Магистратура мутахассисликлари учун “илмий тадқИҚот методологияси” фанидан назорат саволлари
biladigcm haqiqati ham bilimdan iborat bo ‘ladi, aql esa ilmdan quvvat oladi va shuning bilan birga ilm ham egallanadi
Download 61.35 Kb.
|
Ilimiy tadqiqod (2)
- Bu sahifa navigatsiya:
- Nazariya - bu tabiat va jamiyat qonunlarining tushunishgagina emas, balki unga faol ta’sir etib aqliy asosda ozgartirishlar kiritish haqidagi ilmiy g ‘oyalar toplamidir.
- Kuzatish-narsa va hodisalarni izchil passiv kuzatish bo ‘lib, unda asosan, sezgi a ’zolarining m a’lumotlariga tayanadi.
- Fan tushunchasining ma’nosi.
|
biladigcm haqiqati ham bilimdan iborat bo ‘ladi, aql esa ilmdan quvvat
oladi va shuning bilan birga ilm ham egallanadi. Bu jarayonda gipotezaning o‘mi beqiyos hisoblanadi. Ayni shu ma’noda, S.Yu.Saurov «Gipoteza fenomeni nazariyani yaratishning dastlabki bosqichidir»1, deb yozadi. Mazkur fikrda gipotezaning dinamik xususiyati yoritib berilgan bo‘lsa-da, uning ehtimoliy asoslarga tayanishi ochib berilmagan. Zero, ilmiy-ijodiy faoliyatda gipoteza orqali tadqiq etilayotgan muayyan hodisaning ehtimol tutilgan yangi asoslari va sabablari haqidagi farazlar, taxminlar, fikrlar muhim o‘rinni egallaydi. Gipoteza deganda yangi ilmiy izlanish jarayonida dalillaming mohiyatini tushuntiruvchi qonun mavjudligi haqidagi asosli taxmin ko'zda tutiladi. Gipoteza odatda, olimiar tomonidan ilmiy muammomng qo‘yilishiga sabab bo‘lgan ilmiy dalillami taxminiy tushuntirish maqsadida ham ishlab chiqiladi. Bunda gipoteza nazariy va empirik talablarga javob berishi talab etiladi. Agar bunday tekshirishning iloji bo'lmasa, gipoteza ilmiy jihatdan asossiz, deb topiladi. I.Saifnazarov, G.Nikitchenko, B.Qosimovlarning ta’kidlashicha, «Ilmiy ijod jarayonida gipotezalaming to‘g‘riligi, ziddiyatsizligi bir necha karra sinovdan o‘tkaziladi. Tekshiruvlarning ijobiy natijasi gipotezaning to‘g‘riligini tasdiqlaydi yoki gipoteza haqqoniy ilmiy nazariyaga aylanganini ko‘rsatadi. Bu ilmiy ijodning tantanasi, chinakam ilmiy kashfiyotdir. Ilmiy ijodda teran, mazmunli gipoteza ilmiy bilimning o‘sishi, fanda prognoz va bashorat qilish, ilmiy qonunm kashf etish va nazariya yaratish uchun pishiq poydevor bo‘lib xizmat qiladi»2. Bu fikrdan ma’lum bo‘ladiki, gipoteza asosida inson bilimsizlikdan bilimga, nomukammal va nohaqqoniy bilimdan mukammal va haqqoniy bilimga, dalillami o‘rganishdan obyektiv mavjudlikning ichki mantig‘ini bilishga, ilmiy nazariyani shakllantirishga, bir nazariyadan bilimning yuqori darajasidagi boshqa nazariyaga o‘tish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Leybnis: «Agar gipoteza quyidagi uch shartni qanoatlantirsa, u asosli bo‘ladi: birinchidan - u sodda bo‘lsa; ikkinchidan - ko‘p sonli hodisalami tushuntirsa; uchinchidan - yangi hodisalami bashorat qilishga yordam bersa»3, deb ta’kidlaydi. Mazkur uchta shartning oxirgisi aynan ilmiy-ijodiy faoliyatda namoyon bo‘luvchi gipotezaning mazmun-mohiyatini ifodalaydi. Nazariya - bu tabiat va jamiyat qonunlarining tushunishgagina emas, balki unga faol ta’sir etib aqliy asosda o'zgartirishlar kiritish haqidagi ilmiy g ‘oyalar to'plamidir. Ilmiy bilishda nazariya hodisalaming muayyan turkumi, bu turkumdagi hodisalaming mohiyati va ularga nisbatan amal qiladigan borliq qonunlari haqidagi bilimlaming mantiqiy asoslangan va amaliyot sinovidan o‘tgan tizimi sifatida ham talqin etiladi. U o‘rganilayotgan hodisalaming mazmunini yorituvchi tabiat va jamiyat umumiy qonunlarining kashf etilishi natijasida shakllanadi. Nazariya tarkibiga uning asoslari sifatida mavjud bo‘lgan va yuzaga kelishini belgilagan barcha elementlar kiradi. Dastlabki nazariy negiz, ya’ni jamuljam holda tadqiqot obyekti haqida umumiy tasawumi, obyektning ideal modelini tashkil etuvchi ko‘p sonli tamoyillar, aksiomalar, qonunlar nazariyaning ajralmas tarkibiy qismi hisoblanadi. Nazariy model ayni vaqtda asosiy nazariy tamoyillar tizimiga tayanuvchi kelgusi tadqiqotlar dasturi hamdir 30.Nazaryaning gruhlanishi va tarkibiy qisimlari: tuchunchalar, muloxozalar, tamoiyinlar, qanunlar, aksiomalar, talimotlar g’oyalar 30… Aksiomatik metod-ilmiy nazariya tuzish usuli. Bunda uning asosiga
31. Ilimiy tadqiqot ishlarini olib borishni bosqishlari: Tayyorlov nazariy va emperik tadqiqotlar qolyozma ustuda ishlash va rasmiylashtirish ilimiy tadqiqot natiyjalarini amalyitga joriy etish 31…Fan metodlarining guruhlarga bo ‘linishi bir nechta asoslarga ega.
32. Metod va metodologiya. Ilimiy tadqiqot metodi. 32… Metod (yunon. metods - usul) keng та 'noda yo 7, ijodiy faoliyatning har qanday shakli kabi та ’nolarni anglatadi. Metod и yoki bu shaklda та ’lum qoida, tartib, usul, harakat va bilim mezonlarining y ig ‘indisi hamdir. U tamoyillar, talablar tizimi bo‘lib, subyektni aniq vazifani bajarishga, faoliyatning shu sohasida ma’lum natijalarga erishish sari yo‘naltiradi. U haqiqatni izlashda vaqt, kuchni tejaydi, maqsadga eng yaqin va oson yo‘l bilan etishishga yordam beradi. Metod bilish predmeti va harakatni sun’iy ravishda bog‘lamaydi, balki ularning xususiyatlari o‘zgarishi bilan o‘zgarib boradi. Ilmiy tadqiqot predmetga daxldor dalil va boshqa belgilami jiddiy bilishni talab qiladi. U ma’lum materialning harakati, uning xususiyatlari, rivojlanish shakllari va h.k.Iarda namoyon bo‘ladi. Demak, metodning haqiqiyligi, eng awalo, tadqiqot (obyekt) predmetining mazmuni bilan bog‘liq. Metod subyekt bilan chambarchas bog'liqdir. Boshqacha qilib aytgan-da, «inson umum metodologiyaning markazidir» (Feyerbax). Ikkinchidan, har qanday metod у yoki bu darajada boshqaruv quroli vazifasini bajaradi. Metodlar xilma-xilligiga qarab, turli mezonlar asosida klassifikatsiya qilinadi. Eng awalo, m a’naviy, g'oyaviy (shuningdek, ilmiy) moddiy va amaliy faoliyat metodlarini ajratmoq lozim. Metodologiya - faoliyatda q o ‘llaniladigan m a’lum usullar tizimi (fanda, siyosatda, san’atda va h.k). va tizim haqidagi ta ’limot yoki metod nazariyasi sifatida amal qiladi 33. Ilimiy tadqiqot uslublarining gruhlanishi. 33… 34.Ilimiy tadqiqot metodologiyasi 34… Fan tushunchasining ma’nosi. Fan ijtimoiy taraqqiyot jarayonida insoniyatning kundalik ehtiyojlariga javob sifatida paydo bo ‘Idi. Ko‘p Download 61.35 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|