Manbashunoslik

1.3.2. Moddiy (ashyoviy) manbalar
M a ’lum ki, kishilik jam iyati tarixi qariyb 40 m ing yillik davrni o 'z
ichiga o lad i, lekin yozuv p aydo b o 'lg an ig a esa n isb atan k o 'p vaqt 
o 'tg an ich a yo ‘q.
M asalan, sivilizatsiyaning ilk o'cho q larid an biri b o 'lm ish M arkaziy 
Osiyoda dastlabki yozuv orom iy xat negizida taxm inan eram izdan aw algi 
1 m ing yillik o'rtalarida paydo bo'lgan. Xat tarixchisi Erkin Oxunjonovning 
m a ’lum otiga k o 'ra, yurtim izda arab istilosiga q ad ar o 'n sakkiz yozuv turi 
mavjud bo'lgan. Lekin, afsuski, k o 'h n a tarixim izni o 'z id a aks ettirgan 
yo zm a yodgorliklarning k a tta qism i b iznin g zam o n a m iz g ach a yetib 
kelm agan. U larning ko'pchiligi bosqinchilik urushlari vaqtida, qolaversa 
tabiiy ofatlar oqibatida y o 'q b o 'lib ketgan.
Ilk tarixning ayrim lavhalari o 'tm ish d an qolgan va insonning ijtim oiy
6

---

faoliyati bilan b o g iiq b o 'lg a n m oddiy yodgorliklarda, an iq ro g‘i ularning 
bizgacha saqlangan qoldiqlari yetib kelgan.
Xullas, m oddiy (ashyoviy) m anba deganda ibtidoiy o d am lar istiqom at 
qilgan va dafn etilgan joylar, ularning m eh n at va u rush qurollari, b in o va 
tu rli in s h o o tla r ( q a l’a va q a srla r, h a m m o m la r va k a rv o n sa ro y la r, 
h u narm andchilik ustaxonalari ham d a suv inshootlari va boshqalar) ning 
qoldiqlari, u y -ro ‘zg‘o r buyum lari va zeb-ziynat taqinchoqlari tushuniladi. 
M oddiy yodgorliklam i qidirib topish va o ‘iganish ishlari bilan arxeologiya 
ilm i (yunon. 
Arxeo —
qadim iy, 
logos —
ilm; o ‘tm ish haqidagi ilm; kishilik 
ja m iy a tin in g u z o q o ‘tm is h in i o ‘rg a n u v c h i ilm , q a d im s h u n o s lik ) 
shug‘ullanadi.
1.3.3. Etnografik manbalar
Xalqlarning kelib chiqishi bilan bog‘liq b o ‘lgan m aterial va m a ’lum otlar 
etnografik m an ba hisoblanadi. M asalan, xalq, qabila va uru g ‘ n om lari, 
in so n q o ‘li va aql-zakovati bilan yaratilgan qurol va buyum lam ing naqsh 
va bezaklari, kishilar ongida, shuningdek, og'zaki va yozm a adabiyotda 
saqlanib qolgan o ‘tm ish u rf-o d at va a n ’analari, kishilarning tu rm u sh
tarzi etnografik m anba hisoblanadi. B ulam ing barchasini etnografiya ilmi 
(yunon. 
Etnos —
xalq, 
grapxo —
yozam an, xalq haq id a m a ’lum otlar; 
xalqshunoslik) tekshiradi va o ‘rganadi.