Maktabgacha katta yoshdagi bolalarda ijodiy qobiliyatini rivojlantirish texnologiyalarinig aspektlari. Creative in children of preschool age aspects of skills development technologies

Asosyi qism.
Tadqiqot va uning natijalari. (Result)
Endi yurtimiz maktabgacha ta’lim tizimidagi katta yoshli bolalarga “dizaynerlikni o‘rgatish” metodikasi haqida T jadval bilan tanishib chiqsak.
T-jadval metodi.

Afzalliklari.	Kamchiliklari.
Bolalarda ijodiy qobiliyatlar shakllanadi. Dunyoni badiiy tasvvur qila olishadi. San’at hayotining bir qismiga aylanib boradi. Ularning badiiy tasavvuri nafislashib boradi. Tabiiy fanlarga bo‘lgan qiziqishlari ortib boradi.	Bolalarni ko‘ngli brogan sari noziklashib boradi. Hayotdagi qiyinchiliklarga ma’lum bir darajada bardosh berishlari qiyinlashadi. Boshqa fanlarga nisbatan qiziqishlari pasayadi. Aniq va gumanitar fanlarni o‘zlashtirishda qiyinchiliklar paydo bo‘ladi.

Jadvalni o‘z tajribamdan va 2 yil davomida bog’chada o‘tkazgan amaliyotimga tayangan holda tuzdim. Katta va tayyorlov guruhidagi bolalarga e’tibor bersak, ular dizaynga va go‘zallikka juda o‘ch bo‘lishadi. Ayniqsa, qiz bolalarda bu holat ko‘p kuzatiladi. O‘zlariga alohida e’tibor berish, kiyimlariga har xil bezaklar kiritish va mashg’ulotlarda stol ustini ozoda va saranjom qilib turishlari bunga yaqqol misol. Ota-onalarini hatti-harakatlarini bevosita kuzatib borishadi va o‘zlari uchun ma’qul deb topganlarini takrorlashga urunishadi. Agar bu holatda ularga qarshilik yoki keskin yo‘q javobini bersangiz, bu ularni ruhiyati keskin ta’sir qilishi mumkin. Shu sababdan ham bolalarni badiiy va estetik didlarini hurmat qilish, ularda kamchiliklar ko‘zga tashlanganda sekin-astalik bilan birgalikda hal qilish tavsiya qilinadi.

1960-yillarning o‘rtalariga qadar bolalarning ijodiy ta’limda eng mashhur mavzulardan biri edi. Keyin bu mavzu deyarli yo‘q bo‘lib ketdi va 1990-yillarga qadar deyarli qayta tiklanmadi. O‘quv dasturlari, o‘qituvchilar malakasini oshirish va tadqiqotlarning asosiy yo‘nalishi rasmlarni tahlil qilish, vizual aloqaning mashhur shakllari va madaniyat faqat tadqiqotlardagina ko‘rina boshladi. Bolalar tarbiyasining eng muhim yo‘nalishlaridan biri – bu bolalarda ijodkorlik, bu ijodkorlikni rivojlantirish, u bolaning umumiy rivojlanishi va kamolotidagi eng ahamiyatli masaladir. Bolalar tez rivojlanadigan, o‘rganadigan va yangi bilimlarini darhol qabul qiladigan davrda ularga to‘g’ri yo‘l-yo‘riq berish va ularni yo‘naltirish muhim masala hisoblanadi. Ushbu «ijodiy ta’lim hamjamiyatining» barcha ishtirokchilari, xususan tarbiyachi, ota-ona, jamoat va o‘qituvchilar bolalarning barkamol va ijodiy rivojlantirish g’oyasiga asoslangan tamoyillar va qadriyatlarni birga baham ko‘rishlari lozim, bu bolalarning dizaynerlik qobiliyatini yaxshi rivojlanishiga sabab bo‘ladi. Bolalar maktabgacha yoshda ijodiylikka juda ham qiziqishadi, ular dunyodagi barcha narsa va hodisalarni ijodiy tasavvur qiladilar, yaratadilar, mashq qiladilar, o‘zgartiradilar, kashf etadilar, tan oladilar, manipulyatsiya qiladilar va baham ko‘radilar, bu esa ijodiy ta’limida samarali ishlash imkonini beradi, lekin dizayn va ijodiy ta’lim masalalari erta bolalik davrida o‘quv dasturiga kiritilmagan.
Ma’lumki, ilg’or ijodiy fikrlash qobiliyatlari bolalarni erta bolalik davridagi ta’lim jarayonida, ya’ni maktabgacha ta’limda rag’batlantirgandagina yaxshi natijalarga erishiladi. Badiiy rivojlanish 2 yoshdan 6 yoshgacha bo‘lgan davrda bolaning rivojlanishining boshqa davriga qaraganda ko‘proq sodir bo‘ladi. Ushbu to‘rt yillik davrda bolalar chizmalardan tasvirlashga va tartibsiz tasvirlardan tashkiliy tasvirga o‘tishadi. Bu yillar davomida bolalar tomonidan yaratilgan chizmalar va modellashtirish hayotiylik va yangilik bilan to‘ldiriladi, ular o‘sib ulg’aygan sari bu tez suratlarda pasayib boradi. Demak, maktabgacha yosh davrida bunga alohida e’tibor qaratilmasa bolada keyinchalik rivojlanish susayib boradi.
Maktabgacha ta’lim muassasalari uchun ta’lim vositalari to‘g’ridan-to‘g’ri yoki bilvosita tizimli o‘rganish va aniq maqsadlarni shakllantirishga ta’sir qiladi. Binobarin, bolalarga bu imkoniyatlarni ular o‘zlarini sinab ko‘rishlari va ko‘nikmalarni rivojlantirishlari mumkin bo‘lgan cheksiz erkinlikni ta’minlash uchun moslashuvchan va yaxshi ishlangan dasturlarga ajratish orqali taqdim etilishi kerak. Bolalarning cheksiz tasavvurini, ijodkorligini va qiziqishini bolaning rivojlanishiga mos ravishda yo‘naltirish va ularga keng imkoniyatlarni birlashtirishga imkon berish juda muhimdir. Ushbu jarayon davomida bog’cha o‘quvchilari ijodiy fikrlovchi sifatida o‘zlarining qobiliyatlarini rivojlantiradilar va takomillashtiradilar. Ular o‘z g’oyalarini ishlab chiqishni, ularni sinab ko‘rishni, chegaralarni sinab ko‘rishni, muqobil variantlarni sinab ko‘rishni, boshqalardan ma’lumot olishni va, ehtimol, eng muhimi, tajribalari asosida yangi g’oyalarni yaratishni o‘rganadilar. Haqiqatda, jarayondagi qadamlar alohida yoki ketma-ket emas. Tasavvur qilish, yaratish, o‘ynash, almashish va aks ettirish turli yo‘llar bilan aralashadi. Biroq, asosiy elementlar har doim u yoki bu shaklda mavjud. 20-asrning eng ijodiy rassomlari va ixtirochilarining ba’zilari o‘zlarining keyingi muvaffaqiyatlari uchun poydevor qo‘yishda bolalar bog’chasidagi tajribalarini baholaydilar. Ular bolalar bog’chasidagi tajribalarini tasvirlab berishdi, bunda bolalar nima qilishni xohlashlarini tasavvur qilishadi, o‘z g’oyalari asosida loyihalar yaratadilar, ijodlari bilan o‘ynaydilar, o‘z g’oyalari va ijodlarini boshqalar bilan baham ko‘radilar va o‘z tajribalari haqida mulohaza yuritadilar - bularning barchasi ularni yangi narsalar haqida tasavvur qilishga olib keladi. Erta bolalik davridagi ta’lim uchun tasviriy san’at o‘quv dasturi mutlaqo nomaqbuldir. Bu badiiy faoliyatni boshdan kechirish, o‘zini namoyon qilish, qiziqarli va qoniqish va bolalarga o‘z nuqtai nazarini taqdim etish imkoniyati zarurligini ta’kidlaydi. Bu bolalarning ob’ektlar va hodisalarni o‘ziga xos tarzda tasvirlashiga, turli vositalar va usullardan foydalanishga, ularning mahsulotini kuzatish va tavsiflashga qaratilgan. San’at va fanga bo‘lgan qiziqish ta’lim tizimining muhim qismi bo‘lmagan va texnologik rivojlanishga qaratilgan kompetensiyalarni egallashdan kamroq ahamiyatga ega bo‘lgan davrda bolalar ijodiyotini rivojlantirish uchun aniq javoblar va yechimlarni taqdim etish juda muhimdir.
TOBB Iqtisodiyot va texnologiya universiteti, Anqara, Turkiya, Ichki arxitektura va atrof-muhit dizayni bo‘limining interyer arxitekturasi talabalari o‘rtasida so‘rovnoma o‘tkazildi. Respondentlar tasodifiy tarzda ikkinchi, o‘rta va yuqori sinf o‘quvchilari orasidan tanlab olindi. Tadqiqotda qatnashgan 110 nafar o‘quvchining 87,5 foizi bolalar bog’chasiga qatnagan. Tadqiqot dizayn ta’limi bolalar bog’chasidan boshlanishi va to‘xtovsiz bosqichma-bosqich davom etishi kerakligi haqidagi fikrni kuchaytirdi. Talabalarning yarmidan ko‘pi bolalar bog’chasidan beri dizayn bo‘yicha hech qanday ma’lumotga ega emasliklarini yoki ahamiyatsiz ekanligini ta’kidladilar; 31,3% bolalar bog’chasidan keyin dizayn bo‘yicha ta’lim rivojlanganligini aytdi; O‘quvchilarning atigi 7,5 foizi bolalar bog’chasidan keyin ham badiiy, dizayn va ijodiy ta’limni davom ettirganligini aytdi. Javoblardan ma’lum bo‘lishicha, javob bergan o‘quvchilar bog’chadan so‘ng badiiy va dizayn ta’limi davomida o‘z ijodiy qobiliyatlarini potentsial rivojlantirganliklarini his qilmaganlar. Maktabgacha ta’limdan asosiy dizayn bilimlari ishlab chiqilishi kerak bo‘lgan ushbu davrda dizayn masalalarini ham, unga mos keladigan pedagogik jihatlarni ham hal qilish foydali bo‘lishi mumkin.
Yuqorida aytib o‘tilganidek, 6 yoshgacha bo‘lgan bolalar maktabgacha ta’lim faoliyati doirasida estetik zavq va ijodiy yondashuvlarning ko‘plab namunalarini ko‘rsatadilar. Shunga ko‘ra, yosh bolalar tarbiyachilari o‘z o‘quvchilarining tasviriy san’atini tarbiyalash uchun moddiy, motivatsiya, tuzilish va psixologik muhitni ta’minlaydilar. Maktabgacha yoshdagi bolalar va ularning o‘qituvchilari o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar Rosario va Kollazo (1981) va Tompson (1995) tomonidan o‘rganilib, ular maktabgacha yoshdagi yoki bolalar bog’chasidagi bolalarning badiiy tajribasining sifati, ayniqsa, o‘qituvchilarning tajribasiga zaif ekanligini aniqladilar. Biroq, kichik yoshdagi bolalar odatda kutubxonalardan ma’lumot izlay olmaydilar yoki tengdoshlari, o‘qituvchilari va ota-onalari bilan mavzularni samarali muhokama qila olmaydilar. Shu sababli, ular o‘zlarining ijodiy faoliyatini hal qilishda va ularning faoliyati haqida fikr bildirishda o‘qituvchilarga bog’liq. Boshqacha qilib aytadigan bo‘lsak, maktabgacha va yoki bolalar bog’chasidagi bolalar maktab sharoitida dizayn materiallari va tadbirlarini ta’minlash uchun butunlay o‘qituvchilarga bog’liq.
Agar ota-onalar faol bo‘lsa-da, lekin ayni paytda rivojlanishni tezlashtirishga, maktab o‘quvchisini muddatidan oldin bolaga aylantirishga intilsa, u bilan o‘qing, yozishni o‘rgating, uni murakkab maktab vazifalari bilan tanishtiring, uzoq darslar o‘tkazing, keyin qobiliyat. yomonroq rivojlanadi. Bola yuqori darajadagi onglilikni namoyon qilishi, ko‘p narsani bilishi, o‘qish va hisoblash qobiliyatiga ega bo‘lishi mumkin, ammo uning qobiliyatlari yomon rivojlanadi. Ko‘rinib turibdiki, bu bola allaqachon o‘zining barcha qobiliyatlarini ishlatib, xotiraga tayanishi bilan bog’liq, ijodiy vazifalar esa uning uchun haddan tashqari ko‘p bo‘lib qoladi va uning rivojlanish dinamikasi sekinlashadi. Boshlang’ich maktabda bunday bolalar yaxshi o‘qiydilar, lekin keyin ular «qat’iy o‘rtacha» bo‘lishlari mumkin va o‘rta maktabda ular ko‘pincha qiyinchiliklarga duch kelishadi. N.S.Denisenkova va E.A.Klopotovalarning tadqiqotlari shuni ko‘rsatdiki, bu bolalarning kognitiv faolligi pasaygan, ular hech narsaga qiziqmaydi. Shu bilan birga, kognitiv faoliyatning dinamik komponenti ham, tarkib komponenti ham azoblanadi. Bolalar nafaqat bir nechta savollarni berishadi, balki hodisalarning mohiyatiga kirib borishga, sabab-oqibat munosabatlarini tushunishga intilmaydilar. Maktabga tayyorgarlik diagnostikasi ham motivatsion tayyorgarlikning deformatsiyasidan dalolat beradi. Ko‘pincha bunday maktabgacha yoshdagi bolalar maktabga borishni xohlamaydilar, ularning asosiy maqsadi yangi narsalarni o‘rganish emas, balki yaxshi baho olishdir. Bundan tashqari, shaxsiy muammolar ham mavjud. Bolalar o‘zlariga ishonmaydilar, ular kasal, charchagan his qilishadi. Birinchi maktab qiyinchiliklariga duch kelgan bola, ko‘pincha nevrotik reaktsiyalar va sog’liq muammolariga olib keladigan haqiqiy stressni boshdan kechiradi. Ota-onalarning passiv pozitsiyasi - o‘z farzandlarining rivojlanishi bilan shug’ullanishni istamaslik, shuningdek, qobiliyatlarning past darajada rivojlanishiga olib keladi. Maktabgacha yoshdagi bolalar kognitiv faoliyatga ehtiyoj sezmaydilar, ular o‘yinda o‘zlarini amalga oshirishdan xursand bo‘lishadi, bu esa etarli emas. Ular, avvalgi holatda bo‘lgani kabi, kognitiv faollik ham kam rivojlangan. Ular sinfda muvaffaqiyatsizlikka uchraydi, bu esa o‘z navbatida ularni keyingi rivojlanishdan qaytaradi. Shu bilan birga, agar ota-onalar maktabgacha yoshning qadr-qimmatini tushunsa, bolalarni o‘ynashga, chizishga, loyihalashga undasa, bola muvaffaqiyatli ijodiy rivojlanishi, hissiy jihatdan qulay his qilishi va maktabda muvaffaqiyatga erishish uchun sezilarli imkoniyatga ega bo‘lishi mumkin. Agar ota-onalar bola bilan ishlamasa, lekin ayni paytda u maktab o‘quv dasturiga muvofiq o‘qish, yozish va o‘qishi kerakligini kutsa, bunday chaqaloqning rivojlanish istiqbollari qayg’uli bo‘lishi mumkin. U past intellektual faoliyatni namoyish etadi, tasavvuri zaif, kognitiv faolligi past. Bundan tashqari, u o‘ziga ishonmaydi, maktab unda qo‘rquvni keltirib chiqaradi.
Texnologiyalarda qo‘llaniladigan uslub va uslublarning aksariyati nazariy jihatdan yangi deb da’vo qilmaydi va rus maktabi va shaxsning ijodiy rivojlanishining xorijiy nazariyalari vakillarining tadqiqotlarida taqdim etilgan nazariy va uslubiy g’oyalarning uyg’unlashuvidir. E.P. tomonidan shaxs ijodini rivojlantirish muammosini o‘rganish alohida e’tiborga loyiqdir. Torrance. Olim bolaning ijodiy salohiyati va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga ta’sir qiluvchi omillarni ajratib ko‘rsatadi. E.P.ning nazariy qoidalarini tahlil qilish. Torrens, bolaning qanday sharoitlarda rivojlanishini hisobga olish muhimdir. Shuning uchun o‘qituvchilarning e’tiborini maktabgacha yoshdagi bolaning ijodiy salohiyatini samarali rivojlantiradigan sharoitlarni o‘rganishga qaratish kerak.