Makroiqtisodiy tahlil va prognozlash

Kurs ishining maqsad va vazifalari: Taqdim etilayotgan kurs ishining asosiy maqsadi iqtisodiy oʻsishning yoʻllarini oʻrganishda iqtisodiy oʻsishning mohiyati va nazariy asoslari, iqtisodiy oʻsish omillari mikro va makro darajadagi iqtisodiy meʻzonlarning oʻrnini takomillashtirish va iqtisodiy qoʻllanmalarda keltirilgan dalillarini oʻrganish shu bilan birga iqtisodiy qoʻllanmalarda keltirilgan taʻlimotlarni va Oʻzbekistonda iqtisodiy oʻsish va uning bosqichlarini mukammal qilib oʻrganishdan iborat.
Kurs ishining tarkibi: Ushbu kurs ishi kirish, toʻrtta paragraf, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar roʻyxatidan iborat.

1. Iqtisodiy oʻsishning mohiyati va nazariy asoslari

Iqtisodiy o'sish deyilganda, yalpi ichki mahsulotning ijobiy dinamikasi asosida milliy ishlab chiqarishning real hajmi uzoq muddatda o'zgarishi tushuniladi. Iqtisodiy o'sish va uning sur'atlariga quyidagi omillar ta'sir qiladi: jismoniy kapital (yoki oddiy kapital) - mahsulot ishlab chiqarish va xizmatlar ko'rsatish uchun foydalaniladigan mashina va uskunalar, binolar va inshootlar zahirasi. Shuni ta'kidlash kerakki, jismoniy kapital ishlab chiqarish jarayonining natijasidir. Jismoniy kapital qanchalik mukammal va zamonaviy bo'lsa, uning yordami bilan shunchalik ko'p ishlab chiqarish va xizmatlar ko'rsatish (shu jumladan investitsiyalar, ya'ni yangi mashina va uskunalar) mumkin.; inson kapitali - bu xodimlarni tayyorlash jarayonida (maktab, kollej, litsey, institut, universitet, kasb-hunar ta'limi va malaka oshirish kurslarida), shuningdek, mehnat faoliyati jarayonida olingan bilim va mehnat ko'nikmalaridir. Inson kapitali jismoniy kapital kabi ishlab chiqarish jarayonlarining natijasi bo'lib, u ham jamiyatning yangi tovarlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko'rsatish imkoniyatlarini oshiradi. Tabiiy resurslar tabiat tomonidan berilgan yer, suv va foydali qazilmalar kabi omillardir. Tabiiy resurslar qayta shakllanadigan va qayta shakllanmaydiganlarga bo'linadi. Qayta-qayta yig'ish manbalariga o'rmonlar misol bo'lishi mumkin (kesilgan daraxtlar o'rniga yangilarini ekish mumkin). Qayta tiklanmaydigan resurslarga neft, toshko'mir, temir rudasi va boshqalar kiradi, ularni tabiiy sharoitda ishlab chiqarish uchun minglab va hatto millionlab yillar talab etiladi. Tabiiy resurslar zahiralari Iqtisodiy taraqqiyotning o‘ta muhim xususiyati bo‘lishiga qaramay, ularning mavjudligi iqtisodiyotning yuqori o‘sish sur’atlari va yuqori samaradorligini ta’minlovchi asosiy omil emas. Iqtisodiy o'sishni yalpi ichki mahsulot (YaIM)ning real hajmi yoki milliy daromadning o'sish sur'ati yoki bu ko'rsatkichlarning aholi jon boshiga o'sish sur'ati bilan o'lchanadigan iqtisodiyotning ma'lum bir davrining rivojlanishi sifatida ifodalash mumkin. Yuqorida qayd etilgan o‘sish sur’atlaridan birinchisi – mamlakat kengaygan iqtisodiy salohiyati sur’atlarini baholashda, ikkinchisi – aholi farovonligi dinamikasini tahlil qilishda yoki turli mamlakatlar va mintaqalarda turmush darajasini solishtirishda qo‘llaniladi. . Hozirgi vaqtda iqtisodiy o'sishning yuqorida qayd etilgan ikkinchi usuliga ustunlik beriladi, ya'ni Bunda milliy iqtisodiyotda real milliy daromadning o'sish sur'ati aholi o'sish sur'atlaridan yuqori bo'lganda rivojlanishni nazarda tutadi. Iqtisodiy o'sish ko'plab omillar bilan bog'liq.
Iqtisodiy o'sish ko'plab omillar bilan bog'liq.
Economic growth depends on many factors.
Iqtisodiy o'sish ko'plab omillarga bog'liq.
Economic growth depends on many factors.
Не удалось загрузить все результаты.
Повторить
Повторная попытка…
Повторная попытка…
Iqtisodiy oʻsish nazariyasi milliy iqtisodiyotning iqtisodiy muvozanati va proporsionalligi nazariyalari bilan chambarchas bogʻliq. Ularning tub farqi shundaki, milliy iqtisodiyotning muvozanatini tahlil qilishda asosiy eʻtibor iqtisodiy tizimni muvozanatli holatda taʻminlash va saqlashning shart-sharoitlari va usullariga qaratiladi. Iqtisodiy oʻsishning asosiy muammosi - ishlab chiqarish omillarini miqdoriy jihatdan toʻldirish va ularni sifat jihatidan yaxshilash asosida ijtimoiy ishlab chiqarish koʻlamini oshirishdir_. Rеspublika mеhnat qоnunchiligi sоhasida amaldagi qоnunlar оrasida Oʻzbеkistоn Rеspublikasining Mеhnat kоdеksi muhim oʻrin tutadi. U mеhnat huquqini kоdifikatsiyalashtirilgan asоsiy manba sifatida mеhnat huquqi sоhasining prеdmеti dоirasiga kiruvchi barcha ijtimоiy munоsabatlarni tartibga sоladi.
Iqtisodiy oʻsishning ikki turi mavjud boʻlib, ular – ekstensiv va intensiv oʻsish.
Iqtisodiy oʻsishning ekstensiv turi ishlab chiqarish koʻlamini kengaytirishni oʻz ichiga oladi. Bu shuni anglatadiki, iqtisodiy oʻsish bir xil texnik asosda ishlab chiqarishga jalb qilingan ishlab chiqarish omillari sonining koʻpayishi hisobiga erishiladi. Iqtisodiy oʻsishning ekstensiv omillari foydalanilgan ishlab chiqarish resurslari hajmining koʻpayishi hisobiga ishlab chiqarish hajmining oʻsishining miqdoriy tomonini aks ettiradi. Bularga quyidagilar kiradi: xodimlar sonining koʻpayishi, kapital qoʻyilmalarning koʻpayishi, isteʻmol qilinadigan xom ashyo hajmining koʻpayishi.
Iqtisodiy oʻsishning intensiv turi ishlab chiqarish, texnologiya va jarayonlarning yanada samarali vositalaridan foydalanishni nazarda tutadi. Demak, ishlab chiqarish omillaridan foydalanishni yaxshilash orqali iqtisodiy oʻsishga erishiladi. Iqtisodiy oʻsishning intensiv omillari ishlab chiqarish resurslaridan foydalanish samaradorligini oshirish hisobiga ishlab chiqarish hajmini oshirishning sifat jihatini aks ettiradi. Bularga, ishchilar malakasini oshirish, tejamkorlik, fantexnika taraqqiyoti, texnologiya, mehnat va ishlab chiqarishni tashkil etishni takomillashtirish, mahsulot sifatini oshirish kabilar kiradi. Haqiqatda iqtisodiy oʻsishning sof ekstensiv va sof intensiv turlari mavjud emas. Ekstensiv va intensiv oʻsish omillari "birgalikda", birlashadi. Bozor iqtisodiyoti iqtisodiy oʻsishning asosan ekstensiv va intensiv turlari davrlari bilan tavsiflanadi.¹
Aholining ish qiluvchi organlar soniga kiritilganligini va mehnat bozoriga kirmasligi kerakligini hisobga olish kerak. Unda ishchi kuchi deb ataladigan ishlashga kirishadigan talabalar, nafaqaxoʻrlar, harbiy xizmatchilar va boshqalar ham kiritilgan. Bundan tashqari, ishsizlar, ishlashga intilganlar ammo ish topa olmaydiganlar ha ishchilar soniga kiritilgan. Mehnat xarajatlarining bu koʻrsatkichlari ishchi kuchlarning haqiqiy holatini aks ettirmaydi. Mehnat xarajatlarining eng toʻgʻri xarajatlari ish vaqtining umumiy xarajatlarini koʻrib chiqishga imkon beradigan ishchilar sonining koʻrsatkichidir.²
Real iqtisodiy oʻsishning mohiyati iqtisodiyotning asosiy qarama-qarshiligini:
cheklangan ishlab chiqarish resurslari va cheksiz ijtimoiy ehtiyojlar oʻrtasidagi hal qilish va yangi bosqichda qayta ishlab chiqarishdan iborat. Bu qarama-qarshilikni ikki asosiy usulda hal qilish mumkin: birinchidan, ishlab chiqarish imkoniyatlarini oshirish, ikkinchidan, mavjud ishlab chiqarish imkoniyatlaridan eng samarali foydalanish va ijtimoiy ehtiyojlarni rivojlantirish hisobiga. Biroq, jarayon shu bilan tugamaydi: rivojlanishning har bir yangi bosqichida ishlab chiqarish imkoniyatlarining kengayishi bilan yana barcha ijtimoiy ehtiyojlar qondirilmaydi. Ijtimoiy ehtiyojlar ishlab chiqarish resurslariga nisbatan har doim birlamchi hisoblanadi. Garchi ular ushbu ehtiyojlarni qondiradigan mahsulotlar ishlab chiqarish maʻlum bir mamlakat ishlab chiqaruvchilari yoki import qilinadigan mahsulotlarni yetkazib beruvchilar tomonidan allaqachon oʻzlashtirilganda paydo boʻladi. Bu vujudga kelgan ehtiyojning asta-sekin ommaviy ehtiyojga aylanib borishi bilan izohlanadi, bu esa ishlab chiqarishning uzluksiz rivojlanishini nazarda tutadi.
Iqtisodiy oʻsishda tabiiy resurslarning soni va sifati muhim omil hisoblanadi. Koʻrinib turibdiki, turli xil tabiiy resurslarning katta zaxiralari, serhosil yerlar, qulay iqlim va ob-havo sharoiti, mineral va energetika resurslarining muhim zaxiralari mamlakat iqtisodiy oʻsishiga salmoqli hissa qoʻshadi
Ammo shuni ta’kidlash kerakki, tabiiy resurslarning mavjudligi har doim ham iqtisodiy oʻsishning muhim omili emas. Masalan, Afrika va Janubiy Amerikaning baʻzi mamlakatlarida muhim tabiiy resurslar zaxiralari mavjud, ammo baribir iqtisodiyoti past boʻlgan mamlakatlar roʻyxatiga kiradi. Bu shuni anglatadiki, faqat resurslardan samarali foydalanish iqtisodiy oʻsishga olib keladi.³
Iqtisodiy va texnik taraqqiyot - iqtisodiy oʻsishning muhim dvigateli desak mubolagʻa boʻlmaydi. U ishlab chiqarish jarayonini takomillashtirishni tavsiflovchi bir qator hodisalarni qamrab oladi. Ilmiy va texnik taraqqiyot texnologiyalarini takomillashtirish, menejment va ishlab chiqarishni tashkil etishning yangi usullari va shakllarini oʻz ichiga oladi. Ilmiy va texnik taraqqiyot ushbu resurslarni oxirgi ishlab chiqarish hajmini oshirish uchun birlashtirishning yangi usulini, shuning uchun yangi, yanada samarali tarmoqlar paydo boʻladi. Samarali ishlab chiqarishning koʻpayishi iqtisodiy oʻsishning asosiy omiliga aylanadi. Samarali iqtisodiy oʻsish ham muhimdir.
Iqtisodiy oʻsishda vazifalar - miqdorni tahlil qilish uchun muhim apparat hisoblanadi. Mahsulot ishlab chiqarishni potentsial ishlab chiqarishni aniqlaydigan munosabatlardir. Ushbu hisob-kitoblarga koʻra, uzoq muddatli iqtisodiy oʻsishning asosiy strategik yutuqlar va omillari bu: ishchi kuchining malakasini oshirish darajasidir. Iqtisodiy oʻsishning neoklassik nazariyasi kapitalizm iqtisodiyoti barqarorligini va buzilgan muvozanatni avtomatik ravishda tiklashga zarur mexanizmlarga ega ekanligini isbotlash uchun moʻljallangan. Iqtisodiyotga davlat aralashuvi, asosan pul-kredit siyosati sohasi bilan cheklanishi kerak. ⁴
Iqtisodiy oʻsish dinamikasida omonat va investitsiyalar oʻrtasidagi nisbati biroz murakkab shaklga ega boʻladi. Axir, bugungi kunda kechiktiriladigan tejash ertaga amalga oshiriladigan investitsiyalarga aylantiriladi. Bu shuni anglatadiki, bugungi omonatlar ertangi investitsiyalar bilan tanishishi kerak. Va bu holda, ularning tasodif, muvofiqlashtirish maʻlum darajada muammoli darajada murakkablashadi. Maʻlum boʻlishicha, uzoq muddatda biz haqiqiy omonat va kutilayotgan investitsiyalar haqida gapiramiz. Keynsian nazariyasi ushbu muammoga alohida eʻtibor beradi.⁵
Iqtisodiy oʻsishni oʻlchash uchun, ayniqsa, xalqaro miqyosda solishtirganda, aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulotning qiymati (va uning oʻsish surʻati) kabi koʻrsatkich ham keng qoʻllaniladi. Ushbu koʻrsatkichlar odatda mamlakat aholisining turmush darajasini va farovonlik dinamikasini tavsiflash uchun ishlatiladi. Shu bilan birga, ushbu koʻrsatkichlarning turmush darajasi, ularning oʻrtacha koʻrsatkichlari sifatida maʻlum bir shartliligini yodda tutish kerak. Zamonaviy jamiyatning eng muhim maqsadlaridan biri iqtisodiy oʻsish - ijtimoiy ishlab chiqarishning sifat jihatidan yaxshilanishi hisoblanadi. Biroq, bu juda ijobiy koʻrinadigan jarayon ham kamchiliklardan holi emas. Ommaviy ishlab chiqarish va sanoatlashtirishning tez surʻatlar bilan oʻsishi baʻzan inson atrofidagi yashil olamlarning yoʻq qilinishiga, uning yashash muhitining ifloslanishiga va yomonlashishiga, charchashiga olib keladi.

1.