Маoлумотнома

Куч оширилишининг узлуксизлиги ва бирин кетинлиги. Бу қоида 
Нъютоннинг иккита (инерция ва тезланиш) қонунидан келиб чиқади. Энг 
катта куч ҳаракатни бошлаш учун, тинч (турғун) инерцияни енгиш учун 
керак бўлади.
Масалан, штангани кўкракка олишга ҳаракат бошлаш учун оёқнинг ва 
елканинг орқа мускулларидан, уларнинг кучидан фойдаланилади. Чунки уни 
тўхтатиш ёки тинч турган жисм энерциясини озгина бўлсада, ўзгартириш 
учун яна қўшимча зўриқиш талаб қилинади. Аслида бу зўриқишдан машқ 
тезлигини янада оширишда самарали фойдаланса бўлар экан.
Мабодо ядро туртишнинг қайсидир жойида ҳаракатнинг озгина 
секинлаштирилиши ёки ушланишига йўл қўйилса, олдинги ҳаракатнинг 
фойдали эффектидан маҳрум бўлиб қолиш мумкин. 
Ҳаракатларнинг узлуксизлиги ва давомийлиги техник тайёргарлиги 
юқори бўлган спортчиларда, айниқса улоқтириш, сакраш, сузишнинг барча 
турларида яққол кўзга ташланади ва ҳаракат самарасига таъсир қилади. 
Инсоннинг куч намоён қила олишдаги асосий фактор – мускул 
зўриқиши, лекин унинг танасининг массаси (вазни) ҳам маълум даражада 
роль ўйнайди. Шунга кўра, абсолют ва нисбий куч деб ҳам фарқланади. 
Биринчисида инсоннинг танаси вазнини ҳисобига олмай, қандайдир бир 
ҳаракатда куч намоён қила олиши тушунилса, иккинчисида, унинг тана 
вазнининг ҳар бир килограммига тўғри келадиган қилиб намоён қилинадиган 
кучнинг меъёри тушунилади.
Кучни ўлчаш. Абсолют куч инсон динамометрияси кўрсаткичлари ва 
бошқаларга асосланиб, кўтара оладиган юк кучини намоён қила оладиган 
чегара тушунилади. Нисбийси эса абсолют кучнинг шахсий вазнига (тана 
оғирлигига) нисбати билан ўлчанади. Вазни турли хил, лекин бир хил 
даражада шуғулланганликка эга бўлганларда абсолют куч тана вазнининг 
ошиши орқали ортади, нисбий куч камаяди. Буни шундай тушуниш лозимки, 
тана вазнини қўшилиши билан унинг оғирлиги мускул кучига нисбатан 
ортиб кетади. 
Қатор спорт турларида (масалан, улоқтиришда) ютуқ абсолют куч 
ҳисобигагина қўлга киритилади. Қайсики тана вазни чегараланадиган, вазн 
ҳисобига олинадиган турларда ёки тананинг кўп мароталаб ўрни 
алмаштирилиб туриладиган спорт турларида (масалан, гимнастикада) ютуқ 
нисбий куч билан қўлга киритилади. Кучнинг намоён бўлиши ҳаракатнинг 
биомеханик шароитига тўғридан-тўғри боғланган: елка суягининг ва бошқа 

---

77 
гавда ричагининг узунлиги, мускулларнинг физиологик-йўғон ёки 
ингичгалиги, чўзилувчанлиги, чайир ёки мўртлиги ва ҳ.к. ларида эътиборга 
олинади.