Manbashunoslik

6 .2 .8 . «Akbarnoma»
“ A k b a rn o m a ” yoki “ I q b o ln o m a ” n o m li a sa r m uallifi A bulfazl 
Allomiydir. U XVI asrda H indistonda yashagan yirik tarixnavis olim va 
davlat arbobidir. O lim ning to 'liq ismi Abulfazl ibn M uborak b o ‘lib, bilim
doirasi ju d a keng bo'lgani uchun Allomiy, bilim larsohibi deb atashganlar. 
U 1551-yil 14-yanvarda Agrada tu g ‘ilgan. Otasi shayx M uborak ibn Xizr 
o ‘z davrining m ashhur ilohiyot olim laridan hisoblangan. Akasi Abulfayz 
yirik shoir va olim bo'lgan.
Abulfazl Allom iy 1574—1602-yillari B oburning nabirasi Jaloluddin 
M u h a m m a d A k b a r (1 5 5 6 — 1 6 0 5 -y y .)n in g B osh vaziri b o 'lg a n va 
H indistonning XVI asrning ikkinchi yarm idagi ijtimoiy-siyosiy hayotida 
k a tta rol o 'y n a g a n . 1602-yil 2 2 -a v g u std a D e k an su b asid an qay tib 
kelayotganida shahzoda Sulton Salim, b o 'lg 'u si Jahon gir yollagan qotil 
to m onidan yo'l ustida o'ldirilgan.
Abulfazl Allom iyning asosiy asari “A k b arn o m a” yoki “ Iqb olno m a” 
H indiston va A fg'onistonning XVI asrdagi ijtim oiy-siyosiy tarixidan bahs 
yuritadi. M a ’lum darajada “V aqoye” ’ yoki “ B o b u rn o m a” asarining 
davomi sifatida yaratilgan bu ulkan asar uch kitobdan iborat. Birinchi 
k ito b d a A k b a rn in g tu g 'ilis h i, o ta -b o b o la ri — B o b u r, H u m o y u n , 
shuningdek A kbar podshohligining dastlabki 17 yili ichida bo'lib o 'tg an
ijtimoiy-siyosiy voqealar bayon qilinadi.
Ikkinchi kitob H indiston va qism an Shim oliy A fg'onistonning 1573— 
1601 -yillardagi tarixini o 'z ichiga oladi.
U chinchi kitobda B oburiylar davlatining tuzilishi, H ind isto nning 
m a ’muriy tarkibi, aholidan yig'iladigan soliq ham d a jarim alar va ularning 
m iqdori, hindlarning dini va urf-odatlari kabi m asalalarga keng o 'rin
berilgan. U chinchi kitob mustaqil m azm unga ega va u “ Oyini A kbari” 
(“Akbar q o n u n lari”) nom i bilan ataladi.
218

---

“ A k b a r n o m a ” a s a rin in g m a tn i 1872 — 1 8 7 7 -y illa ri, G . B everij 
to m o n id a n inglizchaga qilingan tarjim asi 1903—1921 -yillari K alkuttada 
chop etilgan.
“A kbarnom a” Boburiylarsaroyida m untazam yuritilgan maxsus kundalik 
daftar, rasm iy davlat hujjatlari, shuningdek, b o ‘lib o ‘tgan voqealarning 
ishtirokchilari b o ‘lgan, yoki o ‘sha voqealarni bilgan kishilarning og'zaki 
ax b o ro tlari asosida yozilgan. A sarning noyobligi va aham iyati ham
shundandir.
Abulfazl A llom iy asari Boburiylar davlati va Buxoro xonligi o'rtasidagi 
siyosiy va m adaniy m unosabatiarni o 'rg an ish d a m uhim m anbalardan 
biri hisoblanadi.