Manbashunoslik

1.3.4. Lingvistik manbalar
Lingvistik m anbalar deb tilim izdagi, aniqrog‘i uning leksik — so ‘z 
boyligi tarkibidagi uzoq o ‘tm ish d an qolgan, ijtim oiy-iqtisodiy, m a ’m uriy 
va yuridik atam alarga aytiladi. M asalan, xiroj — o ‘rta asrlarda aho lid an, 
asosan dehqonlardan olinadigan asosiy soliq; darom ad solig'i; u sh r — 
darom adning o ‘n d an b ir qism ini tashkil etgan soliq; zakot — chorva va 
m ulkdan kam bag‘allar u ch u n yiliga b ir m arta olinadigan soliq; suyurg‘ol
— shahzodalar va am irlarga to j-u taxt oldida k o ‘rsatgan k atta xizm atlari 
u ch u n beriladigan yer-suv; tansu q o t — kam yob, e ’tiborga m olik buyum , 
m ato; podshohlar, xonlar va nufuzli kishilarga qilinadigan tortiq; cherik
— qo 'sh in ; qorovul — q o ‘shinning oldi va yon tom onlarida boradigan 
maxsus harbiy bo ‘linma; xalifa — M uham m ad payg‘am bam ing o ‘rinbosari, 
o ‘rta asrlarda arab m u su lm o n feodal davlatining boshlig‘i; m irishkor — 
t o ‘g ‘risi — m iri sh ik o r, p o d sh o h va x o n larn in g ov q u sh lari va ov 
hayvonlarini tasarru f etuvchi m ansabdor; m irob — suv taqsim oti bilan 
shug‘ullanuvchi m ansabdor; qozi — shariat asosida ish yurituvchi sudya; 
yorlig‘ — o ‘rta asrlarda h u k m d o r tarafidan beriladigan rasm iy hujjat;
7

---

vaqfnom a - masjid, m adrasa, xonaqoh va m ozorlarga in ’o m etilgan yer- 
suv haqida tuzilgan m axsus hujjat va boshqa atam alar ju d a k o ‘p uchraydi. 
Bu va shunga o'xshash atam alar, shubhasiz qim m atli tarixiy m aterial 
bo'lib, ajdodlarim izning ijtim oiy — siyosiy hayotini o ‘rganishga yordam
beradi. U larning kelib chiqishi va etim ologiyasini lingvistika fani (lotin. 
Lingua —
til) o ‘rganadi.
1.3.5. Xalq og‘zaki adabiyoti
Og‘zaki adabiyot m adaniyatning eng qadimgi qismi b o 'lib , uning ildizi 
ib tid o iy ja m o a va ilk fe o d alizm tu zu m ig a borib ta q a la d i. O g ‘zaki 
adabiyotning ayrim nam unalari qadim gi yunon tarixchilari, shuningdek, 
Tabariy, M as’udiy, Beruniy, Firdavsiy, Ibn al-Asir kabi Sharq olim larining 
asarlari orqali bizgacha yetib kelgan. K ayum ars, Jam shid va Siyovush 
haqidagi afsonalar, A m ort va S paretra, T o 'm aris va S hiroq haqidagi 
qissalar shular jum lasidandir.
U ru g ‘ch ilik d avri ta rix in i, a y n iq sa , p a tria rx a l m u n o s a b a tla rin i 
o'rganishda “A lpom ish” , “G o ‘ro ‘g ‘li” kabi dostonlar, shuningdek, xalq 
ertaklari, m arosim q o 'sh iq lari, m atal va to p ish m o q larn in g roli h a m
benihoyat kattadir. Bu xalq durdonalari turli ijtim oiy tabaqaga m ansub 
kishilarning turish -turm ushi, m a’naviy qiyofasi, u rf-od ati, ayniqsa, u zoq 
o ‘tm ishda hukm surgan ijtimoiy m unosabatlar haqida qim m atli m a ’lum ot 
beradi. Tarixiy m anbalarning b u turi bilan folklor fani (nem . 
Folk — 
xalq, 
lore
— bilim ; donishm andlik, xalq donoligi) shug'ullanadi.