Manbashunoslik

6.3.1. «Tavorixi guzida, Nusratnoma»
“Tavorixi guzida, N u sra tn o m a” ( “ Saylanm a solnom alar, G ‘alabalar 
kit ob i”) nom li tarixiy asar XVI asrda yaratilgan yozm a obidadir. U shbu 
asar m uallifining nom i ishonarli va q a t’iy aniqlanm agan. T adqiqotchilar 
o ra sid a bu x u su sd a tu r lic h a fik rla r m av ju d . S h a rq s h u n o s la r d a n
A .A .S e m e n o v , R .G .M u k m in o v a va V .P .Y u d in u s h b u k ito b n i 
Shayboniyxon to m o n id a n yoki uning faol ishtirokid a yozilgan, deb 
hisoblaydilar.
U shbu asarni c h u q u r va atro flich a o ‘rgangan A .M .Ik ro m o v n in g
f i k r ic h a , “ T a v o r ix i g u z i d a , N u s r a t n o m a ” ijo d k o r i m a s h h u r
“ S hayboniynom a” dostonining muallifi M uham m ad Solihdir.
“Tavorixi guzida, N u sra tn o m a” asari m uqaddim asida m uallif o ‘zini 
“ Ojiz” , “G 'a rib ” , “ H okisor” deb ataydi. U M unke qoon nom iga yozilgan 
“Tavorixi jahon kush oy” , G ‘ozonxonning qizi nom iga bitilgan “Tavorixi 
guzida” va M irzo U lug‘bek nom idan yozilgan “ M untahab ut-tavorixi 
shohiy” nom li kitoblardan saylab tartib qilish haqida buyruq olganligi va 
unda Shayboniyxon tarixini ham qo'shib bir asar yaratganligi va unga 
“Tavorixi guzida, N u sra tn o m a ” deb ot qo'yganligini ochiq a y ta d i1. 
Bundan m a’lum b o ‘Iishicha, asar Shayboniyxonning topshirig'i bilan 
saroyga yaqin turgan tarixchilarning biri tom onid an yaratilgan.
Ushbu asar 1502— 1505-yillar orasida yozilgan b o ‘lib, ikki mustaqil 
qism dan — “Tavorixi g u zid a” va “ N u sra tn o m a ”dan iborat. Birinchi 
q ism d a 0 ‘g ‘izxon va q ad im g i tu rk la r, C h in g iz x o n h a m d a u n in g
M o‘g ‘uliston, Dashti qipchoq, M ovarounnahr va E ronda hukm ronlik 
qilgan avlodi tarixi, ikkinchi qism da esa Shayboniyxon tavalludidan (1451) 
to uning M ovarounnahrni istilo qilishigacha (1500—1505) Dashti qipchoq 
ham da M ovarounnahrning ijtim oiy-siyosiy ahvoli bayon qilingan.
“Tavorixi guzida, N usratnom a”ning ikkinchi qismi zo‘r ilmiy ahamiyatga 
ega. U nda S hayboniylar q o 'sh in in in g tu zilishi, uning etnik tarkibi, 
shuningdek, ko‘chm anchilarning Q orako‘l, Hisor, C hag‘oniyon, 0 ‘ratepa 
ham da X o‘jan d viloyatlarida qilgan talon-taro jlari haqida m uhim va 
qim m atli m a’lum otlar bor. Asarning yana bir qim m atli tom oni shundaki, 
unda sodir bo'lgan voqealarning vaqti aniq ko'rsatilgan. Bundan tashqari,
1 Т а в а р и х и гу зи д е, н у с р а т н а м а . И с с л е д о в а н и е , к р и т и ч е с к и й т е к с т , а н н о т и р о в а н н о й
о гл а в л е н и е и т а б л и ц а с в о д н ы х о г л а в л е н и й А .М .И к р а м о в а . -Т а ш к е н т , 1977. с т р .1 8 —19.
220

---

Shayboniyxon q o ‘shinlari tom onidan F arg'ona viloyatining bosib olinishi 
faqat “Tavorixi guzida, N usratnom a” asarida to ‘g ‘ri va to ‘liq yoritilgan.
“Tavorixi guzida, N usratnom a” asarining faqat ikkita q o ‘lyozm a nusxasi 
bizgacha yetib kelgan. U lardan biri S ankt-P eterburgda, ikkinchisi esa 
Angliyaning Britaniya m uzeyida saqlanm oqda. Kitobning m atni faksimilesi 
(fotonusxa) zarur ilmiy izohlar va tadqiqotlar biian 1967-yilda T oshkentda 
A .M .ikrom ov to m o n id an e ’lon qilingan. U ndan ayrim parchalar rus tilida 
1969-yili O lm a-O tad a V.P.Yudin tom onidan e ’lon qilingan.