Магистратура” БЎлими 5А231101 – жахон иқтисодиёти (минтақалар ва фаолият турлари бўйича) мутахассислиги

IV. ТАҲЛИЛ ВА НАТИЖАЛАР
Марказий Осиё транспорт коридорлари ривожланишининг назарий асослари.
Марказий Осиё минтақасида транспорт инфратузилмасини кенгайтириш ва такомиллаштириш минтақанинг барқарор ривожланиши ва номинтақавий иқтисодий ҳамкорларни жалб қилиш учун қатор ижобий жиҳатларга эга. Марказий Осиёда кенг инфратузилма тармоғи мавжуд бўлиб, минтақа бир қанча халқаро автомобил йўллари ва темир йўл йўналишлари чорраҳасида жойлашган. Бироқ, инфратузилма тармоғи минтақанинг барча транзит эҳтиёжларини тўлиқ қондира олмайди. Ўз навбатида, Марказий Осиё давлатлари транспорт инфратузилмасини ривожлантириш учун ўз куч-ғайратларини сарфламоқда. Айни пайтда минтақадаги бешта республиканинг ҳар бири транспорт соҳасини ривожлантиришга қаратилган давлат дастурини қабул қилган бўлиб, бу уларга халқаро савдо йўлларига чиқиш имконини беради. Бироқ, бу режаларни амалга оширишга ички ва ташқи омилларнинг бутун мажмуаси тўсқинлик қилиши мумкин. Бир томондан, бу соҳада зарур инфратузилма ва қонунчилик мавжуд емас, иккинчи томондан, ташқи кучлар ўртасида зиддиятлар кучайган кўринади. Бироқ, барча қарама-қаршиликларга қарамай, Марказий Осиё давлатлари транспортни ривожлантиришга қаратилган қабул қилинган дастурларга амал қилмоқда. Хорижий ва маҳаллий сиёсатшуносликда давлатларнинг транспорт сиёсатига ва транспорт лойиҳаларида халқаро ҳамкорликка ко‘проқ е’тибор қаратилмоқда. Шу билан бирга, жаҳон иқтисодиётида халқаро транспорт ё‘лакларининг ривожланиши, уларнинг жаҳон интегратсион шериклик маконларида вужудга келаётган “қон айланиш тизими” сифатидаги роли ҳалигача илмий доираларда етарлича ко‘риб чиқилмаган. Илмий адабиётларда халқаро транспорт йўлакларининг ўрни турли фанлар томонидан ўрганилади.
Ҳозирги жаҳон сиёсати икки жараённинг доимий таъсири остида: глобаллашув ва минтақавийлашув. Иқтисодиётлар глобаллашув жараёнлари доирасида бирлаштирилиб, ўз манфаатларини минтақавий бирлашмалар орқали ҳимоя қилмоқда. Бозорлар ва товарлар ва хом ашё етказиб бериш усуллари устидан назорат йирик минтақавий ва номинтақавий кучлар, шунингдек, турли интегратсия бирлашмалари ўртасидаги сиёсий қарама-қаршиликларга сабаб бўлади. Бундай вазиятда транспорт тобора муҳим аҳамият касб эта бошлайди. Транспорт ҳар бир мамлакат иқтисодиётининг пул базасининг асосий таркибий қисмларидан биридир. У узоқ вақтдан бери тараққиётнинг двигатели деб ҳисобланган. Инсон юк ва одамларни ташиш учун қўлидаги ҳар қандай воситадан фойдаланган. Замонавий дунёда транспорт хизматлари ижтимоий ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишни, иқтисодиётнинг нормал ишлашини таъминлайди. Улар иқтисодиётнинг турли тармоқларидаги корхоналарнинг хомашё манбаларини ишлаб чиқариш ва истеъмол қилиш соҳаларига энг мақбул ёндашувни ҳисобга олган ҳолда мамлакат ишлаб чиқарувчи кучларини оқилона тақсимлаш учун шароит яратади, бу эса одамларга қишлоқ хўжалиги каби тармоқларни ривожлантириш имконини беради. Ижтимоий муаммоларни ҳал етишда, аҳолининг маданий, хизмат ва туристик саёҳатларини таъминлашда, шунингдек, мамлакатимиз ва хорижда маданий алмашинувни ривожлантиришда транспорт муҳим рол ўйнайди. Замонавий дунёда транспортнинг ўрни шунчалик каттаки, давлат уни ривожлантиришни устувор ўринлардан бирига қўяди. Ҳар қандай транспорт йўлагининг асосий ғояси - бу максимал ўтказиш қобилиятига ва юқори даражадаги тартибга эга бўлган автомобил ёлларида транспорт, юк ва ёловчи ташишнинг тўпланиши. Транспорт коридорини яратиш тамойилининг ўзи узоқ вақтдан бери маълум. Бироқ, 1970-йиллардан бошлаб иқтисодиётнинг глобаллашуви даврида савдо ва ривожланиш воситаси сифатида барча қитъаларда замонавий транспорт йўлаклари тизимлари фаол равишда ўрнатилди. Ҳар қандай транзит ё‘лагининг асосий мақсади – транспорт воситаларининг ма’лум бир йўналишда тўсиқларсиз ва тежамкор ҳаракатланиши учун шарт-шароитларни таъминлашдан иборат. Бунда, асосан, алоқа воситалари, терминаллар, ахборот тизимлари ва бошқаларни қуриш ва модернизатсия қилиш билан боғлиқ транспорт ва технологик муаммолар ҳал этилади. Икки қитъанинг туташган жойида жойлашган Марказий Осиё Европа ва Осиё ўртасидаги тарихий кўприкдир. Тарихан Марказий Осиё Шарқ ва Ғарб, Шимол ва Жануб ўртасидаги чорраҳада жойлашган минтақа ҳисобланган. Бу минтақа Европа ва Осиё мамлакатлари уртасида кечаётган савдо-иқтисодий жараёнларнинг муҳим иштирокчиси эканлиги доимо эътироф этилади.