Мажмуали геофизик далилларни геологик изохлаш услубининг умумий асослари


Download 247 Kb.
bet7/10
Sana17.06.2023
Hajmi247 Kb.
#1545920
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
Bog'liq
8-амалий машгулот. Мажмуали геофизик далилларни геологик изохлаш услубининг умумий

(а = 2,6 - 3,0 г/ 3 ) нисбатан
/ см
темир маъданлар зичлиги
юкори (а = 3,2 - 4,7 г/ 3 )
/ см
булгани учун

KXXXXI—магнетит маъдани I ~ ~ Нсланецлар I X X Нсиенитлар I V V 1~порфиритлар
96 - Расм. Темир маъдани конида кузатилган
графиклар
гравиразведкани куллаш самараси юкори булади. Улар мусбат гравитацион
аномалиялар билан
белгиланади. Электроразведка магнит ва гравитацион аномалияларнинг табиатини аниклаш учун ишлатилади.


+ + + + I + + + + / XXXX
+ + + / + + + 1 XXX ++++++ ++++++ X X X X

Магнетит маъданлари рк каршилиги камаиши, кутбланиш коэффициенти щ ортиши билан кузатилади (Расм 96).

X X I—трахидацитлар
;]— тектоник бузилиш

+ +
I+-трахилипаритлар HXXXI—Элювий, делювий
97 - Расм Тектоник бузилишлар билан боглик булган уран
маъданлари устидаги табиий гамма - майдон , магнит майдони
ва туюлувчи каршилик графиклари.
Сейсмаразведка асосан кора металлар маъданларини кидириш ва разведкасида, кристаллик пойдевор юза рельефини урганишда кулланилади. Мисол: Контактли - метасоматик магнетит конида магнетит маъдан жисмлари (устунсимон шаклда булиб, сланец билан боглик. Сланецли калинлик порфирит ва сиенит майда штоклар билан жорий этилади. Маъданли жисм мусбат магнит Za аномалиянинг юкори кийматлари, туюлувчи
кутубланиши щ юкори ва туюлувчи каршиликнинг камайган кийматалари билан кузатилади.
Радиоактив маъданларни излашда, асосан, гамма-хариталаш, эманацион-хариталаш, гамма-каротаж усуллари кулланилади. Бошка усуллар хам олиб борилади. Масалан, нордон эффузивлар билан боглик булган уран маъдан узилмали бузилишлар билан назорат килинганида, шпурли гамма - хариталаш, магниторазведка ва электроразведка самарали натижа беради (Расм 97).
Бу ерда, тектоник бузилишлар зоналарида - магнит майдон AZ ва табиий гамма- нурланиш I ортади, рк киймати камаяди.
Олтин, платина сочма конларини кидиришда хамма геофизик усуллари кулланилади. Маъданларда уларнинг микдори жуда кам булгани учун, уларнинг борлиги маъдан уюмларининг физик хоссаларини узгартирмайди. Шунинг учун купгина (ВЭЗ, ВП, гравиразведка, магниторазведка, сейсморазведка) геофизик усуллари бундай сочма конларни излашда геологик-геоморфологик хариталаш масалаларини ечишда ишлатилади. Уларнинг натижасида замонавий ва кадимий рельефининг хусусиятлари урганилади, сочмалар хосил булиш тавсифи ва замонавий хамда кадимий водийлардаги эхтимолли полати аникланади.
Номаъдан конларни кидириш.
Олмос. Туб конлар кимберлит портлаш трубкалари билан боглик, иккиламчи чукинди (сочма) конлар палеозой жинсларининг пасайган жойлари ва даре водийларида жойлашади. Сибирдаги кимберлитли, тикка етган, столбосимон жинслар диаметрлари 10 м дан 700-800 м гача ва катта чукурликда етган булиб, ута асосли брекчиялашган жинслардан тузилган булади (ута асосли жинслар ичида куп ксенолит кушимчалари бор булади). Кимберлитларнинг магнит хоссалари хар хил (кучли ва кучсиз магнитли) асосан магнитли ж = (4 ^ 25) -10-3 СИ улушларида. Траппларнинг (диабаз, габбро-диабазлар) купинча юкори магнитли ж = (12 ■¥ 90) -10-3 СИ улушларида. Траппларнинг колдик магнитланганлиги J индуктив J га нисбатан катта (3-5 марта) булади, йуналиши хар хил булгани учун магнит майдонининг ишораси хар хил булади.
Кимберлитларнинг зичлиги атрофдаги жинсларга нисбатан 0,1 -0,2 г/см3 га кичик.

98 - Расм Кимберлит трубкаси устидаги геофизик ишлари
натижалари.
Траппларнинг зичлиги юкори булади
( 2,9 - 9,98 Г см3 ), яхлит (монолит) кимберлитларда каршилик киймати 10000 омм гача,
нураган ва дарз
кетганларда 10-г 1000омм кийматлар билан
таърифланади. Траппларда ва
сигдирувчи карбонат жинсларда (Сибир платформасида )
каршилик 5000-10000 омм, копловчи ва чукинди жинсларнинг
каршилиги бир неча унлаб омм дан 1000 омм гача булади. Траппларни урганишда аэромагнит, гравиразведка, электрокесмалаш, ВЭЗ усуллари кулланилади (Расм 98).
Кварц томирларининг интрузив ва чукинди жинсларга нисбатан магнит ва гамма активлиги паст, зич, дарз кетмаганларида а ва р юкори, парчаланган, дарз кетганларида ва ёрикларида гиллар жойлашганда а ва р камаяди, баланд пьезометрик модул билан фарк килади. Уларни урганишда магниторазведка, гамма хариталаш, электр ва электромагнитли кесмалаш (ЭП, ДЭМП, СДВР); ВЭЗ юкори аникли гравиразкедка, сейсморазведка, сейсмоэлектрик усул (СЭМ) кулланилади.
Пегматит томирларининг; солиштирма каршилиги р (>104омм), кутбланиш
коэффиценти ц гамма-активлиги ва пьезоэлектрик модули - юкори булади. Баъзи холларда зичлиги, тулкиннинг таркалиш тезлиши ва магнит хоссаси буйича, атрофдаги жинслардан фарк килади. Уларда ЭП, ВП, у -хариталаш, магниторазведка, юкори аникли гравиразведка, пьезоэлектрик усули кулланилади.
Тош кумир конлари: солиштирма каршилик р = 105 ^ 104 омм. ^унгир кумирнинг куллиги ошганда каршилиги камаяди. Антрацитда каршилик паст (токни яхши утказади), куллиги ошганда р ортади.
Антрацит ва графитлар электрон утказгичлар булиб, электрокимёвий активлиги ва кутбланиши юкори булади. Атрофдаги жинсларга нисбатан кумирнинг каршилиги юкори ёки кичик булиши мумкин, унга литология, метаморфизм даражаси ва сувга туйинганлиги таъсир этади. Кумир катламларининг зичлиги а, тезлиги V - паст; кутбланиши ц юкори
булади. Платформадаги турли конларда кумир катламлари горизонтал ёки кичик бурчак билан ётганда ВЭЗ, КМПВ, ОГТ усуллари ва гравиразведка кулланилади. Геосинклиналлардаги турли конларда кумир катламлари катта бурчак билан ётганда геофизик усуллар мажмуаси кумирлар ётиш чукурлигига боглик. Чукурлиги катта булганда платформаларда ишлатадиган усуллар кулланилади. Кичик чукурликда ётганда ЭП, ЕП (табиий потенциаллар), ДЭМП, грави - ва сейсморазведка (КМПВ) кулланилади. ^удуклар буйича кесимни КС, ПС, БК, ГК, ГГК - зичлик буйича, ГГК-селектив, НГК ва АК усуллари мажмуаси далиллари буйича урганилади.
Гидрогеологик ва мухандислик геологияси масалаларини ечиш.
Геофизик усуллари гидрогеологик ва мухандислик геологик тадкикотларнинг хамма боскичларида майда ва урта масштабли гидрогеологик ва мухандислик геологик хариталашдан гидротехник, гидромелифативлик ва бошка саноат хамда гражданлик объектларни ишлатиш шароитини урганишгача кулланилади. Турли масштаблар билан олиб бориладиган гидрогеологик ва мухандислик геологик хариталашда геофизик усуллар магматик, чукинди ва метаморфик жинсларни, узилмали тузилмаларни хариталашда, бушок ёткизикдар таркибини ва калинлигини аниклашда, дарзлик ва карстланиш зоналарини ажратишда, упирилишларни урганишда кулланилади. Майда ва урта масштабли хариталашларда, илгари нефтга ва газга истикболли худудларни, кумир хавзаларини, маъдан сохаларини урганишда утказиладиган геофизик тадкикотларнинг далиллари ишлатилади.
Махсус геофизик ишлар, сийрак профиллар тармоти ( сейсморазведка КМПВ, ВЭЗ) ёки алохида участкаларда (гидрогеологик ва мухандислик геологияга кизик булган) олиб борилади. Бундай участкаларда электр профиллаш, ВЭЗ, сейсмик ишлари олиб борилади ва ядро-геофизик усуллари билан грунтларни зичлиги, намлиги урганилади.
Ер ости сувларини кидириш ва разведка килиш.
Ер ости сув конларни кидириш ва разведкасида геофизик усулларни гидрогеологик ишларининг хамма боскичлари кулланилади.
Бушок терриген ёткизиклардаги ер ости сувлар.
Грунт сувлари, даре водийларининг аллювиал ёткизикларида жойлашади. Аллювиал ёткизиклардаги сув конлари кичик чукурликда ётади (30 м гача) ва сувли горизонтлар катта майдонларда таксимланади.
Геофизик усуллар куйидаги масалаларни ечишга кулланилади;

  1. Планда таксимланиш чегараларини аниклаш; гиллар орасидан сувга мул йирик заррали аллювиал ёткизикларнинг калинлигини ва ётиш чукурлигини аниклаш;

  2. Сувли горизонтларни копловчи, сувтусар жинсларни, литологик ва фильтрлаш хоссалари буйича ажратиш;

  3. Водийдаги туб узаннинг рельефини урганиш;

  4. Ер ости сувлари окимларининг йуналишини ва тезлигини аниклаш, оким майдонини аниклаш.

Мажмуанинг асосий усули - ВЭЗ хисобланади. ^идирув боскичида майдонли ВЭЗ ишлари тор водийларда 2х0,5 км тармок билан кенг водийларда 5х1 км тармок билан олиб борилади. Истикболли майдонларда тармок тор водийларда 0,5х0,1 км гача ва кенг водийларда 1х0,25 км гача зичланади. Агар сувтусар гиллар ( р = 1^ 20 омм) булса, унда К
ёки Q турли ВЭЗ чизиклари кузатилади (курук аллювиал ёткизикларнинг каршилиги катта булади, сувга туйинганлик эса камаяди).
Агар, сувтусар каршилиги юкори булган охактошлар, магматик ёки метаморфик жинслар булганда Н ёки А турли ВЭЗ чизиклар кузатилади.
Сувли горизонтли майдон буйича кузатиш учун симметрик иккита чизикли электр кесмалаш (АА1 MN В1В) утказилади. Бу усулни утказиш максади, ВЭЗ утказиш нукталар сонини камайтириш ва иш харажатларини пасайтириш учун олиб борилади.
Текис дарё водийлари кесимда кумларнинг гиллиги аста секин - ортади. Натижада ВЭЗ самараси пасаяди. Сувга туйинган кумларнинг кутбланиш коэффициенти гилларга нисбатан юкори булгани учун ВЭЗ-ВП усулларининг самараси юкори булади.
Ер ости сувларининг ётиш чукурлигини аниклаш учун сейсморазведканинг синган тулкин усули (КМПВ) мажмуаси киритилади. ВЭЗ га нисбатан КМПВ усули чукурликни яхширок; аниклайди (грунт сувлар сатхида кучли бош синган тулкин уосил булади; бу чегарада Vp тулкиннинг тезлиги 1500-2300 м/с гача ортади).
Чул районларида шур сувлар орасидаги чучук сувлар линзаларини кидиришда ВЭЗ дан ташкари электроразведканинг СДВР радиокип, частотали электр зондлаш (ЧЗ) кулланилади. Агар шур сувлар орасида чучук сувлар булмаса сувли горизонтлар кичик каршиликлар билан таърифланади ва рх> р2, К ва НК турли ВЭЗ эгри чизиклар кузатилади. Чучук сув линзалари борлиги СДВР улчанган магнит майдон кучланиши пасайгани билан аксланади ва Q турли ВЭЗ чизиклари кузатилади.
Грунт сувларини динамикасини урганиш учун (окимнинг йуналиши ва тезлиги, сувларнинг окими (бушаш жойи) табиий электр майдон (ЕП) ва жисмни зарядлаш усули утказилади.
Артезиан хавзалар (босимли артезиан сувлари синклинал тузилмаларда жойлашади) ер ости сувлари конларини кидириш ва разведкасида геофизик усуллар аллювиал
ёткизиклардаги грунт сувларни урганишдагига ухшаш масалаларни ечишда хам кулланилади. Сувли горизонтлар бу районларда 100-300м, баъзи холда бундан хам катта чукурликда ётади. Шунинг учун ВЭЗ дан ташкари ДЭЗ, УЗ, ЗСМ, МТЗ, КМПВ ва ОГТ усуллари кулланилади. Майдонли кидирув ишлари ВЭЗ, ДЭЗ ёки ЧЗ сейморазведка, ЗСМ ёки МТЗ билан алохида бир - бирини кесадиган профиллар буйича утказилади.
Туб жинсларнинг нураш пустидаги сувлар ва дизъюнктив ва дарз, карстли
зоналардаги дарз - томирли сувлар, сув билан таъминлашнинг мухим манбалари
хисобланади. Бундай сувларни кидиришда геофизик усуллари куйидаги масалаларни ечишда кулланилади;

  1. Пойдеворнинг устки чегарасида дипрессияларни ажратиш ва хариталаш;

  2. Дарзлик ва карстланиш чизикли зоналарни ажратиш ва кузатиш;

  3. Морфологиясини урганиш ва дарзлик хамда карстлик зоналарининг

калинлигини аниклаш;

  1. Зоналарни сувга муллик даражасини ба^олаш.

Туб жинслар рельефини ВЭЗ ёки икки горизонтли электрокесмалаш (AA1MN В1В) ёрдамида аникланади. Депрессияларни кузатишда ВЭЗ ва ^ар хил курилмалар электрокесмалаш (СП, КП, ДП) билан бирга олиб борилади.

а) иккита, учта электродли курилмалар комбинацияси билан электр


кесмалаш




Download 247 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling