Маданиятшунослик фанидан маърузалар матни биринчи боб маданият назарияси

Миср маданияти
Илк цивилизация Осиё ва Африканинг қуруқ тропик ҳудудларидаги дарё бўйларида пайдо бўлган. Булардан энг қадимийси сифатида қадимги Миср цивилизацияси эътироф этилган.
Дастлабки Миср давлати қирқта шаҳар давлатдан иборат бўлган эди. Тахминан мил.ол. III минг йилликда ягона давлат ташкил топди. Мил.ол. ХVI-ХV асрларда қадимги Миср ғаройиб равишда гулаб-яшнади. Хозирги Туркиядан Эфиопиягача бўлган катта ҳудудни ўз ичига олди. Аммо қўшни давлатлар билан доимий равишда юз бериб турган доимий урушлар Миср давлатини таназзулга олиб келди. Милодгача V1 асрда Миср Эронга, IV асрда эса Александр Македонскийга ўлжа бўлиб қолди. Мил. ол. I асрда эса Миср Римнинг бир вилоятига айланиб қолди. Рим империяси қулагандан кейин мил. VI аср охирларида Миср Византия давлати таркибига кирди. VII асрдан сўнг Мисрда араблар ҳукмрон бўлди ва масиҳийлик ўрнига ислом ёйилди. Бу пайтда энди исломий маданият кучая борди. IХ асрда Араб халифалиги қулагач, мамлакат яна мустақилликни қўлга киритди. ХII-ХIII асрларда Миср салиб юришларини бошдан кечирди. ХVI асрда турк армиясининг ҳужумлари Миср давлатини қулатди. ХIХ аср охиридан эса Усмонли империяси таркибига кирди. 1922 йили Миср яна мустақилликни қўлга киритди.
Миср ҳудудида инсониятнинг илк ҳаёти излари мил.ол. ўнинчи минг йилликларга оиддир. Мил. ол.олтинчи-бешинчи минг йилликларда инсон ўтроқ яшагани кузатилади. Тадқиқотчиларнинг радиоуглерод усули билан аниқлашларича, Фаюм водийсида дон сақлайдиган чуқурликлар бўлиб, милоддан олдинги 4600-4300 йилларга оид экан. Одамлар бу водийда чўчқа, қорамол, қўй ва эчки боққанлар, буғдой ва арпа экканлар. Тахминан мил. ол. 3100 йилларда иккита йирик шоҳлик - Қуйи Миср (Нил дарёси дельтасида) ва Юқори Миср (Нил дельтасидан Элфантингача бўлган жойлар) пайдо бўлди. Инсон бу ерда илк бор ёзувни яратди, иншоотларни, шаҳарларни барпо қилди, деҳқончиликни ривожлантирди, давлат барқарор бўла бошлади.
Мисрликлар мукаммал календарни ишлаб чикдилар. Уларнинг календари бўйича, йил 365 кундан иборат эди. Мисрда календарнинг жорий қилингани астрономиянинг ривожланганидан далолат беради. Мисрликларнинг айтишларича, мамлакатнинг шаклий тузилиши маълум фазовий қонуниятларга асосланган экан, қачонлардир худолар фазони яратганларида, биринчи бўлиб Мисрни, кейин оламдаги бошқа мамлакатларни барпо қилган экан.
Одамларнинг ҳаёти кўп жиҳатдан Нилга боғлиқ эди. Шунинг учун жамият ҳаёти изчил йўлга қўйилди, сув омборлари ва каналлари режалаштирилган ҳолда қурилди, яхши сақланди. Ер тақсимланиши, сувга эгалик ҳуқуқи қатъий бошқарув асосида олиб борилди. Фиръавннинг аёнлари юқори ҳосил олиш учун зурур ишларни бажарардилар.
Мисрликлар қадимда ўзларининг мамлакатини «қизил ва қора» деб айтганлар. Нил дарёси суви билан суғорилган вилоятлардан ҳосил мўл олинарди, шунинг учун Қора мамлакат деб ном олган эди. Бу даврларда ёмғир кам ёғарди. Одамлар фақат Нилга умид боғлардилар. Айниқса, Нил дельтасининг ботқоқ жойларида папирус ва нилуфар гуллар кўп ўсган. Мана шу папирус ва гуллар Миср архитектурасининг шаклий томонига катта таъсир этди.