Manbashunoslik

6 .3 .2 . «Zubdat ul-asar»
“ Z ubdat u l-asa r” ( “ S olnom alar sari”) nom li tu rk iy -o ‘zbek tilidagi 
tarixiy asa rn in g m u allifi A b d u llo h N a sru llo h iy yoki A b d u llo h ibn 
M uham m ad ibn Ali N asrulloh bo'lib, u XV asrning ikkinchi yarm i va
XVI asrning b irin chi yarm ida o ‘tgan balxlik tarixnavis olim dir.
T arixchi XV asrn in g 80—9 0 -y illarid a Balx hokim i T em u riy z o d a 
B a d iu z z a m o n M irz o n in g x iz m a tid a b o ‘lgan. H iro t S h ay b o n iy x o n
to m o n id an 1507-yili ishg‘ol etilgandan keyin uning xizm atiga kirgan. 
1510-yili M u ham m ad Shayboniyxon halok bo ‘lganidan keyin, uning o ‘g ‘li 
M uham m ad T e m u r S ulton huzuriga, Sam arqandga kelgan.
Bobur M irzo 1511-yili S am arqandga kelganida A bdulla N asrullohiy 
Shayboniy S ulto n lar bilan T oshkentga kelgan va Suyunchxojaxonning 
xizmatiga kirgan. O radan ko‘p o 'tm ay tarixchi Suyunchxojaxonning o ‘g ‘li, 
S hohruhiya hokim i Keldi M uham m ad nom i bilan ham m ashhur, S ulton 
M uham m adning xizm atiga yollangan va 1525-yili uning to p shirig ‘i bilan 
o'zin in g “ Z ubdat u l-a sa r” nom li kitobini yozgan.
“ Z u b d at u l-a s a r” u m u m iy tarix y o ‘n alishida yozilgan va q adim
zam onlard an to 1525-yilgacha m usulm on m am lakatlarida yuz bergan 
ijtimoiy-siyosiy voqealarni qisqacha bayon qiladi. Asar II qism , fasldan 
iborat b o ‘lib, uning oxirgi II qismi yangi hisoblanadi. U n da XVI asrning 
birinchi choragida X uroson va M ovarounnahrda sodir bo 'lg an voqealar 
birm uncha keng yoritilgan. Ayniqsa, Shayboniy sultonlar Suyunchxojaxon, 
K o‘chkinchixon, Jo n ib ek Sulton, U baydullaxon, M u ham m ad T em ur 
Sulton bilan Bobur M irzo va uning siyosiy ittifoqchilari Safaviylar o'rtasida 
M ovarounnahr u ch u n davom etgan qurolli kurash, Suyunchxojaxon bilan 
Sulton Saidxon o ‘rtaisdagi 1512— 1514-yillardagi toj-u taxt uchun bo'lgan 
k u ra s h va F a r g ‘o n a n i n g S h a y b o n i y la r t o m o n i d a n q a y t a d a n
bo'ysundirilishi, S hayboniylarning 1514, 1520, 1524-yiIlarda Xuroson 
ustiga qilgan harbiy yurishlari va Balxning 1526-yili bo'ysundirilishi, 
Shayboniylarning q ozoq sultonlari, xususan Q osim xon (1511 — 1523-yy.)
221

---

o 'rta sid a S irdaryo b o 'y id a joylashgan Yassi, Savron, Suzoq, Sayram va 
boshqa sh ah a rlar u ch u n olib borilgan kurashlar tarixi birm uncha keng 
bayon etilgan.
Ushbu q im m atli asarning faqat ikkita q o ly o zm asi saqdanib qolgan 
b o ‘lib, biri T o sh k e n td a , S harqshunoslik in stitu tid a (ln v .№ 608) va 
ikkinchisi S ankt-P eterburgdagi R F FA Sharqshunoslik instituti shah ar 
b o iim id a (D .1 0 4 raqam i ostida) saqlanm oqda.*