Махсус қисм б и р и н ч и б ў л и м шахсга қарши жиноятлар I боб. ҲАётга қарши жиноятлар 97 м о д д а. Қасддан одам ўлдириш

112 - м о д д а. Ўлдириш ёки зўрлик ишлатиш
билан қўрқитиш
Ўлдириш ёки зўрлик ишлатиш билан қўрқитиш, агар бу ҳара­кат амалга оширилишидан хавфсираш учун етарли асослар мав­жуд бўлса, -
энг кам ойлик иш ҳақининг йигирма беш бараваригача миқ­дорда жарима ёки бир йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёхуд олти ойгача қамоқ билан жазоланади.
Ўша ҳаракатлар:
а) ўта хавфли рецидивист томонидан;
б) уюшган гуруҳ аъзоси томонидан ёки шу гуруҳ манфаатла­рини кўзлаб содир этилган бўлса, -
энг кам ойлик иш ҳақининг йигирма беш бараваридан эллик бараваригача миқдорда жарима ёки бир йилдан икки йилгача ах­лоқ тузатиш ишлари ёки бир йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.
Ўша ҳаракатлар ўз хизмат ёки фуқаролик бурчини бажариши муносабати билан шахсга ёки унинг яқин қариндошларига нисба­тан содир этилган бўлса, -
икки йилдан уч йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазо­ланади.
1. Шарҳланаётган жиноятнинг объекти шахснинг ҳаёти ва соғлиғи ҳисобланади.
2. Шарҳланаётган жиноят объектив томондан ҳар хил йўллар орқали ўлдириш ёки жисмоний зўрлик ишлатиш билан қўрқи­тишда намоён бўлади.
Ўлдириш билан қўрқитиш деганда, бошқа одамни ҳаётдан маҳрум қилиш учун ҳақиқатда билдирилган ниятни тушуниш ке­рак.
Жисмоний зўрлик ишлатиш билан қўрқитиш деганда, айбдорнинг шахс соғлиғига зарар етказиш мақсадида жисмоний зўрлик ишлатишга оид ниятининг ошкора ифода этишини тушу­ниш лозим. Жиноятни ЖК 112-моддаси билан квалификация қи­лиш учун жиноят субъекти жабрланувчига зўравонликнинг айнан қандай усули орқали таҳдид қилиш билан қўрқитгани аҳамият­сиздир.
3. Қўрқитиш қилмишни квалификацияга таъсир этмайдиган ҳар хил усуллар билан: оғзаки, ёзма, телефон орқали, имо-ишора­лар, қурол ёки унинг ўрнини босадиган воситалар ва бошқаларни кўрсатиш билан амалга оширилиши мумкин. Қўрқитиш жабрла­нувчига бевосита айтилиши ёки учинчи шахслар орқали еткази­лиши мумкин. Қўрқитишнинг зарурий шарти – унинг муайян шахсга қаратилганлигидир. Ўлдириш ёки жисмоний зўрлик иш­латиш билан қўрқитиш шахснинг ўзига ёки унинг яқин қарин­дошларига нисбатан содир этилиши мумкин.
Қўрқитишнинг ҳақиқийлигини аниқлашда жабрланувчи ва унинг атрофидаги одамлар қўрқитишни қандай қабул қилишлари муҳим аҳамиятга эга. Ўлдириш ёки зўрлик ишлатиш билан қўрқитиш айбдорнинг қўрқитиш ҳақиқий эканлигидан далолат бериб, жабрланувчини бу қўрқитиш амалга ошишидан хавфси­рашга мажбур қиладиган изҳор ва ҳаракатларида ифода этилиши зарур.
ЖК 112-моддаси бўйича жиноятни квалификация қилиш учун қўрқитишнинг бир марта ёки муттасил бўлиб турганининг аҳамияти йўқ.
4. Қонунда ўлдириш ёки зўрлик ишлатиш билан қўрқитиш хусусияти белгилаб берилган. Шу сабабли бошқа ҳар қандай қўрқитиш ҳаракатларини содир этиш ЖК 112-моддаси бўйича квалификация қилинмайди.
5. ЖК 112-моддаси бўйича квалификация қилиш­нинг зарурий шарти қўрқитишнинг чинакамлиги бўлиб, унинг моҳияти жабрланувчида хавфсираш учун етарлича асоснинг мав­жудлигидир. Бу ўринда айбдорнинг қўрқитишни амалга ошир­моқчи бўлган-бўлмаганлигининг аҳамияти йўқ.
Қўрқитишнинг чинакамлиги ҳар бир алоҳида олинган ҳолатда содир этилган жиноятнинг муайян аниқ вазиятлари инобатга оли­ниб, аниқланади.
Қўрқитишнинг объективлиги:
¨ ифодалаш ёки изҳор қилиш усули;
¨ айбдор ва жабрланувчининг ўзаро муносабатлари, улар ўртасидаги совуқ муносабат, жанжал, душманлик ва бошқалар­нинг мавжудлиги;
¨ айбдорнинг илгариги хулқ-атвори ва шахсияти;
¨ айбдорда қурол ёки қурол ўрнида фойдаланиш мумкин бўлган бошқа предметларнинг мавжудлиги;
¨ қўрқитиш ифодаланган жой, муҳит, вақт ва бошқалар билан изоҳланади. Мазкур омилларни инобатга олиш жабрланувчида унинг хавфсираши учун етарлича асос бўлганлигидан, яъни субъектив мезоннинг мавжудлигидан гувоҳлик беради.
6. Айбдор қўрқитишни жабрланувчига етказгани заҳотиёқ жиноят тугалланган ҳисобланади. Бу ўринда жабрланувчига мазкур қўрқитиш таъсир қилган ёки қилмаганлигининг аҳамияти йўқ.
7. Ўлдириш ёки зўрлик ишлатиш билан қўрқитишнинг сабаб­лари ҳар хил (ўч, рашк ва бошқалар) бўлиши мумкин, бироқ қил­мишни ЖК 112-моддаси бўйича квалификация қилишга мазкур сабаблар таъсир қилмайди.
8. Қўрқитиш одам ўлдириш ёки жисмоний зўрлик ишлатишни содир этишга шароит яратадиган аниқ ҳаракатлар билан давом этса, айбдорнинг қилмишлари ЖК 112-моддаси билан эмас, балки тегишли жиноятни содир этишга тайёргарлик кўриш сифатида квалификация қилинади.
9. Ўлдириш ёки жисмоний зўрлик ишлатиш билан қўрқитиш бошқа оғирроқ жиноятларни (талончилик, товламачилик, номусга тегиш ва бошқалар) содир этиш усули бўлиши мумкин. Бундай ҳолатларда ўлдириш ва зўрлик ишлатиш билан қўрқитиш мазкур жиноятлар учун жавобгарликни кўзда тутадиган тегишли модда­лар таркибига киради ва ЖК 112-моддаси бўйича қўшимча ква­лификация қилишга эҳтиёж қолмайди. Агар ўлдириш ёки зўрлик ишлатиш билан қўрқитиш номусга тегишдан сўнг жабрланувчи номусга тегиш факти ҳақида ҳеч кимга хабар бермаслигини мақ­сад қилиб содир этилса, айбдорнинг ҳаракатлари жиноятлар мажмуи сифатида ЖК 118 ва 112-моддалари билан квалификация қилинади.
10. Ўлдириш ёки зўрлик ишлатиш билан қўрқитиш ўта хав­фли рецидивист томонидан (ЖК 34-моддаси шарҳига қаранг) ёки уюшган гуруҳ аъзоси томонидан ёки шу гуруҳ манфаатла­рини кўзлаб (ЖК 29, 30 ва 97-моддаларининг шарҳига қаранг) содир этилганда, айбдорнинг қилмишларини ЖК 112-моддаси 2-қисми бўйича квалификация қилиш лозим.
11. Ўз хизмат ёки фуқаролик бурчини бажариши муносабати би­лан шахсга ёки унинг яқин қариндошларига нисбатан ўлдириш ёки жисмоний зўрлик ишлатиш билан қўрқитиш (ЖК 97-модда­сининг шарҳига қаранг) ҳаракатлари ЖК 112-моддаси 3-қисми бўйича квалификация қилинади.
113 - м о д д а. Таносил ёки ОИТС касаллигини тарқатиш
Била туриб, бошқа шахсни таносил касаллигини юқтириш хавфи остида қолдириш -
энг кам ойлик иш ҳақининг йигирма беш бараваригача миқ­дорда жарима ёки бир йилгача ахлоқ тузатиш ишлари билан жа­золанади.
Ўзида таносил касаллиги борлигини била туриб, бу касални бошқа шахсга юқтириш -
олти ойгача қамоқ ёки уч йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.
Ушбу модданинг биринчи ёки иккинчи қисмида назарда ту­тилган ҳаракатлар:
а) икки ёки ундан ортиқ шахсга нисбатан;
б) вояга етмаган шахсга нисбатан содир этилган бўлса, -
уч йилдан беш йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазо­ланади.
Била туриб бошқа шахсни ОИТС касаллигини юқтириш хавфи остида қолдириш ёки унга ОИТС касаллигини юқтириш -
беш йилдан саккиз йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.
1. Шарҳланаётган жиноятнинг объекти – ўзга кишининг ҳаёти ва соғлиғидир.
2. Таносил касалликлари – бу одатда жинсий йўл билан юқти­риладиган юқумли касалликлар бўлиб, уларга сифилис, го­норея, триппер, юмшоқ шанкр, мояклар (жинсий) лимфогрануле­матози ва бошқалар киради. Таносил касаллигининг хусусияти, уни даволаш имкони ёки касаллик туфайли келиб чиқадиган оқи­батлар жиноятнинг квалификациясига таъсир этмайди.
Айбдорнинг қилмишларини ЖК 113-моддасининг 1, 2 ёки 3-қисмлари бўйича квалификация қилиш учун айтиб ўтилган тано­сил касаллигидан бири билан оғриганликни ёки олдиндан била туриб бошқа кишини мазкур касалликка дучор этганликни аниқ­лаб олиш лозим. Бошқа юқумли ёки оғир касалликларни юқти­риш, келиб чиққан оқибатларнинг хусусиятига кўра, баданга шикаст етказишга оид моддалар билан квалификация қилинади.
3. Шарҳланаётган модданинг 1-қисмида била туриб бошқа шахсни таносил касаллигини юқтириш хавфи остида қолдириш учун жавобгарлик кўзда тутилган бўлиб, бунда шахс ўзида тано­сил касаллиги мавжудлигини аниқ била туриб, жабрланув­чига мазкур касалликни юқтириб олиши учун чинакам хавф туғ­диради.
Бошқа кишини таносил касаллигини юқтириш хавфи остида қолдириш усуллари турлича бўлиши мумкин. Бу – жинсий алоқа, жинсий эҳтиёжни ғайритабиий усулда қондириш, турмушда, ои­лада, ишда озодалик қоидаларини турлича бузиш ва ҳоказолар­дир. Таносил касаллигини юқтириш хавфи остида қолдириш усуллари жиноятни баҳолашга таъсир этмайди.
4. Келиб чиққан оқибатлардан қатъи назар, таносил касалликла­рини юқтиришнинг чинакам хавфи аниқлан­ганда, таносил касаллигини юқтириш хавфи остида қолдириш жинояти тугалланган ҳисобланади. Амалда бошқа кишига тано­сил касаллигини юқтириш ЖК 113-моддасининг 2-қисми бўйича квалификация қилишга асос бўлади.
5. Олдиндан била туриб деганда, айбдорнинг ўзидаги тано­сил касаллигини аниқ била туриб, жабрланувчига уни юқтириш хавфи остида қолдириши тушунилади.
6. ЖК 113-моддаси 1-қисмида назарда тутилган жиноят субъек­тив томондан тўғри қасд билан тавсифланади. Жабрла­нувчи таносил касаллигини юқтирган ҳолларда айбдорнинг субъ­ектив муносабати тўғри ёки эгри қасд билан изоҳланади.
7. Жабрланувчи ўзини ихтиёрий равишда таносил касалли­гини юқтириш хавфи остида қолдириши, шахснинг ўзида таносил касаллиги борлигини била туриб жабрланувчига юқтиргани ёки уни бундай касалликни юқтириш хавфи остида қолдиргани учун жиноий жавобгарликдан озод қилишга асос бўлмайди.
8. 16 ёшга тўлган, ўзининг таносил касаллигини билган шахсги­на жиноят субъекти бўлиши мумкин.
9. ЖК 113-моддаси 3-қисми икки ёки ундан ортиқ ёхуд вояга етмаганларни олдиндан била туриб тери-таносил касаллигини юқтириш хавфи остида қолдиришни назарда тутади.
10. Айбдорнинг ҳаракатлари касаллик юқтириш хавфи остида қолдириш ёхуд икки ёки ундан ортиқ шахсни касаллик юқтириш хавфи остида қолдириш белгиси бўйича, агар аввалги касаллик юқтириш хавфи остида қолдириш вақтидан ёинки таносил касалли­ги юқтириш хавфи остида қолдирганидан сўнг жиноий жавобгар­ликка тортиш муддатлари ўтиб кетмаган бўлса, ЖК 113-моддаси­нинг 3-қисми билан квалификация қилинади.
11. Олдиндан била туриб тери-таносил касаллигини юқтириш хавфи остида қолдирилган шахс вояга етмаган шахс бўлса, айбланувчининг ҳаракати ЖК 113-моддаси­нинг 3-қисми бўйича квалификация қилиниши лозим. Бунда айб­дор ўз ҳаракатлари билан ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсга тано­сил касаллигини юқтириш хавфини туғдиргани ёки юқтирганини олдиндан билган бўлиши ва бунга йўл қўйган бўлиши лозим. Айбдор вояга етмаган шахснинг ёшини билмаган ҳолларда унинг ҳаракатлари ЖК 113-моддасининг 1 ёки 2-қисми бўйича квали­фикация қилиниши лозим.
12. Агар қасддан таносил касаллигини юқтириш натижасида баданга ўртача оғир шикаст етказилса, бу ҳолат ЖК 105-модда­сига қўшимча равишда квалификация қилинишига сабаб бўлиши мумкин. Агар қасддан тери-таносил касаллигини юқтириш на­тижасида баданга оғир шикаст етказилса, қилмиш ЖК 104-моддасининг тегишли қисми ва ЖК 113-моддасининг тегишли қисми билан квалификация қилинади.
13. ЖК 113-моддасининг 4-қисми бўйича жавобгарлик ке­либ чиқиши учун шахс била туриб, ОИТС касаллигини юқтириш хавфи остида қолдириши ёки бу касалликни юқтирган бўлиши керак.
ОИТС (орттирилган иммунитет танқислиги синдроми) – ин­сон организмининг ҳар қандай касалликка қарши курашиш қоби­лиятининг йўқолиши. ОИТС вируси ҳар хил: жинсий алоқа, сте­рилланмаган шприц, ушбу вирус мавжуд бўлган донорлик қони орқали ва бошқа йўллар билан юқиши мумкин.
14. Жиноят ОИТС билан касалланиш хавфи остида қолдириш ёки касаллик юқтирилган пайтдан тугалланган ҳисобланади.
15. Айбдорни ЖК 113-моддасининг 4-қисми билан жавобгар­ликка тортиш учун айбдор ўзида ВИЧ инфекция вируси мавжуд­лигини билиши лозим.
Агар шахс ўзининг ВИЧ инфекция вируси билан зарарланган­лигини билмай туриб, бошқа шахсни ОИТС касаллигини юқти­риш хавфи остида қолдирса ёки бу касалликни унга юқтирса, ушбу қилмишда жиноят таркиби бўлмайди, чунки бундай ҳолларда айб мавжуд эмас.
16. Ҳар қандай 16 ёшга тўлган ва ОИТС касаллиги билан касалланган шахс жиноят субъекти бўла олади. Шунингдек, шарҳланаётган жиноятни содир этганлик учун шифокорлар ёхуд тиббиёт ходимлари ҳам, уларда тўғри ёки эгри қасд мавжуд бўлган тақдирда жавобгарликка тортилишлари керак. Бундай ҳолда, ОИТС касаллиги билан касалланиш шифокорлар ёки тиб­биёт ходимлари касб вазифаларини бажармаганлиги ёки лозим даражада бажармаганлиги оқибатида келиб чиққан бўлса, улар­нинг ҳаракатлари ЖК 116-моддаси 4-қисмининг “б” бандида кўзда тутилган оғир оқибатларнинг келиб чиқиши билан квали­фикация қилиниши лозим.
114 - м о д д а. Жиноий равишда ҳомила тушириш (аборт)
Шифокор акушер ёки гинеколог томонидан даволаш муасса­саларидан ташқари жойларда ёки тиббий нуқтаи назардан мум­кин бўлмаган ҳолда сунъий равшда ҳомила тушириш -
энг кам ойлик иш ҳақининг йигирма беш бараваригача миқ­дорда жарима солиш ёки уч йилгача муайян ҳуқуқдан маҳрум қи­лиш ёхуд бир йилгача ахлоқ тузатиш ишлари билан жазоланади.
Сунъий равишда ҳомила туширишга ҳуқуқи бўлмаган шахс­нинг бундай ишни амалга ошириши -
энг кам ойлик иш ҳақининг йигирма беш бараваридан эллик бараваригача миқдорда жарима ёки бир йилдан икки йилгача ах­лоқ тузатиш ишлари ёхуд уч ойгача қамоқ билан жазоланади.
Ушбу модданинг биринчи ёки иккинчи қисмида назарда ту­тилган ҳаракатлар эҳтиётсизлик орқасида:
а) жабрланувчининг ўлишига;
б) бошқа оғир оқибатларга сабаб бўлса, -
икки йилдан уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёки беш йил­гача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.
1. Жиноят объекти ҳомиладор аёлнинг соғлиғи ёки ҳаёти ҳи­собланади.
2. Аборт – сунъий равишда ҳомила ривожланишини тўхта-тиш. Ҳомила тушириш ҳуқуқий (қонуний) ва жиноий тур­ларга бўлинади. Ҳомила тушириш кўпинча қуйидаги ҳолларда, яъни:
а) даволаш муассасасидан ташқарида бўлса;
б) тиббий нуқтаи назарга зид бўлса, жиноят деб топилади;
3. Ҳомилани туширишда тиббий нуқтаи назарга зид ало­матлар деб: ўткир ва яширин гонорея мавжудлиги; жинсий аъзо­ларнинг ўткир ва яширин ўткир яллиғланиши жараёнлари мав­жудлиги; қаерда жойлашганлигидан қатъи назар йиринг мавжудлиги; ўткир юқумли касалликларнинг мавжудлиги; 12 ҳафтадан ортиқ муддатдаги ҳомиланинг мавжудлиги ҳолатларида содир этилганлигига айтилади. Булардан ташқари, илгариги ҳо­мила тушиши билан кейингисининг орасидаги муддат 6 ойдан ошмаган бўлса, шунингдек, ҳомила тушириш йўриқномасида на­зарда тутилган бошқа ҳолатлар ҳам тиббий нуқтаи назарга зид аломатларга тааллуқлидир.
4. Даволаш муассасаларидан ташқарида ҳомилани туши­риш ушбу аломатларнинг мавжудлигидан қатъи назар жиноят­дир.
5. Ҳомилани тушириш сунъий равишда нормал кечаётган ҳо­миладорлик тўхтатилган заҳотиёқ тугалланган жиноят деб топи­лади.
Ҳомиладор аёлнинг ҳомилани сунъий туширишга розилиги жиноий абортнинг зарурий белгиси ҳисобланади. Агар бундай жарроҳлик аёлнинг розигисиз амалга оширилган бўлса, у ҳолда айбдорнинг ҳаракати ЖК 104-моддаси бўйича квалификация қи­линиши лозим.
6. Ҳомиладорлик муддати жиноий ҳомила туширишни квали­фикация қилишда аҳамиятга эга эмас.
7. Ҳомила тушириш усули ҳар хил (жарроҳлик, механик, ток­сик, термик ва медикаментоз ва бошқалар) бўлиб, улар жиноятни квалификация қилишга таъсир қилмайди.
8. Агар аёлнинг соғлиғига зарар етказиш орқали ҳомила ту­ширилган бўлса, айбдорнинг қилмишини ЖК 114-моддаси билан эмас, балки қасддан баданга оғир шикаст етказиш учун жавобгар­ликни назарда тутувчи ЖК 104-моддасининг 1-қисми бўйича ква­лификация қилиниши керак.
9. Субъектив томондан жиноят фақат тўғри қасд билан содир этилади. Мотив ва мақсад жиноятни квалификация қилишда аҳа­миятга эга эмас.
10. 16 ёшга тўлган шахс жиноят субъекти ҳисобланади. Агар аборт шифокор акушер ёки гинеколог томонидан амалга оширил­ган бўлса, жиноий абортни содир этишда айбдорнинг ҳаракатла­рини ЖК 114-моддасининг 1-қисми билан квалификация қи­лиш лозим.
11. Жиноий ҳомила тушириш ҳомила туширишга ҳуқуқи бўлмаган шахс томонидан содир этилган тақдирда, айбдорнинг жиноий ҳомилани туширишдаги ҳаракати ЖК 114-моддаси­нинг 2-қисми бўйича квалификация қилиниши керак.