Maktabgacha katta yoshdagi bolalarda ijodiy qobiliyatini rivojlantirish texnologiyalarinig aspektlari. Creative in children of preschool age aspects of skills development technologies

Muhokama. (Discussion).
Hozirda maktabgacha ta’lim muassasalarida keskin o‘zgarishlar yuz bermoqda. 1837-yilda birinchi bolalar bog’chasi ochilganidan beri qariyb 200 yil davomida bolalar bog’chasida ertak aytib berish, o‘yinchoqlarda nimalarnidir qurish, rasm chizish va birgalikda faoliyat yuritishni o‘rganish sifatida namoyon bo‘ldi. Biroq, bu holat hozirgi davrga kelib o‘zgara boshladi, to‘liqroq qilib aytganda, Froebel dizaynerlar uchun mo‘ljallangan loyihasini amaliyotga joriy qilgandan beri.
Meryem Yalchin bolalar bog’chasi ta’limidan ijodiy dizayn ko‘nikmalarining progressiv rivojlanishini kuzatish uchun o‘z bog’chasida bolalar bilan turli tajribalarni amalga oshira boshladi. Froebelning ishini davomi sifatida Seymur Papertning ta’limga konstruktiv yondashuvi namunasi sifatida ko‘rish mumkin, bu o‘quvchilarni shaxsiy ma’noga ega bo‘lgan dizayn tajribalariga jalb qilishga qaratilgan. Froebel o‘zining loyihasini yaratishda 19-asrning boshlarida mavjud bo‘lgan materiallar bilan cheklangan. Lekin, biz bugungi ilg’or elektron va raqamli texnologiyalar bilan yangi turdagi qurilish to‘plamlarini yaratishimiz mumkin, Froebelning bolalar bog’chasi yondashuvini yanada ilg’or loyihalar ustida ishlaydigan va yanada rivojlangan g’oyalarni o‘rganadigan katta yoshdagi o‘quvchilar bilan kengaytirishimiz mumkin. Masalan, Mindstorms va Crickets yordamida bolalar dinamik, interfaol konstruksiyalarni yaratishlari mumkin va bu jarayonda sezish, qayta aloqa va nazorat bilan bog’liq tushunchalarni o‘rganishlari mumkin.
Ijodkorlik erta yoshda shakllantirilishi kerak bo‘lgan idrok, tanqidiy va tahliliy nuqtai nazarning asosidir. Fridrix Frobel 1837-yilda dunyodagi birinchi bolalar bog’chasini ochganida bu fikrni tushundi. Froebel o‘z bog’chasini qurishda, loyihalash va yaratishda foydalanishi mumkin bo‘lgan jismoniy narsalarni (bloklar, boncuklar va plitkalar kabi) bolalarga mos qilib yaratishga harakat qildi. Ushbu ob’ektlar butun dunyoga Froebelning sovg’alari sifatida qoldi. U 3 D o‘lchamlarini o‘sha davrlarda tasavvur qildi va buni o‘z bog’chasida namoyon qildi. Atrof-muhit bilan o‘zaro ta’sir qilish orqali odamlar uning ko‘p qirrali xususiyatlari, shuningdek, o‘zlarining tanalari va onglari haqida bilishadi keyinchalik 3 D tasavvurni hosil qila boshlashdi. Bundan tashqari, o‘yin orqali bilim, tajriba va ob’ektlarni taqdim etish dizayn ta’limi uchun juda muhimdir. Biroq, bu masalalar professional tarzda qayta ishlanishi va dizayn tamoyillari, kontseptualizatsiya, 2D/3D fazoviy taqsimoti, rang, tekstura va yorug’lik kompozitsiyasi bilan maktabgacha ta’lim o‘quv dasturiga yanada kengroq integratsiya qilinishi kerak.
Yaqinda o‘tkazilgan tadqiqotlarda maktabgacha yoshdagi bolalarda badiiy ijod bilan bog’liq bir qancha omillar, masalan, muammolarga sezgirlik ishlab chiqish, moslashuvchanlik, ravonlik, o‘ziga xoslik va qayta ta’riflash kabilar kuzatildi. O‘qituvchilar kamdan-kam hollarda bolalarga o‘z g’oyalarini taqdim etish va qo‘llash imkoniyatini beradi. Tez-tez taklif qilinadigan mavzular bolalarni nima haqida o‘ylashga undashdan ko‘ra, allaqachon mavjud bo‘lgan narsani tasvirlashni talab qiladi. Ularga mashg’ulot davomida yangiliklarni ko‘proq berish va berilgan yangiliklarni qayta takrorlash uchun ham vaqt ajratish zarur. Bu holat yo‘lga qo‘yilmasa bolalarda o‘z tajribalarini ifodalash, noyob shakllarni yaratish yoki kuzatish qobiliyatini yaxshilash imkoniyati yo‘qoladi. Bolalar o‘z maqsadlariga erishishlari uchun ularni ijodiy ta’lim jarayonining ba’zi xususiyatlari bilan asta-sekin tanishtirish kerak. Ellis va Morrisonning fikriga ko‘ra, turli xil materiallardan foydalanish bolalarga erkin izlanish, o‘z g’oyalarini sinab ko‘rish va dizayn muammolarini ijodiy tarzda hal qilish imkonini beradi va shu bilan birga ularning shaxsiy ifodasi, ijodi uchun moslashuvchanlikni ta’minlaydi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning o‘ynoqi ijodini badiiy deb hisoblash ham mumkin, ular dizayn va turli xil faoliyatni qadrlash yoki ular bilan shug’ullanishga qodir. San’at, dizayn va fanga qiziqish paydo bo‘lgan davrda bolalarning har tomonlama rivojlanishi va shaxsiyatini qo‘llab-quvvatlaydigan turli xil ijodiy faoliyat amaliyotlari bo‘lishi mumkin. Shunga mos ravishda, bolalar maktabgacha ta’lim jarayonida qandaydir tarzda ijodiy faoliyatga duch kelishadi. Shunga qaramay, ular dizayn masalalari uchun professional tarzda tuzilgan emas. Keyinchalik, ular odatda san’at yoki dizayn bakalavriat dasturini boshlamaguncha ijodkorlik kam yoki cheklangan bo‘lgan an’anaviy ta’lim turini davom ettiradilar. Biroq, bolalarjuda boshqacha fikrlash tarziga moslashish qiyin. Shu sababli, tadqiqotning ushbu qismi tadqiqot doirasidagi respondentlarning dizayndagi talabalari maktabgacha ta’limga ega bo‘lganligini, maktabgacha va bakalavriat akademik hayoti o‘rtasidagi ijodiy faoliyat niyatini va natijada talabalarning asosiy dizayn masalalari bo‘yicha ishlashini aniqlashga harakat qildi. Shunday qilib, bolalar bog’chasidan bakalavriat dasturigacha bo‘lgan uzluksiz ijodiy faoliyatning dizayn ta’limiga ta’siri ko‘rib chiqish tavsiya qilamiz.
Qobiliyatlarni shakllantirish haqida gapirganda, bolalarning ijodiy qobiliyatlarini qaysi yoshda rivojlantirish kerakligi masalasiga to‘xtalib o‘tish kerak. Psixologlar turli xil atamalarni chaqirishadi. Ijodiy qobiliyatlarni juda erta yoshdan boshlab rivojlantirish kerak degan faraz mavjud. Bu gipoteza fiziologiyada o‘z tasdig’ini topadi. Bolaning miyasi ayniqsa tez o‘sadi va hayotining birinchi yillarida «pishadi». Bu kamolot, ya’ni miya hujayralari sonining o‘sishi va ular orasidagi anatomik bog’lanishlar mavjud tuzilmalar ishining xilma-xilligi va intensivligiga ham, yangilarining shakllanishiga atrof-muhit tomonidan qanchalik rag’batlantirilishiga bog’liq. Bu «pishish» davri tashqi sharoitlarga nisbatan eng yuqori sezuvchanlik va plastika, rivojlanish uchun eng yuqori va eng keng imkoniyatlar davri hisoblanadi. Bu inson qobiliyatlari rivojlanishining boshlanishi uchun qulay davr. Ammo bola faqat ushbu kamolotning «lahzasi» uchun rag’bat va sharoitlar mavjud bo‘lgan qobiliyatlarni rivojlantira boshlaydi. Sharoitlar qanchalik qulay bo‘lsa, ular optimal sharoitlarga qanchalik yaqin bo‘lsa, rivojlanish shunchalik muvaffaqiyatli boshlanadi. Agar miyaning etukligi va uning faoliyatining boshlanishi vaqtga to‘g’ri kelsa va sharoitlar qulay bo‘lsa, unda rivojlanish osonlik bilan- mumkin bo‘lgan eng yuqori tezlashuv bilan davom etadi. Rivojlanish o‘zining eng yuqori cho‘qqisiga chiqishi mumkin va bola qobiliyatli, iste’dodli va yorqin bo‘lishi mumkin. Psixologik nuqtai nazardan, maktabgacha yoshdagi bolalik ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish uchun qulay davr hisoblanadi, chunki bu yoshda bolalar o‘ta izlanuvchan, ularda atrofdagi dunyoni o‘rganishga intilish katta. Ota-onalar va o‘qituvchilar qiziquvchanlikni rag’batlantirish, ularga bilim berish, turli tadbirlarga jalb qilish orqali bolalar tajribasini kengaytirishga hissa qo‘shadilar. Tajriba va bilimlarni to‘plash kelajakdagi ijodiy faoliyat uchun zaruriy shartdir. Bundan tashqari, maktabgacha yoshdagi bolalarning fikrlashlari katta yoshdagi bolalarnikiga qaraganda ancha erkindir. U hali stereotiplar tomonidan «ezilgan» emas. Maktabgacha yoshdagi bolalik ham ijodiy tasavvurni rivojlantirish uchun sezgir davr hisoblanadi.
Har bir insonning o‘ziga xosligi va o‘ziga xosligi ko‘p jihatdan uning qobiliyatlarini belgilaydi. Qobiliyatlar erta bolalikdan shakllana boshlaydi va hayot davomida rivojlanadi. Mashhur bolalar psixologi O.M. Dyachenkoning yozishicha, qobiliyat inson uchun doimiy ahamiyatga ega, ular uning turli faoliyatdagi muvaffaqiyatini ta’minlaydi va kerakli bilim, ko‘nikma va malakalarni tezda egallashga yordam beradi. Bu qobiliyatlarni rivojlantirishning yuqori darajasi bolaga deyarli har qanday yangi vazifani tezda hal qilish, uning shartlarini aniq ko‘rish, munosabatlarni tushunishning muhim jihatlarini ajratib ko‘rsatish, qayta qurish shartlari orqali echimlarni topish, yangi ijodiy mahsulotlar uchun g’oyalar yaratish, o‘z fikrini ifoda etish imkonini beradi. boshqalarga va hayot hodisalariga madaniy jihatdan munosabat.rivojlangan shakllar.
Qobiliyatlarning noyob birikmasi va rivojlanish darajasi ikki omil bilan belgilanadi: moyillik va atrof-muhit ta’siri.
Moyillik - tug’ilish paytida tabiat tomonidan berilgan tananing anatomik va fiziologik xususiyatlari. Bu erda irsiyat muhim rol o‘ynaydi.
Atrof-muhit - bu kengroq tushuncha. U biz yashayotgan barcha sharoitlarni o‘z ichiga oladi: madaniyat, jamiyat, ekologiya, ta’lim, oila va boshqalar.
Turli yo‘nalishdagi olimlar, psixologlar, o‘qituvchilar, sotsiologlar va boshqalar bolaning qobiliyatini rivojlantirishni belgilab beruvchi asosiy ekologik omillardan biri bu oila ekanligiga qo‘shiladilar.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijodiy qobiliyatlarini shakllantirish uchun psixologik-pedagogik faoliyat shakllari va usullari. Hozirgi vaqtda maktabgacha yoshdagi bolalarning ijodiy salohiyatini maksimal darajada oshirish uchun ularni rivojlantirish uchun yangi samarali texnologiyalarni izlash davom etmoqda. Har yili aqliy faoliyatga qo‘yiladigan talablar ortib boradi, mashg’ulot muddati uzayadi, o‘zlashtirilgan bilimlar hajmi oshadi, lekin mashg’ulot vaqtini cheksiz ko‘paytirish mumkin emas. Qarama-qarshilik yuzaga keladi: aqliy faoliyatga qo‘yiladigan talablar doimiy ravishda o‘sib bormoqda va olingan bilimlarni o‘zlashtirish va ulardan foydalanish, ular asosida yangi narsalarni yaratish qobiliyati ancha past darajada qolmoqda. Avvalgidek, an’anaviy ta’lim, asosan, tayyor haqiqatlarni o‘zlashtirish uchun reproduktiv faoliyatdan foydalanishga asoslanadi va tadqiqot izlanishlari pedagogik jarayonning yordamchi didaktik tuzilmasi bo‘lib qoladi. Bunday axborot-reseptiv tayyorgarlik natijasida bola kashfiyotchi xatti-harakatlarning asosiy xususiyatini - qidiruv faolligini yo‘qotadi. Va bu ajablanarli emas: bunday ta’lim «taqlid qilish», «takrorlash» va «itoatkorlik» ga asoslangan. Natijada qiziqish, fikrlash va shuning uchun yaratish qobiliyati yo‘qoladi. Bolaning mustaqil ravishda yangi ma’lumotlarni izlash qobiliyati an’anaviy ravishda pedagogikada bolalar xatti-harakatlarining eng muhim xususiyati sifatida qaraladi. Izlanish xulq-atvori bolaning dunyoni idrok etishining asosiy manbalaridan biri bo‘lib, kashfiyotchi o‘rganish bolaning atrof-muhitni mustaqil o‘rganishga bo‘lgan tabiiy istagiga asoslanadi. Tadqiqot ta’limining asosiy maqsadi - madaniyatning har qanday sohasida faoliyatning yangi usullarini mustaqil va ijodiy o‘zlashtirish (va qayta qurish) qobiliyatini shakllantirish. Qiyinchilik va qarama-qarshiliklarni osonlik bilan yengish qobiliyati ijodiy fikrlashning o‘ziga xos xususiyatlaridan biri bo‘lib, u o‘zining fundamental yangiligi va yondashuvning o‘ziga xosligi bilan ajralib turadi. Ta’lim faoliyatini tadqiqot o‘qitish usullariga asoslangan holda qurishga urinishlar qadim zamonlardan beri amalga oshirilgan, ammo bu ularning amaliyotda keng qo‘llanilishiga olib kelmadi. Muammo shundaki, bolalar ijodiyotini rivojlantirish mavzusi nazariy jihatdan ko‘plab mualliflar tomonidan ochib berilgan, ammo muammoning maktabgacha ta’lim muassasasida ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish kabi jihati etarlicha o‘rganilmagan. Maktabgacha pedagogikada tasavvur va bolalar ijodiyotini rivojlantirish bo‘yicha etarli miqdordagi nazariy ishlanmalar mavjud. Biroq, maktabgacha ta’lim mutaxassislari amaliyotida ushbu muammolarni hal qilish yo‘llari ilmiy, uslubiy va amaliy ishlanmalar orasida etarli darajada ifodalanmagan. Ko‘pincha o‘qituvchilar ijodiy rivojlanishni amalga oshirish texnologiyasini etarli darajada bilmasliklari va ijodiy vazifalarni boshqa darajadagi vazifalardan ajrata olmasliklari sababli muammolarga duch kelishadi. Bu barcha istak va sa’y-harakatlarga qaramay, ushbu jarayonning samaradorligi past bo‘lishiga olib keladi. Binobarin, pedagog kadrlarni maktabgacha yoshdagi bolalarning ijodiy rivojlanishini amalga oshirish texnologiyalariga o‘rgatish zarurati tug’iladi. Nazariy va amaliyotda bolaning ijodiy shaxsini shakllantirish muammosiga umumiy yondashuvlar aniqlandi, ular ijodiy fikrlaydigan shaxsni shakllantiradigan maktabgacha yoshdagi bolalarni o‘qitish texnologiyalarini ishlab chiqishga imkon beradi.
Pedagog N.V.Vetlugina «... musiqiy kechinmalar aslini olganda, doimo sensor qobiliyatga asoslanadi, chunki musiqa eng oddiy ohanglar, murakkab obrazlar va eng avvalo hissiyotlar orqali idrok etiladi va musiqiy qobiliyat rivojlanadi»- deb ta’kidlagan. Qobiliyatning eng yuqori darajasi – talantdir. Talant -insonga qaysidir murakkab faoliyatni muvaffaqiyatli, mustaqil va o‘ziga xos ravishda amalga oshirish imkonini beradi.¹¹
Psixologiyaning ko‘rsatishicha, inson bolasi tayyor qobiliyat bilan emas, balki biron-bir qobiliyatning ro‘yobga chiqish va rivojlanish manbayi, layoqat bilan tug’iladi. Layoqat o‘z holicha rivojlana olmaydi, uning rivojlanishi uchun qulay muhit kerak.
Bola musiqaga layoqat bilan tug’ilishi mumkin, lekin uning musiqiy xususiyatlari shakllanishi uchun qulay muhit yaratilmasa, musiqaga bo‘lgan layoqati rivojlanmay qoladi. Insonning shaxs sifatida shakllanishida yetakchi omillardan biri muhitdir. Muhit deganda, kishiga ta’sir etadigan tashqi omillar yig’indisi tushuniladi. Muhit o‘z navbatida-tabiiy muhit, ijtimoiy muhit, oila muhiti va boshqalarga bo‘linadi. Insondagi musiqiy qobiliyatning rivojlanishi va shakllanishi uchun ijtimoiy muhit va oila muhiti muhimdir. Inson bolasi, agar insoniy muhitga tushmay, hayvonlar muhitiga tushib qolsa, unda irsiy belgilarning ayrim biologik ko‘rinishlarigina saqlanadi xolos, lekin insoniy fikr, faoliyat, xatti-harakat shakllanmaydi. Odob, axloq, fe’l- atvor, shaxsning barcha ruhiy sifatlari faqat muhit va tarbiyaning o‘zaro ta’siri asosida vujudga keladi. Bolalarning musiqa ijrochiligi malakalarini rivojlantirishdagi eng muhim shartlardan biri-ularning musiqiy qobiliyatlarini shakllantirishdir. Chunki, musiqiy qobiliyatlar-musiqani ritmik his qilish, ohangni his qilish, musiqiy eshitish, musiqiy xotira, musiqaga emosional ta’sirchanlik bolalarda ijrochilik malakalarini rivojlantirish omili hisoblanadi.
Xulosa:
Shaxsning ijodiy salohiyatini rivojlantirish erta bolalikdan, bola kattalar rahbarligida turli xil faoliyat turlarini, shu jumladan badiiy faoliyatni o‘zlashtira boshlagan paytdan boshlab amalga oshirilishi kerak. Ijodkorlikni rivojlantirishda katta imkoniyatlar tasviriy faoliyat va birinchi navbatda rasm chizishni o‘z ichiga oladi. Bolani hayot va san’atdagi go‘zallikni to‘g’ri va etarli darajada qadrlashga o‘rgatish, uni yaratish uning ichki dunyosini shunday muhim fazilatlar bilan boyitish demakdir, ularsiz barkamol shaxs mavjud va bo‘lishi mumkin emas. Insonning go‘zallik olamiga, ijod olamiga yo‘li oiladan, bog’chalardan boshlanadi. Shu sababdan ham bolaga eng avvalo kichik yoshidan e’tibor qaratish zarur.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish tizimi tarbiyachi tomonidan zarur psixologik qulaylik muhitini yaratish, chaqaloqni o‘zi kabi qabul qilish zarurligiga ishonch hosil qilish orqali bolaning ijodiy salohiyatini ochishga asoslanadi. uning ijodiy qobiliyatiga ishonish va o‘zini namoyon qilish uchun sharoit yaratish orqali. Maktabgacha tarbiyachining hissiylik, bola qalbining sezgirligi, chaqaloqning bilimga intilishida hushyorligi va ta’sirchanligi kabi fazilatlaridan mohirona foydalanib, biz har bir bolaning turli yosh bosqichlarida potentsial rivojlanishini imkon qadar rag’batlantirishimiz kerak. Bolalarni «buyuk san’at» bilan imkon qadar erta tanishtirish kerak. Bolaning go‘zallik olamiga mustaqil kirib borishi uchun tasviriy san’at tilini bosqichma-bosqich tushunish uchun ushbu yo‘lning bosqichlarini: oddiydan murakkabga, xususiydan umumiygacha bo‘lgan bosqichlarni belgilash orqali zarur shart-sharoitlarni yaratish kerak. Pedagog sinfda tasviriy san’at tushunchalari va atamalari bilan, hatto kichiklari bilan ham ishlashdan qo‘rqmaydi, chunki bolalar quloq bilan idrok etish orqali tezda ko‘nikadi va keyin ongli ravishda foydalanadi. O‘qituvchi uchun asosiy narsa tushunchalar va atamalarning ma’nosini tushunishdir, bu ularni bolalar xotirasida mustahkam saqlashga imkon beradi.
Psixologik nuqtai nazardan, maktabgacha bolalik ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish uchun qulay davradir, chunki bu yoshdagi bolalar juda qiziquvchan, ular atrofdagi dunyoni bilish istagi juda ko‘p. Va ota-onalar qiziquvchanlikni qo‘llab-quvvatlab, bolalarni o‘rganishni bilishadi turli xil turlari Faoliyat bolalar tajribasini kengaytirishga yordam beradi. Tajriba va bilimlarni to‘plash kelajakdagi ijodiy faoliyat uchun zarur shartdir. Bundan tashqari, maktabgacha ta’lim tashkiloti xodimlari haqida o‘ylash katta yoshdagi bolalarni o‘ylashdan ko‘ra qulayroq. Maktabgacha bolalik bu ijodiy tasavvurni rivojlantirish uchun ham sezgir davri. Yuqoridagilardan xulosa qilib, biz maktabgacha yosh davri bu ijodkorlik qobiliyatini rivojlantirish uchun ajoyib imkoniyatlar davri deyishimiz mumkin.