsatkich 
pH deyiladi.
p H = - L g l H ^ ] yoki [H-^1 - C O " . B unda [H ^j — vo d o ro d
io nlarining konsentratsiyasi, m o l /
1
.
V o d o ro d k o ‘rsatkich t u s h u n c h a s in i 1 9 0 9 - yild a D aniy a lik
kimyogar Serensen kiritgan: p harfi — Daniyada m atem atik daraja — 
p o te n s so'zining bosh harfi, H harfi — v o d o ro d n in g belgisi.
T o z a suv u ch u n p H = “ Ig 10“’ = 7 ga ten g boMib, m uhiti 
neytral ekanligini bildiradi. p H < 7 qiym atda m uhit kislotali, p H > 7
qiymatda esa ishqoriy b o ‘ladi.
M u r a k k a b b o ‘lm a g a n h i s o b l a s h l a r o r q a li
= 1 + 10“ ’'‘ 
b o ‘lg anda p H = 0 dan 14 g ac h a o'zgarishini bilish m u m k in .
I I . 6, E lek tro litla r
K islota, asos va t u z l a r e l e k t r o li tl a r h i s o b l a n a d i . Y u q o r i
dielektrik doimiylik bilan e r itu v c h id a (m asalan, suvda) erigan 
m o d d a la r (kislota, asos, tu z) e le k tr tokini o ‘tkazish qobiliyatiga

---

ega. Bu xossa ushbu b irik m a ia r eritm ad a ionlarga dissotsilanishi 
b ila n tushuntiriladi.
K u c h li va kuchsiz elektrolitlar farq qilinadi. Y uqori konsen- 
tratsiyalarda elektr o 'tk a z u v c h a n lik qiymati katta b o ‘lgan elek tro ­
litlar