Makroiqtisodiy tahlil

9.7.3-rasm. Stagflatsiyaning grafik izohi⁴²
bunda,

SPhC - qisqa muddatdagi Fillips egri chizig‘i; u - ishsizlik darajasi;

R – narxlar darajasi.

Bunday holatda qisqa muddat Fillips egrisining yangi punktir chizig‘i (SPhC2) dagi har bir nuqta uning uzluksiz chizig‘i (SPhC1) dagi har bir nuqtasidan yanada yuqoriroq bo‘lgan inflatsiya va ishsizlik darajalari bilan farq qiladi.

Tabiiy ishsizlik darajasi nazariyasi uzoq muddatda mo‘tadil inflatsiya darajasiga ishsizlikning tabiiy darajasida erishish mumkinligini, u esa o‘z navbatida mehnat bozori holatiga bog‘liq ekanligini tasdiqlaydi. Bu nazariyaga asosan, Fillips egri chizig‘i uzoq muddatda vertikal ko‘rinishga ega. Bunda ishsizlikning tabiiy va haqiqiy darajalari mos kelganda mehnat bozori kuchlari muvozanatga keladi, narxlarning haqiqiy darajasi yoki inflatsiya bashorat (prognoz) ko‘rsatkichiga teng bo‘ladi (9.7.4-rasm).

42. 
    N.Maxmudov, H.Hakimov. Makroiqtisodiy tahlil. O‘quv-uslubiy majmua. T.TDIU, 2018
    

97

9.7.4-rasm. Uzoq muddatda Fillips egri chizig‘i⁴³
bunda,

SPhC – qisqa muddat oralig‘ida Fillips egri chizig‘i; LPhC - uzoq muddat oralig‘ida Fillips egri chizig‘i; u^* - to‘liq bandlik holati.

Uzoq muddatda Fillips egri chizig‘i (LPhC)ni grafikda tushuntirishda uning qisqa muddatdagi egrisi (SPhC) punktir yordamida tasvirlansa, tahlilimizni anglash osonlashadi. Uzoq muddat oralig‘ida Fillips egri chizig‘i (LPhC – long-term Phillips curve) uzluksiz vertikal chiziq ko‘rinishiga ega bo‘ladi, bunda u to‘liq bandlik holatini aks ettiradi (u^*).

9.8. Inflatsiyaga qarshi siyosat va inflatsion
targetlashning ahamiyati


9.8.1. Inflatsiya xususidagi ilmiy-nazariy qarashlar

P. Graud va M. Polan inflatsiyaning miqdoriylik nazariyasi qoidalaridan biri bo‘lgan - pullarning o‘sish sur’ati va inflatsiya darajasi o‘rtasida to‘g’ri mutanosiblik mavjud, degan qoida to‘g’ri va statistik ma’lumotlarda tasdiqlanadi, degan xulosaga keldilar.

Ayni vaqtda, tadqiqot mualliflari inflatsiya darajasi past bo‘lgan mamlakatlarda pullar taklifining o‘sish sur’ati va inflatsiya o‘rtasida to‘g’ridan-to‘g’ri bog’liqlikning mavjud emasligini aniqlashdi, ya’ni korrelyatsiya koeffitsientining nolga yaqinligi ma’lum bo‘ldi. Buning sababi sifatida e’tirof etildiki, rivojlangan moliya bozorlariga ega bo‘lgan va hukumatga ishonch darajasi yuqori bo‘lgan mamlakatlarda past inflatsiya sharoitida pulning aylanish tezligining o‘zgarishi ekzogen

43. 
    N.Maxmudov, H.Hakimov. Makroiqtisodiy tahlil. O‘quv-uslubiy majmua. T.TDIU, 2018
    

98
omillar ta’sirida yuz beradi. Demak, pullar taklifi ekzogen omillar tufayli yuzaga kelgan pullarga bo‘lgan talabning o‘zgarishiga moslashadi.

Tadqiqot mualliflarining fikriga ko‘ra, Markaziy bank mustaqillik darajasining yuqori ekanligi va pul agregatlarini monitoring qilish tizimining rivojlanganligi pullar taklifi hajmini nazorat qilish imkonini beradi. Shuning uchun pullar taklifining o‘sishi pullarga bo‘lgan talabning o‘sishiga nisbatan o‘ziga xos reaktsiya hisoblanadi va baholarning o‘sishiga olib kelmaydi.

Iqtisodiy adabiyotda inflatsiya va iqtisodiy o‘sish o‘rtasidagi aloqadorlik masalasida keskin munozarali fikrlar, xulosalar mavjud. Bir guruh iqtisodchi olimlar, shu jumladan, G. Xess va Ch. Morrislarning fikriga ko‘ra, baholarning sezilarsiz darajadagi o‘sishi ham iqtisodiy o‘sishga salbiy ta’sir ko‘rsatadi⁴⁴. Ularning fikriga ko‘ra, baholarning unchalik sezilarli darajada bo‘lmagan o‘sishi ham inflatsiya dinamikasidagi noaniqlikni kuchaytiradi. Bu esa, o‘z navbatida, tijorat banklari kreditlari foiz stavkasining o‘sishiga olib keladi. Chunki kreditlarning foiz stavkasi o‘zida nafaqat kutilayotgan inflatsiyani, balki risk uchun qo‘shimcha ustamani ham aks ettiradi. Natijada, mamlakatdagi iqtisodiy faollikka va aholining turmush darajasiga nisbatan kuchli salbiy ta’sir yuzaga keladi.

Ikkinchi guruh iqtisodchi olimlar esa (prof. M. A. Pivovarova, A. Kudrin va boshq. ) inflatsiyaning ma’lum darajasi sharoitida iqtisodiy o‘sish sur’atlari yuqori bo‘lishi mumkin, deb hisoblaydilar. Masalan, prof.

13. 
    Pivovarovaning fikriga ko‘ra, inflatsiyaning uncha yuqori bo‘lmagan darajasi iqtisodiy o‘sishni rag’batlantiradi, bunday sharoitda antiinflatsion siyosatni amalga oshirish ishsizlikning o‘sishiga, iqtisodiyotning pasayishiga olib keladi⁴⁵. Bunday sharoitda, odatda, pullar taklifi ustidan qattiq nazorat o‘rnatiladi.
    

XVF ekspertlarining xulosasiga ko‘ra, rivojlangan davlatlarda inflatsiya yillik darajasining 3 foizdan oshishi iqtisodiy o‘sish sur’atlarining sezilarli darajada sekinlashishiga olib keladi⁴⁶.

44. 
    Hess G., Morris C. The Long-Ruh Costs of Moderate Inflation // Federal Reserve Bank of Kansas City Economic Review. 1996. Second Quarter. – P. 71-88.
    

44. 
    Пивоварова М.А. Международная научно-практическая конференция: “Инфляция и экономический рост: теория и практика” // Деньги и кредит. – Москва, 2006. - №7. – С. 60.
    

44. 
    Khan M. Senhadji. Thereshild Effects in the Relatioinshop between Inflation and Growth // IMF Staff Papers. 2001. Vol. 48. - P.1-21.
    

99

9.8.2. Inflatsiyaga qarshi kurash siyosati

Inflatsiyaga qarshi kurash siyosatining asosiy maqsadi bo‘lib, inflatsiya ustidan nazorat o‘rnatish va inflatsion jarayonlarning chuqurlashishiga yo‘l qo‘ymaslik hisoblanadi.

Inflatsiyaga qarshi kurash siyosatining muhim yo‘nalishlari sifatida quyidagilarni ko‘rsatish mumkin:

1. 
   Inflatsiyani yuzaga keltiruvchi monetar va nomonetar omillarning haqiqatdagi darajasiga baho berish.
   

2. 
   Tabiiy monopoliyalar mahsulotlari va xizmatlari baholarini tartibga solish mexanizmini takomillashtirish.
   

3. 
   Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar va aholining inflatsion kutish psixologiyasiga barham berish.
   

3. 
   Moliya bozorlarini rivojlantirish va davlat tomonidan tartibga solish mexanizmini takomillashtirish.
   

3. 
   Pul massasining o‘sish sur’atlarining barqarorligini ta’minlash.
   

Inflatsiyani yuzaga keltiruvchi asosiy omillar sifatida quyidagilarni
ko‘rsatish mumkin:

1. 
   O‘zbekiston Respublikasida budjet tashkilotlari xodimlari ish haqining o‘sishi bilan iste’mol tovarlari baholarining o‘sishi o‘rtasidagi bevosita bog’liqlik mavjud.
   

2. 
   Respublikamizda talab inflatsiyasining kuchayishi natijasida YaIM deflyatorining yuqori darajasi saqlanib qolmoqda.
   

3. 
   Fuqarolarimizning xorijiy davlatlardan jo‘natayotgan pul o‘tkazmalari inflatsiyani yuzaga keltirayotgan omillar ichida asosiy o‘rinni egallamoqda.
   

4. 
   Tabiiy monopoliyalar mahsulotlari va xizmatlari baholarining o‘sish sur’atlariga ega ekanligi inflatsion jarayonlarning yuzaga kelishida muhim o‘rin tutmoqda.
   

5. 
   Naqd pullarga bo‘lgan talabning nisbatan yuqori ekanligi.
   

6. 
   Pul-kredit siyosatini takomillashtirish bilan bog’liq bo‘lgan muammolarning mavjudligi.