Manbashunoslik

1 Y an ich ar — e n i (yan gi) ch erik , aslzodalar va harbiylarning bolalarini yig'ib m axsus 
o'lgatilgan sip oh iy.
92

---

« M ir’o t u l-m am o lik » d a adm iral va un ing sheriklari bosib o 'tg a n
m am lakat va shaharlar, ularning osori atiqalari haqida ham qim m atli 
m a’lum otlar keltirilgan.
«M ir’ot ul-m am olik» m atnini A hm ad Javdod toshbosm a usuli bilan 
1895-yili Istanbulda chop etgan. U ni G .V am beri ingliz tiliga tarjim a 
qilib, 1899-yili L ond onda chop etgan. Asar S h.Z u n n u n o v tom o n id an
o 'zbek tiliga tarjim a qilinib, 1963-yili T oshkentda nashr etilgan*.
Mavzuni mustahkamlash uchun savollar
/. 
M emuar so ‘lining та 'nosini aytib bering.
2. Qanday memuar adabiyotlarni bilasiz?
3. M emuar adabiyotlarning tarix fanin i о ‘rganishdagi ahamiyati nimada ?
1 0 -M A V Z U . S A Y Y O H L A R VA E L C H IL A R N IN G  
E S D A L IK L A R I
Darsning mazmuni: 
ta la b a la rg a y u r tim iz d a b o 'lg a n e lc h i va 
sayyohlarning esdaliklar to 'g 'risid a um um iy m a’lum ot berish, ularning 
tarixni o'rganishdagi ilmiy aham iyatini ochib berishdan iborat.
Reja:
10.1. Sayyoh va elchilarning esdaliklarining xususiyatlari.
10.2. Sayyoh va elchilarning esdaliklari tavsifi.
Asosiy tushunchalar: 
Sayyoh, elchi, xotira, kundalik, rasmiy qabul.
10.1. Sayyohlar va elchilarning esdaliklarining uinumiy 
xususiyatlari
Arab, Xitoy va Rossiya elchilari va sayyohlarining esdaliklarida ham
tariximizni ch u q u rv a atroflicha o'rganish uchun zarur daliliy m a’lum otlar 
ko'p. Shu bois esdaliklar ham m uhim tarixiy m anba hisoblanadi.
Shuni e ’tiborga olib, ulardan ayrim lariga qisqacha to'xtalib o'tishga 
qaror qildik.
Markaziy Osiyo Rossiya va uning sarmoyador guruhlarini har jihatdan; 
harbiy strategik, ya’ni uning Hindiston va Xitoyga yaqinligi, zam inning 
boyligi va xalqining soddadil va mehnatsevarligi bilan ko'p vaqtlardan beri
* U sh b u m av zu B. A h m e d o v asari aso sid a yozilgan.
93

---

q iziq tirib kelgan. M arkaziy O siyo bilan q iziq ish , uni R ossiyaning 
mustamlakasiga aylantirish yo‘lidagi harakat podshoh Mixail Fyodorovich 
(1613—1645-yy.) davridan boshlandi va ikki yuz qirq besh yildan keyin, 
1865-yili Q o‘qon, Buxoro va Xiva xonliklarini bo'ysundirish bilan yakunlandi.
Rossiya h u kum ati o ‘zining bu siyosatini am alga oshirish u ch u n
M arkaziy O siyoni yaxshi bilgan, keng m a ’lu m o tli d ip lo m a tla ri va 
harbiylaridan foydalangan. U lar og'izda savdo va m adaniy aloqalarni 
rivojlantirish uchun, aslida esa m am lakatdagi harbiy-siyosiy vaziyatni 
o 'rganish, Xiva, Buxoro va Q o 'q o n xonliklarining q o 'sh n i davlatlar: 
H indiston, E ron, Turkiya va Xitoy bilan qanday m unosabatda ekanligini 
aniqlash va M arkaziy Osiyo shaharlariga olib boridigan yaqin va qulay 
yo'llarni belgilash uchu n yuborildi.
U shbu o 'q uv q o 'llan m ad a 1620-yildan to rus arm iyasining M arkaziy 
Osiyoga bostirib kirishigacha kechgan 200 yil m obaynida m am lakatim izga 
Rossiyadan kelib ketgan b a’zi elchiliklar va harbiy m utaxassislarning 
faoliyati ixcham tarzda yoritildi.