Мамлакатимиз ўз мустаќиллиги йўлидан борар экан, демократик хуќуќий давлат ва ижтимоий йўналтирилган бозор иќтисоди асосидаги

Либерал услубда жамоада демократик тамойиллар ҳукм суради, ходимга 
буткул эркинлик берилади, у ўз хизмат вазифаларини белгилайди ва ижро этиш 
воситасини танлайди, гуруҳда хулқни назорат этиш деярли кузатилмайди. 
Бундай услуб юқори ижодий кучга эга бўлган ва ишлаб чиқариш жараёни 
бенуқсон йўлга қўйилган жамоада қўлланилиши мумкин. Аммо, бундай услуб 
ноўрин қўлланилганда гуруҳнинг ҳар бир аъзоси ташаббускор бўлиши билан 
бирга, уларни маълум мақсад сари йўналтирувчи куч жамоада бўлмайди, қабул 
қилинган қарорлар назорати суст бўлгани учун улар бажарилмай қолиб кетиши 
ҳам мумкин. Натижада ходимлар ўз меҳнатидан ва раҳбариятдан қониқмайди, 
иш самарадорлиги паст, жамоада ҳамкорлик йўқ, бир-бири билан 
киришмайдиган гуруҳларга бўлиниш эҳтимоли кўпаяди ва гуруҳлараро очиқ 
ёки яширин низо юзага келади. 
Юқорида санаб ўтилган раҳбарлик услублари ҳар бир раҳбар фаолиятида 
у ёки бу даражада намоён бўлади ва айрим раҳбарда бу услубларга хос 
белгилар аниқ кўринса, иккинчисида суст кўзга ташланади. Баъзи бир раҳбар 
бирон услубга мойиллигини англаса, иккинчиси ўз хулқида аниқ бир услуб 
белгиларини ажрата олмайди. Шунга мувофиқ равишда психологик 
тавсияларда раҳбар шахс сифатида услубдан ўзини ажрата олиши ва услубдан 
фойдаланишни ихтиёрий даражага олиб кела олиши маслаҳат берилади. Айнан 
шундай қобилиятга эга бўлмаган айрим тоифа раҳбарларига «тартибсиз 
(мантиқсиз)» бошқарув услуби хос, деб айтиш мумкин. Бундай раҳбар бир 
услубдан иккинчисига, иккинчисидан учинчисига ва аксинча ҳаракатларни 
пала-партиш амалга оширади ва ўз хулқи билан гуруҳдаги зиддиятни янада 
кучайтиради. 
Замонавий ёндошувлар. Бошқарув услубига анъанавий ёндошувдан 
ташқари қатор замонавий ғоялар ҳам кириб келдики, уларни билиш раҳбарлик 
услубини янада ихтиёрий идора этиш имкониятини беради. Шу муносабат 
билан ситуатив, яъни вазиятга оид раҳбарлик услуби ҳақида маълумот бериб 
ўтишни лозим деб топамиз. Бу ғоя бошқарув соҳасидаги олимлар П.Херси ва 
К.Бландэд томонидан илгари сурилган бўлиб, бошқарувнинг у ёки бу услубини 
қўллаш ходимлар ва жамоанинг психологик ривожланганлигига, касбий 
баркамоллигига боғлиқдир. Муаллифларнинг фикрича, мутахассиснинг касбий 
малакаси қанчалик юқори бўлса раҳбар уни шунчалик камроқ бошқариши ва 
ҳиссий жиҳатдан қўллаб кувватлаши талаб этилади ва аксинча. Ходим 
қанчалик юқори малакага ва руҳий етукликка эришган бўлса, раҳбарнинг 
назорати ва аралашувига шунчалик камроқ зарурат туғилади. Бундай ёндошув 

---

42 
асосида тўрт даражали бошқарув вазиятлари фарқланади ва бу вазиятларнинг 
ҳар бирига ўзига хос раҳбарлик услуби талаб этилади. 1- жадвалда мана шу 
даражалар тавсифи ва уларга мос келувчи раҳбарлик ҳаракатлари келтирилган. 
Кейинги ёндошув «икки тизимли типология» ёки «Бошқарув матрица»си 
деб аталади ва унда раҳбар ўз фаолиятида намоён этувчи икки асосий йўналиш: 
1) Хизматга йўналганлик ёки 2) Ходимлар билан муносабатга йўналганлик 
асосида беш тоифа раҳбарлар фарқланади. қуйидаги чизмада вертикал ўқ 
бўйича раҳбарнинг ходимларга йўналганлиги ўсиб бориш тарзида кўрсатилган, 
горизонтал ўқ бўйича эса хизмат вазифаларига йўналганлик кўрсатилган.