Maqsad: V guruh kationlarining sifat reaksiyalarini bajarish uchun amaliy ko‘nikmalarini hosil qilish

7. Kaliy geksatsianoferrat (II) bilan temir (III) ioni to'q ko'k rangli «berlin lazuri» cho'kmasini hosil qiladi:
4 FeCl₃ + 3K₄[Fe(CN)₆] → Fe₄[Fe(CN)₆]₃↓ + 12KC1
4 Fe³⁺ + 3[Fe(CN)₆]⁴→ Fe₄[Fe(CN)₆]₃↓
Cho'kma kislotalarda erimaydi, ammo ishqorlar ta'siridan Fe(OH)₃ hosil qilib parchalanadi:
Fe₄[Fe(CN)₆]₃↓ + 12NaOH → 4Fe(OH)₃↓ + 3Na₄[Fe(CN)₆]
Kaliy geksatsianoferrat (II) bilan bo'lgan reaksiya Fe³⁺ ioniga xos reaksiya bo'lib, u juda sezgirdir. Reaksiya uchun topilish minimumi -0,05 mkg, minimal konsentratsiya 1∙ 10^-6, suyultirish chegarasi -1:1000000 ni tashkil qiladi. Reaksiyani pH=2 bo'lganda, eritmada oksalatlar bo'lmaganda va reagentdan tomchilab qo'shgan holda o'tkazish maqsadga muvofiq. Agar reaksiya uchun ko'p miqdor K₄[Fe(CN)₆] olinsa, «berlin lazuri» erib, kolloid KFe[Fe(CN)₆] hosil bo'ladi:
Fe₄[Fe(CN)₆]₃↓ + K₄[Fe(CN)₆] → 4KFe[Fe(CN)₆]↓
Shuni unutmaslik kerakki, K₄[Fe(CN)₆] qaytaruvchilik xossasiga ham ega:
[Fe(CN)₆]^4- + Fe³⁺→ [Fe(CN)₆]^3- + Fe²⁺
Oxirgi reaksiya natijasida hosil bo'lgan ionlar o'zaro ta'sirlashib, «turnbul ko'ki»ni hosil qilishi mumkin:
2[Fe(CN)₆]^4- + 3Fe²⁺→ Fe₃[Fe(CN)₆]₂↓

14- jadval

V ANALITIK GURUH KATIONLARINING ANALITIK REAKSIYALARI

Reagent	Kationlar
	Mg^2+		Mn^2-	Fe^2+	Fe^3+	Bi^3+
1	2		3	4	5	6
Ishqor, ammiak	Mg(OH)2(ch) оq		Mn(OH)2(ch) оq	Fe(OH)2(ch) Оq	Fe(OH)3(ch) qizil-qo’ng’ir	Bi(OH)3 (ch) оq
NaOH + ortiqcha H2O2	Mg(OH)2(ch) оq		MnO(ОH)2 (ch) qo’ng’ir	Fe(OН3) (ch) qizil-qo’ng’ir	Fe(OH)3(ch) qizil-qo’ng’ir	Bi(OH)3 оq
Na2CO3	(MgOH)2CO3 (ch) оq		(MnOH)2CO3 (ch) oq	FeCO3 (ch) оq	FeOHСО3(ch) qizil-qo’ng’ir	BiOHCO3 (ch) оq
Na2HPO4	NH4MgPO4 (ch) оq		Mn3(PO4)2 MnНPO4 оq	Fe3(PO4)2 (q) оq	FePO4 (ch) sariq	BiPO4 (ch) оq
H2S	Mg(OH)2оq		MnS malla rang	FeS qora	FeS+S (ch) qora	Bi2S3 (ch) qora
H2O (gidroliz)	kuchsiz gidrolizlanadi			gidrolizlanadi			BiOCl Oq cho‘kma
Alanganing bo‘yalishi	bo‘yamaydi	bo‘yamaydi		bo‘yamaydi	bo‘yamaydi	yashil
Aniqlash reaksiyasi	magnezon (I) Na2HPO4 + NH3+NH4^+	1) NaBiO3 + HNO3 2) MnО(OH)2 + Н2C2O4		K3[Fe(CN)6]	K4[Fe(CN)6]	1) KI 2) gidroliz 3) Sn(II) + OH 4) CS(NH2)2

15-jadval

V analitik guruh kationlarining sistematik analiz bosqichlari

		Mg^2+, Mn^2+, Fe^2+, Fe^3+, Bi^3+, Sb(III), Sb(V)
Bosqich-ning t/r	Analiz bosqichlari
1	Alohida namunadagi Fe(II), Fe(III) ionlarini tegishlicha K3[Fe(CN)6] va K4[Fe(CN)6] reagentlari bilan aniqlash: Fe^2+ Fe3[Fe(CN)6]2↓ Fe^3+ Fe4[Fe(CN)6]3↓
2	H2O2 bilan HNO3 ta’sir ettirib, Sb(III) va Sb(V) ionlarini ajratish: Sb(III), Sb(V) HSbO3↓ Fe^2+ Fe^3+
3	2 cho’kmani HCl eritmasida eritish: HSbO3↓ [SbCl6]^–
4	Nikel plastinkasida 3 eritmaga rux ta’sir ettirib, Sb(V) ionlarini aniqlash: [SbCl6]^– Sb↓
5	2 sentrifugatdan konsertlangan NH3·H2Ota’sir ettirib, V analitik gu-ruh kationlarini cho’ktirish: Mg^2+ Mg(OH)2↓ Mn^2+ Mn(OH)2↓ Fe^3+ Fe(OH)3↓ Bi^3+ BiONO3↓
6	5 cho’kmaga NH4Cl + 3%-li H2O2 eritmasi ta’sir ettirib, Mg^2+ kationlarini ajratish: Mg(OH)2↓ Mg^2+ Mn(OH)2↓ MnO2nH2O↓ 6 cho’kma tarkibi: MnO2·nH2O↓, BiONO3↓, Fe(OH)3↓
7	6 sentrifugatga ammiakli bufer eritma ishtirokida NaHPO4 ta’sir ettirib, Mg^2+ kationlarini aniqlash: Mg^2+ MgNH4PO4↓
8	6 cho’kmaga HNO3 eritmasi ta’sir ettirib, Bi^3+ va Fe^3+ kationlarini ajratish: BiONO3↓ Bi^3+ Fe(OH)3↓ Fe^3+ cho’kma MnO2·nH2O↓
9	8-bosqich bo’yicha olingan cho’kmani H2O2 ishtirokida HNO3 eritmasi ta’sir ettirib, eritish: MnO2∙nH2O↓ Mn^2+
10	9 eritmaga (NH4)2S2O8 ta’sir ettirib, Mn ^2+kationlarini aniqlash: Mn^2+ MnO4^–
11	8 sentrifugatga yangi tayyorlangan [Sn(OH)6]^4– ta’sir ettirib, Bi^3+ ionlarini topish: Bi^3+ Bi↓

NAZORAT SAVOLLARI
1. V guruh kationlariga guruh reagentini ayting.
2. IV va V guruh tarkibiga kiruvchi kationlarni ayting.
3. IV va V analitik guruh kationlari tarkibiga kiruvchi qaysi elementlar o‘zgaruvchan oksidlanish darajasini namoyon qiladi?
4. Quyidagi ta’sirlashuv reaksiya tenglamalarini ion xolida yozing:
a) Temir (II) tuzlarining kaliygeksatsianoferrat bilan;
b) Temir (III) tuzlarining kaliya geksatsianoferrit bilan reaksiyalari qanday sharoitda boradi?
5. Marganets (II)ning natriy vismutat bilan oksidlanish reaksiyasini ion xolda yozing
6. V guruh kationlarining qaysilari gidrolizga uchraydi?
7. Vismut (III) nitratning qalay (II) xlorid bilan reaksiyasini ion xolda yozing. Reaksiya qanday muhitda boradi?
8. Marganets (II) gidroksidining havo kislorodi bilan oksidlanish reaksiyasi tenglamasini yozing. Bunda qanday o‘zgarish kuzatiladi?
9. Magniy kationining analitik reaksiyalarini qayd eting. Ulardan qaysi biri xususiy?
10. V guruh ktaionlaridan qaysi biri amfoterlik xossasini keskinroq namoyon qiladi?
11. Temir (III) kationini aniqlash reaksiyalarini ayting. Ularning reaksiya tenglamalarini ion xolida yozing.
VAZIYATLI MASALALAR
1. Bi³⁺ ionini KJ bilan cho‘ktirishda qora cho‘kma ustida zarg‘aldoq eritma kuzatiladi. Bu qanday tushuntiriladi? Reaksiya tenglamasini yozing.
2. Magniy va marganets kationlarini bir-biridan ajratish uchun ularning cho‘kmalarini qanday xossasidan foydalanish mumkin.
3. Yangi cho‘ktarilgan temir (II) ranginiing o‘zgarish sababini tushuntiring. Reaksiya tenglamasini yozing.


VI guruh kationlarining analitik reaksiyalari.
Maqsad
VI guruh kationlarini ochish reaksiyalarini bajarish uchun amaliy ko‘nikmalar hosil qilish.
Laboratoriya ishi ucun kerakli
Reaktivlar
1.Tuz eritmalari: Nikel, kobalt (II), mis, kadmiy va simob (II); o'yuvchi ishqorlar—NaOH va KOH , natriy karbonat yoki boshqa ishqoriy metallarning eruvchan karbonatlari, kaliy yoki natriy nitrit (KNO₂ yoki NaNO₂), vodorod sulfid, kaliy geksatsianoferrat (II), kaliy yodid, kaliy rodanid, temir (III) xlorid, segnet tuzi (kaliy natriy tartrat) — KNaC₄H₄O₆, kupron (1-benzoinoksim), kaliy tetrayodidovismutat (III), ammoniy tiotsionat, natriy sulfid; yangi tayyorlangan qalay (II) xlorid; natriy tiosulfat, natriy gidrofosfatning to‘yingan eritmalalri
2.Kislota va asos eritmalari:
Sulfat kislota 1:3, xlorid kislota 1:1, sirka kislota 1:1, yangi tayyorlangan vodorod sulfidli suv
3.Organik reaktivlar va erituvchilar:
1-nitrozo-2naftolning sirka kislotasidagi 1%li eritmasi;glitserin izoamil yoki amil spirit, dimetilglioksimning etil spirtidagi 1%li eritmasi
4. Kaliy geksatsianoferrat shimdirilgan 5 x 5 sm o‘lchamli filtr qog‘oz


VI GURUH KATIONLARINING ANALITIK REAKSIYALARI
VI guruh kationlarini nitratlari, xloridlari, sulfatlari suvda eruvchan bo‘lib, kobalt (II) tuzlarini eritmasi – pushti, nikel (II) – yashil, mis (II) – ko‘k rangga ega. Kadmiy va simob (II) tuzlarini suvli eritmasi rangsiz. VI guruh kationlarini karbonatli, fosfatli, sulfidli tuzlari suvda kam eriydi.
Ishqor yoki ammiak ta’sirida VI guruh kationlari (simob (II) dan tashqari) gidroksid yoki asosli tuz xolida cho‘kmaga tushadi. Simob (II) ishqorlar ta’sirida HgO, ammiak ta’sirida [OHg₂NH₂]NO₃ tarkibli cho‘kmalar hosil qiladi. Bu cho‘kmalar ortiqcha ishqor ta’sirida erimaydi, konsentrlangan ammiak ta’sirida esa [Me(NH₃)₄]²⁺ yoki [Me(NH₃)₆]²⁺ tarkibli kompleks birikma hosil qilib, erib ketadi. Kuchli oksidlovchilar (xlor, brom, kaliy permanganat, natriy vismutat, vodorod peroksid ishqoriy sharoitda) kobalt (II)ni kobalt (III) gacha oksidlaydi. Boshqa kationlar oksidlovchilar ta’siriga chidamli. Qaytaruvchilar mis (II), simob (II)larni quyi oksidlanish darajasigacha qaytaradi. Kaliy yodid mis (II)ni mis (I)gacha qaytaradi. Mis metali simob (II)ni metall xoligacha qaytaradi. Bu reaksiyadan boshqa kationlar ishtirokida ham simobni kasrli usulda ochishda foydalaniladi.