Magistratura bo’limi musiqa ta’lim va san’AT

I.Bob. Musiqa pedagogik jarayonlari haqida tushuncha.
Musiqiy pedagogika bolalar pedagogikasi va ta'limining eng nozik masalalariga kirib, ko’plab muammolarning kalitlarini qo’lida ushlab turadi.
Bolalar musiqa maktablaridagi o’quv jarayoni o’qituvchiga katta mas’uliyat yuklaydi. Uning rahbarligi ostida talaba nafaqat musiqa san’ati asoslarini o’rganadi, balki uning intellektini rivojlantiradi, xayolotini harakat qilishga majbur qilib, tashqaridan fikrlash qobiliyatini oladi. Bolada hayotga ijodiy munosabat shakllanadi, bu esa har qanday kasbda muvaffaqiyatli ishlashga yordam beradi. Ammo bolalar musiqa maktabi o’qituvchisining asosiy vazifasi nafaqat musiqiy, balki boshqa har qanday san’atni his qilishni o’rgatishdir.
O’qituvchi nafaqat o’qitadi - u ham o’qitadi. Bolalarning qobiliyatlari shakllanib, xarakteri shakllanib borayotgan davrda aynan maktab o'qituvchisi shug’ullanadi. O’quvchining kelajagi ko’pincha unga, o’qituvchiga bog’liq.
O’qituvchining mehnati quvonchli va aqlli bo’lishi kerak, chunki uning ishi doimiy ravishda o’zini-o’zi berib va o’zini yangilab turadi. Qat’iy intizom, ishdagi fidoyilik, beparvolik, kamtarlik, halollik, o’z-o’zini tahlil qilish qobiliyati, mas’uliyatni his qilish - bularning barchasi o’qituvchiga zarur fazilatlardir. Musiqa tarixi va madaniyatini chuqur bilish yangi avlodlarning ma'naviy qiyofasini shakllantirish uchun katta ahamiyatga ega. Jahon musiqa madaniyatini shakllantirish jarayonida umuminsoniy axloqiy va estetik kategoriyalar, eshitish idroki va musiqiy tafakkur qonuniyatlaridan kelib chiqadigan umuminsoniy ahamiyatli qadriyatlar shakllanadi.
Ta’lim jamiyatning ma’naviy rivojlanishi jarayonida katta ahamiyatga ega, chunki bu insoniyatning ongli ravishda o’z-o’zini tarbiyalash jarayonida muhim o’rin egallab, insoniyat tajribasini aniqlash va umumlashtirishning asosiy mexanizmi. Musiqiy ta’lim muhim rol o’ynaydi, uning rivojlanishi zamonaviy ilmiy, nazariy, uslubiy texnologik bazaning yutuqlaridan foydalanishni nazarda tutadi. Musiqa darslari fikrlashni tarbiyalaydi, diqqatni jamlaydi va xotirani rivojlantiradi. V.A.ning so’zlarini parafrazlash uchun. Suxomlinskiy, aytishimiz mumkinki, aqliy qobiliyat va xotirani to’laqonli tarbiyasini musiqasiz tasavvur qilish mumkin emas. Musiqa darslari hayotga aqliy madaniyat elementlaridan biri sifatida kirishi kerak.Tizimda qo’shimcha ta’lim bolalar uchun musiqa maktablari alohida o’rin tutadi. Qo’shimcha ta’limning vazifasi nafaqat u yoki bu asbobni chalishda boshlang’ich ko’nikmalarni shakllantirish, balki istagan barcha bolalarga umumiy boshlang’ich musiqiy ta’lim berishdir; musiqa maktabida o’qish jarayonida har bir bolaning ijodiy qobiliyatlarini ochib berish va ularning rivojlanishiga yordam berish; talabalarning estetik didini tarbiyalashga hissa qo’shish, ularni jahon musiqa madaniyati bilan tanishtirish. Ya’ni musiqa maktabi vositasida bola shaxsini rivojlanishiga erishish, uning keyingi rivojlanish yo’lini aniqlash, uning shaxsiy o’sishi uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish. Musiqani o’rgatish mustaqil fikrlash qobiliyatini rivojlantirish bilan bog’liq bo’lishi kerak.
.I.1. Musiqiy tarbiyalashning maqsadlari, vazifalari va tamoyillarining o’zaro bog’liqligi.
Musiqiy ta’limning maqsadlarini tor darajada anglash mumkin emas, chunki musiqa maktabi - bu taniqli solist-ijrochilarning mahorati emas, bu erda shaxsiyat shakllanishi sodir bo’ladi.21-asrda mamlakat ijtimoiy hayotida sodir bo’lgan o'zgarishlar asosan ta'lim va madaniyat tizimiga ta'sir ko'rsatdi. So'nggi o'n yilliklarda to'plangan qarama-qarshiliklar bolalar musiqa maktablari rivojlanishining sustlashishiga olib keldi. Musiqa ta’limi sifatini oshirishning haqiqiy usuli nafaqat yangi usullarni joriy etish va maqsadlarni qayta ko’rib chiqish, balki faoliyati ijtimoiy hayotning hodisalari bilan uzviy bog’liq bo’lgan musiqa maktabi o’qituvchilari shaxsiyatining rolini kuchaytirishdir.
Pedagogika o’zining tarixiy davomiyligida murakkab hodisadir, chunki o’qitish orqali tajriba avloddan avlodga o’tadi. Hech bir kasb musiqachining kasbi kabi uzoq o’rganish jarayonini talab etmaydi, bu qobiliyatdan tashqari, odamdan ulkan sa’y-harakatlarni talab qiladi. Har bir o’qituvchi o’z davrining eng yaxshi an’analarining so’zlovchisi emas. Biroq, bu sodir bo’lganda, uning kundalik ishi san’atga aylanadi.
Musiqa o’qituvchisi faoliyati uning kasbiy malakasiga bog’liq. U nafaqat uslubiy va ilmiy bilim va ko’nikmalar, shuningdek, bolalar bilan ishlash qobiliyati, bu o’qituvchining umumiy madaniyati, uning yo’nalishlari qadriyatlari, faoliyatning mazmuni va mutaxassis sifatida o’zi haqidagi g’oyalariga bog’liq. Qobiliyat shaxsning o’ziga xos xususiyati sifatida o’qituvchining kasbiy va pedagogik faoliyatining asosi, uning ijodiy salohiyatini rivojlantirish omilidir. Musiqa o'qituvchisining ijodiy individualligi va chuqur ixtisoslashgan bilimlari, umumiy bilimlari, intuitivligi va kasbiy mahorati musiqa maktabi o’quvchilarini tarbiyalashda katta ahamiyatga ega. Bolalar musiqa maktabi o’qituvchisi faoliyati ommaviy xarakterga ega va ularning hissiyotlari va kayfiyatlarini boshqarish qobiliyatini talab qiladi. Pedagogik jarayon doimiy ijodiy izlanish bilan bog’liq, chunki o’qituvchi turli xil o’zgaruvchan pedagogik vaziyatlarda harakat qilishi kerak.
O’qituvchi va talaba o’rtasidagi muloqotning optimal shakli bu birgalikdagi ijod, ya’ni o’qituvchi o'z uslublarini yangilab va takomillashtirib, darsda izlanish muhitini yaratganda, o’quvchining shaxsiyati shakllanadi.Har bir bola individualdir va biz unga ergashamiz. Bolalar juda boshqacha, shuning uchun ham turli usullar mavjud. Har qanday texnika har bir bolaga nisbatan individual bo’lgan va u tomonidan organik ravishda idrok etilishi mumkin bo’lgan taqdirdagina tirikdir; o’qituvchi talaba bilan ishlashning yakuniy maqsadi g’oyasini boshqarganda va ta’lim usuli butun pedagogik jarayonning tabiiy qismiga aylanadi. Shuning uchun o’qituvchining muvaffaqiyati ko’p jihatdan har bir o’quvchiga individual ravishda yondoshish qobiliyatidan kelib chiqadi, buning uchun har bir bolaning shaxsini o’rganish kerak. Bolalar ozgina vaqt ichida tezda o’zgarishga qodir. Har bir talabaning o’ziga xos yaxshi va o’ziga xos tomonlari bor, ularni biz o’qituvchilar kashf etishimiz va rivojlantirishimiz shart. Ularning har birida ijobiy va salbiy xususiyatlar mavjud. Talabaning nafaqat afzalliklarini, balki kamchiliklarini ham bilish va ularni yo’q qilish uchun harakat qilish muhimdir. O’qituvchining rag’batlantiruvchi so’zi nafaqat maqtashda, balki xayrixoh tanqidda ham mavjud bo’lib, bu o’quvchining ishdagi kamchiliklarni tuzatish uchun kuchini safarbar qilishga yordam beradi.
Insonda eng muhimi, mehr-oqibat. Bu inson munosabatlarining axloqiy asosini tashkil etadi. Musiqa pedagogikasining asosiy vazifasi talabaga "o’zini kashf etish" ga yordam berishdir. Bolaga nisbatan hurmatli va mehrli munosabatsiz bu mumkin emas. Diktatura yo’q. Hammasi tinch, o’rtacha qat’iy, maxfiy va haqiqatdir. Psixologik qiyinchiliklar ishda doimo uchraydi. Umidsizlik va kuchsizlik lahzalari bor. Musiqiy pedagogikada, boshqalarda bo’lgani kabi, hech qanday to’siqsiz qila olmaydi. Pedagogika inson qalbi uchun kurash, har bir o’quvchi dunyo - deb bejiz aytishmagan. O’qituvchi muayyan o’quvchining temperamenti va fe’l-atvori xususiyatlarini doimo hisobga olish zarurati bilan duch keladi. Portlash va izolyatsiya, norozilik va o’jarlikning izohini topa olish. Har bir talaba uchun faqat o’zi uchun zarur bo’lgan so’zlarni tanlash imkoniyatiga ega bo’lish, chunki har bir talaba psixoterapevtik usullar va ta’sir o’tkazish usullarining alohida individual kompleksiga muhtoj bo’lgan alohida holatdir.Hozirgi zamon musiqachi o’qituvchisi psixoterapiya usullarini o’zlashtirishi kerak. Shuning uchun talaba va o’qituvchining psixologik muvofiqligi muammosi pedagogik jarayonning muhim shartidir. Agar o’qituvchi ishga barcha fikrlarini va butun qalbini sarflasa, u holda talaba bilan aloqa oson va sodda tarzda yuzaga keladi.
Bola - bu inson, kelajak odam.Uning fe’l-atvori va ruhiyatini himoya qilish zarur. Siz uni insoniy qadr-qimmatini his qilishni o’ldirib, asabiy shakllarda tarbiyalay olmaysiz. O’qituvchining oddiy xayrixoh munosabati ko’plab ishtiyoqli pianinochilarga o’zlariga ishonish, musiqaga muhabbat topish va hatto o'z kasblarini topishga yordam berdi. Pedagogik jarayon o’qituvchining o’zi ustida ishlashiga asoslanadi, turli shakllarda amalga oshiriladi. Bu mutaxassisning nafaqat talabalari, balki o’zi uchun ham javobgarligi.Bizning jamiyatimizda barcha jarayonlar tezlashadi. O’qituvchi yangilarni anglashi kerak, shuning uchun har birimiz o’zimizni o’zi tarbiyalash va takomillashtirish muammolariga duch kelamiz. Eng yomoni - befarqlik. Bizning vaqtimiz qonunlardan uzoqroq bo’lgan asarlarni yangi tushunishni, yangi talqinlarni talab qiladi. Siz sinfda zerikish va pessimizmning zerikarli muhitini yarata olmaysiz. Hayotning qiyinchiliklari ham, o’quvchilarning haddan tashqari ko’pligi ham bahona bo’lolmaydi. O’z ishini yaxshi ko’radigan haqiqiy o’qituvchilar, qobiliyatlari kam bo’lgan o’quvchilarni musiqa bilan qanday qilib o’ziga jalb qilishni bilishadi, bu esa barchaga moyilligini rivojlantirishga yordam beradi.
Musiqachi pedagog uchun san’at asbobga ega bo’lish bilan uzviy bog’liqdir. Axir kichik musiqachilar o’zlarining repertuarlarini asosan o’qituvchi ijrosida eshitishlari mumkin. O'qituvchi asbob bilan yordamsiz qolganda yomon. Iqtidorli talaba o’qituvchisidan oshib ketadigan holatlar bundan mustasno, siz o’zingizning qo’lingizdan kelgan narsani o’rgatishingiz mumkin, ammo bu uning xizmatidir.Musiqa maktabida professional musiqachi bo’lishni rejalashtirmagan o’quvchilarga alohida e’tibor berilishi kerak. Bu musiqiy didni, uslubiy va janr xususiyatlariga umumiy yo'nalishni, bastakorlarning ijodiy qo'lyozmalarini va, albatta, musiqaga bo’lgan muhabbatni tarbiyalash haqida. Bolaning musiqiy tafakkurini rivojlantirishga katta e’tibor berilishi kerak. Buning uchun asosiy narsa retseptlar emas, balki topshiriqlar berish, bilim bilan ijodiy muloqot qilish qobiliyatini rivojlantirish va ularni tayyor haqiqat shaklida qabul qilmaslikdir.
O’quvchi uchun o’qituvchi har doim boshqacha bo’lishi kerak: goh ahamiyatli, goh xotirjam, goh baquvvat, goh badiiy. Ammo har qanday mujassamlanishida musiqachi o’qituvchisi musiqiy pedagogikaning oltin qoidalarini yodda tutishi kerak:
Bolalarning o’sishi va tajribalarini tinimsiz kuzatib boring;
Barchaga o’z mustaqilligini mustahkamlashda yordam bering;
O’ziga bo’lgan ishonchni rivojlantirish;
Kerakli fazilatlarni tarbiyalash: iroda, intizom, jasorat, badiiylik;
Bolalikdan har bir kontsert dasturini bayram sifatida qabul qilishni o'rgatish.
Bolalarning o’ta zamonaviy aqliy va jismoniy ish yukini hisobga olgan holda, biz har doim o'quvchining sog’lig’i bizning diqqat markazimizda bo’lishi kerakligini unutmasligimiz kerak. Bolaning uzoq muddatli kasalligi pedagogik ishni murakkablashtiradi. Dasturni bajarish uchun zarur bo’lgan vaqt har doim to’g’ri hisobga olinishi kerak. Ishni qo'shimcha vaqt bilan rejalashtirish kerak. Bu o’quvchining kasalligi yoki o’quv jarayonini buzadigan har qanday kutilmagan hodisalar paytida o’qish yo’nalishini o’zgartirishga imkon beradi.Muhim jihat pedagogik ish ota-onalar bilan ish olib bormoqda. Agar o’qituvchi o’quvchining ota-onasiga bolaning musiqaga bo'lgan sevgisini oshirishda ularning rolini tushunishda yordam bera olgan bo'lsa, demak u doimo unga ishonadigan ishonchli tarafdorlarini topdi.