Махсус қисм б и р и н ч и б ў л и м шахсга қарши жиноятлар I боб. ҲАётга қарши жиноятлар 97 м о д д а. Қасддан одам ўлдириш

Бўйсунувчи – бошлиғининг буйруқларини бажариши саф­даги хизмат бўлинмаси, бўлим, хизмат, наряд таркибига ки­рувчи ёки ҳарбий унвон тақозоси билан ўзидан юқори унвонга эга бошқа ҳарбий хизматчи буйруғини бажаришга мажбур ҳар­бий хизматчи.
13. Буйруқни бажаришдан очиқдан-очиқ бош тортиш – бу бўйсунувчининг унга буйруқ билан юклатилган мажбурият­ларни бажармаслигини бошлиқдан яширмайдиган ҳаракатсиз­лигидир. Бунда ҳаракатсизлик фаол (масалан, бўйсунувчи буй­руқни бажа­ришдан бош тортади, яширинади ёки буйруқни ба­жаришдан бошқача усул билан бош тортади) ва пассив (хусу­сан, буйруқни бажариш учун зарур чораларни кўрмаслик) бўлиши мумкин.
Буйруқни бажаришдан очиқдан-очиқ бош тортиш бўйсунув­чининг буйруқни бажаришдан бош тортиши тўғрисидаги қатъий рад жавоби, буйруқни олгандан кейин уни бажармаслик мақса­дида намойишкорона ташлаб чиқиб кетишида ва ҳоказоларда ўз ифодасини топиши мумкин.
“Ҳарбий хизмат вазифаларини ўташдан бош тортиш – ҳарбий хизматчи томонидан очиқдан-очиқ, ёлғон ишлатмасдан, оғзаки, ёзма ёки бошқа йўл билан ҳарбий хизматни ўташ ёки унинг баъзи мажбуриятларини бажаришни истамасликда ва амалда уларни бажармай қўйишда намоён бўлади.
Тобе шахснинг ўз қўмондонининг муайян топшириқларини бажаришдан бош тортиши (масалан, хизмат сафарига жўнаш, суткалик нарядга киришиш ва ҳоказо) ҳарбий хизматдан уму­ман бош тортиш сифатида кўрилиши мумкин эмас. Бундай ҳа­ракатлар бўйсунмаслик жиноят таркибини ташкил қилади, чунки, бундай ҳолда қўмондон талаби буйруқ хусусиятига эга бўлиб, ҳаракат эса, ҳарбий хизматни ўташдан бош тортиш эмас, балки буйруқни очиқдан-очиқ бажармасликка қаратил­ган”^[422].
14. Буйруқни бажаришдан очиқдан-очиқ бош тортиш, бўйсу­нувчи ўрнатилган муддатда уни амалга ошириш бўйича ҳеч қан­дай чора кўрмаган бўлса, тугалланган жиноят ҳисоб­ланади. Агар ҳарбий хизматчи ҳаракатни бажариш учун буйруқ олиб, бош­лиққа ўзининг мазкур ҳаракатни бажариш айнан унга топширил­ганлиги, лекин бошқа ҳарбий хизматчига топширил­маганлиги тўғрисидаги норозилигини ифодаласа, ёки бошлиқ­нинг буй­руғини муҳокама қилиб, уни бажармаслик йўлларини изласа, амалда эса уни бажарса, бундай гап қайтариш бўйсун­масликни вужудга келтирмайди. Улар интизомий тартиббузар­лик деб топи­лиши мумкин.
15. Бўйсунувчи томонидан бажарилиши лозим бўлган пайтда била туриб буйруқнинг бажарилмаслиги буйруқни бошқача тар­зда қасддан бажармаслик ҳисобланади. Бунда буйруқни бажар­масликка қасд буйруқ олиш билан ёки бир қанча муддат ўтгандан кейин вужудга келиши мумкин.
Буйруқда кўрсатилган кўрсатмаларнинг бажарилмаслиги, буйруқда тақиқланган хатти-ҳаракатларни бажариш ёки буйруқни лозим даражада бажарилмаслик (ўз вақтида эмас, тўлалигича эмас, ноаниқ) буйруқни бажармаслик ҳисобланади.
Бўйсунувчининг ўз иродасини бошлиқ иродасига қарши қўйиб, фармойишга мувофиқ хатти-ҳаракат содир этмасдан, ўзи тўғри деб ҳисоблаганича иш тутиши (муайян қатъий ҳара­кат йўналишини, вақт ҳисобини ёки топшириқнинг бажариш­нинг куч ва воситаларини ўзгартириш ёхуд бошқача усулда фармойишдан чекиниш) ҳам буйруқни бажармаслик деб баҳо­ланади.
16. Бўйсунувчининг ўзига берилган фармойишни бажаришга имконияти бўлмай, буйруқни бажаришдан очиқдан-очиқ бош тортиши ёки уни қасддан бажармаслиги жиноят деб топилмайди.
17. Субъектив томондан шарҳланаётган жиноят айбнинг тўғри қасд шакли орқали тавсифланади. Айбдор ўзи томонидан бошлиқнинг қонуний фармойишлари бажарилмаётганини тушу­нади ва шу хатти-ҳаракатни содир этишни ихтиёр этади.
18. Шарҳланаётган жиноятнинг субъекти ҳақиқий ҳарбий хизматдаги шахслар – ҳарбий хизматчилар^[423] ҳисобланади.
Ҳарбий хизматнинг бошланиши фуқаронинг ҳарбий қисм шахсий таркиби рўйхатига киритилган кун, тугалланиши – ҳар­бий хизмат муддати тугалланган кун ҳисобланади. Қуролли Куч­лар, Давлат чегарасини ҳимоя қилиш қўмитаси, Ички ишлар ва­зирлигининг ички ва қоровул қўшинлари, Миллий хавфсизлик хизмати, Фавқулодда вазиятлар вазирлиги, бошқа вазирлик ва идоралар ҳарбий бўлинмаларининг ҳарбий хизматчилари, ҳарбий хизматчилар қаторига киритилади^[424].
Жиноят субъектлари сифатида ҳарбий йиғинларга чақирил­ган ҳарбий хизматга мажбурлар – резервдаги ва захирадаги шахслар ҳисобланиб, улар қонунда ўрнатилган ёшгача вақти-вақти билан ҳарбий хизматга тайёрлаш ва қайта тайёрлаш учун икки ойга қадар муддатга ҳарбий йиғинларга чақирилади. Йиғин­лар пайтида улар ҳарбий хизматни ўташади, уларга нисбатан ҳар­бий низомлар амал қилади ва ҳарбий хизматга қарши жиноятлар учун жиноий жавобгарлик белгиланади.
Улар хизматининг бошланиши – йиғинларнинг биринчи куни, тугалланиши – йиғинларнинг охирги куни ҳисобланади.
19. Шарҳланаётган модданинг 2-қисмида буйруқни бажа­ришдан очиқдан-очиқ бош тортиш, шунингдек, буйруқни бошқача тарзда қасддан бажармаганликнинг квалификация қи­линган қуйидаги белгиларини назарда тутади:
а) бир гуруҳ шахслар томонидан содир этилган бўлса;
б) оғир оқибатларга сабаб бўлса.
20. Икки ёки ундан ортиқ ҳарбий хизматчиларнинг бирга­ликда ҳаракат қилиб, улардан ҳар бири буйруқни ўзидан бошқа шериклари ҳам бажармаётганлигини англаса, жиноят бир гуруҳ шахслар томонидан содир этилган деб топилади. Гуруҳий бўйсунмасликда айбдорлар ижрочи сифатида қатнашадилар. Айни пайтда гуруҳ қатнашчилари олдиндан бўйсунмаслик тўғрисида тил бириктирган ёки бириктирмаган бўлишлари ҳам мумкин, шунингдек, шарҳланаётган жиноят уюшган гуруҳ то­мо­нидан содир этилган бўлиши мумкин. (Иштирокчиликнинг бу шакллари тўғрисида батафсилроқ ЖК 29-моддаси шарҳига қа­ранг).
21. Бўйсунмасликнинг оқибати бажарилмаган талаблар аҳа­миятига, жисмоний зарар ҳажмига (масалан, баданга ўртача оғир шикаст етказишни оғир оқибат деб эътироф этиш мум­кин), мод­дий зарар миқдорига (баданга оғир шикаст етказишда у кўп ва жуда кўп миқдорда бўлиши лозим), бошқа бўйсунув­чиларга таъсир кўрсатишга (оғир оқибат деб буйруқни бажа­ришдан очиқ­дан-очиқ бош тортиш, шунингдек, агар бу чақириқ амалга оши­рилган бўлса, бошқа ҳарбий хизматчиларни бошлиқ буйруғини бажармасликка чақириш) ва бошқа омилларга кўра оғир деб эътироф этилади. Ҳар бир аниқ ҳолатда айбдорнинг хатти-ҳара­кати билан сабабий боғланишда бўлган оқибатлар­нинг оғирлиги суд томонидан уларнинг характерига мувофиқ баҳоланиши ло­зим. Бунда оқибатларга нисбатан айбдорда эгри қасд бўлади. Агар юзага келган оқибатларга нисбатан жиноят субъектнинг айби эҳтиётсизлик шаклида ифодаланса, ушбу ҳа­ракат ЖК 280-моддаси билан квалификация қилиниши лозим.
Одам ўлдириш оғир оқибатлар мазмуни билан қамраб олин­майди ва зарур белгилар мавжудлигида жиноятлар жами бўйича квалификация қилишни талаб этади.
22. ЖК 279-моддасининг 3-қисмида жанговар вазиятда буй­руқни очиқдан-очиқ бажармаслик, шунингдек, бошқа тар­зда қас­ддан бажармаслик учун жавобгарлик кўзда тутилган.