Manbashunoslik

4.2. 0 ‘zbekiston tarixiga oid hujjatlar
4.2.1. Juybor xojalarining hujjatlari
Ju y b o r xojalarining hujjatlari XVI asrga d o ir b o 'lib , u la r B uxoro 
x o nliginin g ijtim o iy -iq tiso d iy va siyosiy h a y o tin i o 'rg a n ish d a k a tta
ah a m iy a tg a egadir. Y irik y er-su v va m o l-m u lk egasi b o 'lg a n xoja 
M uham m ad Islom va xoja S a’dning, u xoja K alon nom i bilan m ashh ur 
b o 'lg an , jam iyatdagi m avqeiga oid huquqiy hujjatlardir. T o 'p lam dagi 
hujjatlar forsiy m atni va ruscha tarjim asi P.P. Ivanov (1893—1942) ning 
tadqiqotlari bilan 1938 va 1954-yillarda ikki jild qilib S ankt-P eterburgda 
n ashr qilingan.
T o 'p lam Juyboriy xojalaridan xoja S a ’d (1531/3 2— 1589)ning m ol- 
m ulkiga oid 288 hujjatdan iborat. U lar yer-suv, d o 'k o n , h am m o m , 
karvonsaroy, tegirm on, oshxona va boshqa darom ad keltiruvchi m ulkning 
oldi-sottisiga oid vasiqalardir.
Juybor xojalari o 'z davrida katta m ol-m ulkka ega b o 'lg an boy-badavlat 
kishilar edilar. Xoja M uham m ad S a’d ikki m ing jufti gov, 100 m ing 
tan o b yeri, yigirm a m ing qo'yi, m ing bosh tuyasi, bir yarim m ing oti, 
yirik sh ah a rlard a k o 'p la b d o 'k o n la ri, tim la ri, te g irm o n , h a m m o m , 
moyjuvoz va boshqa turdagi ishlab chiqarish va savdo korxonalari bo'lgan.
28

---

Bular Xoja kalonning otasidan qolgan m eros m ulki, xonlar va boy-badavlat 
odamlarxiing h ayr-ehsonlari, shuningdek sotib olingan, zarxarid m ulkdir.
Quyida ushbu to'plam dagi ayrim hujjatlar m atn i o ‘zbek tilida keltirildi, 
toki talabalar u la r to 'g 'risid a um um iy ta s a w u ig a ega bo'lsinlar.
4.2.2. «Majmu’ayi vasoyiq»
“ M a j m u ’a y i v a s o y i q ” ( “ V a s iq a la r t o ‘p l a m i “ ) — S a m a r q a n d
qozixonasiga tegishli va XVI asrning oxirida tuzilgan h uquqiy hujjatlar, 
vasiqalar to ‘plam idir. U n d a ja m ’i 735 ta hujjat b o ‘lib, xronologik jih atd an
1588—1591 -yillam i o ‘z ichiga oladi. U shbu hujjatlar turli ijtimoiy-iqtisodiy 
m asalalar, m eros taqsim lash, kasb-hunar, shogirdlik bilan bog ‘liq, savdo 
d o 'k o n la ri, y e r-su v va h ovli-joy ni ijaraga q o ‘yish kabi m asalalarn i 
rasm iylashtirishga bag'ishlangan. H ujjatlam ing y an a b ir m u h im to m o ni 
shundaki, u lard a XVI asrda S am arq andda am ald a b o 'lg an kasb-hunarlar: 
za rg arlik , k u lo lc h ilik , ra n g rezlik , a tto rlik , k im u x g arlik , ch itb o flik , 
sangtaroshlik, sham shirgarlik, qog'oz ishlab chiqarish, zardo'zlik, sarrojlik, 
duradgorlik, kulohgarlik, sahhoflik-m uqovasozlik, xattotlik, kitobfurushlik 
va to 'q so n d a n o rtiq k asb-hunar haqida m a ’lu m o t m avjud.
“ M a jm u ’ayi v a so y iq ” n in g yaxshi q o 'ly o z m a s i h o z ird a 0 ‘zR F A
S h a rq s h u n o s lik in s titu tin in g x a z in a s id a 1386 ta r tib ra q a m i b ila n
saqlanm oqda. H ujjatlam ing bir qismi rus va o 'z b ek tillariga taijim a qilinib, 
ch op etilgan. A b d u rau f F itrat va V .S.Sergeev u lardan faqat 36 nafarini 
tanlab olib rus tiliga taijim a qilganlar va 1937-yili T osh ken td a nashr 
e tg a n la r. H u jja tla rd a n 237 tasi, y a ’ni ta x m in a n u c h d a n b ir qism i 
sharqshunos olim B .Ibrohim ov (1908—1978-yy.) tarafid an o'rganilib, 
o 'z b ek tiliga taijim a qilingan edi. Bu ish 1982-yili B .A hm edov, O.Jalilov, 
M .K arim ova, T .Fayziyev va G .O stono va tarafid an nashrga tayyorlandi 
va ch o p etildi. U n d a n ayrim n am u n alar quyida keltirildi.