Maqsudov ilhomjon, joraev jomurod yangiboevich, amirov shavkat qo ziboevich

                                           
5.4.Ot sporti. 
Ot  sporti noyob sport turi bo„lib qadim  zamonlardan  buyon turli  ko„rinishda 
o„tkazib kelinadi. Bu sport turi insonlarni jismoniy jihatdan rivojlantirib qolmasdan 
asabini mustahkamlaydi. 

 
224 
Mustaqillik  yillarida  mamlakatimizda  xususiy  ot  sporti  klublarining  tashkil 
qilinishi ularda ko„plab yoshlarni shug„ullanish imkonini berib, ulardan respublika 
va jahon musobaqalarining sovrindorlari yetishib chiqmoqda. 
Ot  sporti  klassik  va  milliy  turlarga  bo„linadi.  Klassik  turlariga  quyidagilar 
kiradi :  
Uch  kurash  (troyeborye).  Uch  kurash  dasturi  3  kun  mobaynida,  o„tib  1chi  
kuni maxsus bino (manej) ichida har xil usulda yurish, ( yuqori darajali salt minib 
yurish),  2-  kuni  ma‟lum  o„lchamlarga  ega  maydonchada  o„rnatilgan  har-xil  
balandlik  va  shalkdagi  to„siqlardan  sakrab  o„tish,  3-kuni  esa  36  km.li  tekis 
bo„lmagan masofani chopib o„tishni o„z ichiga oladi. Uch kun musobaqalarda bir ot 
va chavondoz qatnashishi shart. 
To„siqlardan  sakrab  o„tish  –  konkur,  to„siqlardan  sakrab  o„tish  eng  ko„p 
tarqalgan  tur  hisoblanadi.  Unda  to„siqlar  majmuasi  bo„lib,  ot  va  chavondoz  
benuqson sakrab  o„tishlari kerak.  
Stipl-chez-otni  ochiq  maydonda,  ippandromda  har-xil  to„siqlardan  (ariq, 
yog„och  to„siq,  maxsus  qilingan  devor,  chuqurlik,  ko„kat  devor    va  boshqalar) 
sakratib choptirishga aytiladi. Musobaqa masofasi 1800 metr dan 3600  metr gacha  
bo„lishi mumkin. 
Yuqori  darajali  ot  minib  yurish  –  otning  foydali  va  juda  chiroyli 
harakatlarini  namoyish  etadi.  20x60  metrli  maydon  ichida  ot  va  chavondoz 
mutanosibligi,  turli  shakl-shamoyildagi  mashqlar  bajarish  belgilanadi,  uning 
maxsus andozalari bo„lib u to„liq  shunga  asosan  o„tkaziladi. Bunda  ot chavondoz 
xukmiga to„liq bo„ysinadi, natijada bir qator sun‟iy harakat turlari (oldingi oyoqni 
bukmasdan tashlash, yo„rtish, uch oyoqda galop chopish va boshqalar) bajariladi. 
Milliy  ot  sporti  o„yinlari  ko„pchilik  xalqlarda  mavjud  bo„lib,  o„z 
xususiyatlariga ega. Ularga quyidagilar kiradi.  
Olomon  poyga  –  otlar  500,  700,  va  1000  m  ga  choptiriladi.  Ushbu  o„yin 
turida chavondozning vazni inobatga olinmay, chavondoz 12 yoshdan katta bo„lishi 
shart. Birinchi marraga  kelgan  g„olib hisoblanadi. Musobaqada mahalliy va zoti 
yaxshilangan otlar qatnashadi. 
Qiz  quvish  -  qozoq  va  qirg„izlarning  milliy  o„yini.  Bunda  mahalliy  va  zoti 
yaxshilangan otlarda yigit va qizlar juft-juft bo„lib qatnashadi. O‟yinning  birinchi 
yarmida yigit qizni quvib yetib o„pishi, ikkinchi yarmida qiz yigitni quvib yelkasiga 
qamchi bilan urishi taqozo etadi.  
Ag‘darish  (same)  -    qozoq  va  qirg„iz  xalqining    milliy  o„yini.  Musobaqa 
shaxsiy  va  komanda  birinchiligi  uchun  o„tkaziladi.  18  yosh  va  undan  katta 
chavondozlar  65  kg  gacha  yengil  og„irlik,  o„rta  –  80kg  va  undan  og„ir  vazn 
toifasida musobaqalashadilar.  
Musobaqa  25x50  metrli  yo„lakda  yoki  30x40  metrli  maydonda  o„tkaziladi. 
Musobaqa  15  minut  davom  etib  bir  chavondoz  ikkinchisini  yerga  qulatishi  kerak. 
15  minutda  g„olib  aniqlanmasa  hakamlar  yaxshi  usul  qo„llagan  chavondozga 
g„oliblikni  beradi.  

 
225 
Ko‘pkari  –  Qozog„iston  va  O‟rta  Osiyo  mamlakatlarining  milliy  o„yin  turi 
hisoblanadi.  
Ko„pkari    komanda  o„yini  bo„lib,  har  komandada  5tadan  chavondoz 
qatnashadi.  Musobaqa  uzunligi  400-500  metr  va  eni  30  metr  keladigan 
maydonchada  o„tkaziladi.  Maydoncha  masofasining  oxirlari  qizil  bayroqchalar 
bilan  belgilanib  markaziga  esa  diametri  3  metrli  aylana  chizilib,  musoboqa 
boshlanishidan  oldin  shu  aylana  ichiga  uloq  tashlanadi.  Chavondozlar  15  minut 
ichida  aylanadan  echki  tanasini  ko„proq  marta  o„z  darvozalariga  olib  borib 
tashlasalar  g„olib  hisoblanadilar,  g„olib  aniqlanmasa  yana  15  minut  qo„shib 
beriladi.  
Bundan  tashqari  gruzin  xalqining  sexen-burti,  issindi;  ozarbayjonlarning  
syur-papax,  papax  o‘yini;  tog„liklarning  nizaki-netum;  ozarbayjon  va  tojik 
xalqlarining eski milliy o„yini – chovgan mavjud. 
 
 
V Bob nazorat savollari 
1.
 
 Yilqichilikning rovojlanishi istiqbollari  
2.
 
Otlarning biologic hususiyatlari  
3.
 
Otlarning sut mahsuldorligi  
4.
 
Otlarning go‟sht mahsuldorligi  
5.
 
Otlarning  ish qobuliyati  
6.
 
Ot zotlari klassifikasiyasi  
7.
 
Qorabair ot zoti  
8.
 
Salt miniluvchi sof qonli ot zoti  
9.
 
Ahfltara ot zotlari  
10.
 
Biyalarni sog‟ish  
11.
 
Otlarni go‟sht uchun o‟stirish va bo‟rdoqilash 
12.
 
Biyalarni tg‟dirish  
13.
 
Qulunlarni o‟stirish  
14.
 
Toylarni o‟stirish  
15.
 
Toylarni mashq qildirish  
16.
 
Otlarni mashq qildirish 
17.
 
Toy va biyalarni qochirish  
18.
 
Ot bilan o‟tadigan halq o‟yinlari  
19.
 
Klassik ot o‟yinlari  
20.
 
Ot sporti klublarini tashkil qilish  
 
V bobga oid test savollari 
1. Zoologik klassifikasiya bo‟yicha otlar qaysi sinfga kiradi?  
a)  Sut emizuvchilarga  
b)Sudralib yuruvchilar  
c)Kavsh qaytaruvchilar  

 
226 
d) Juft tuyoqlarga  
e) Ko‟p oshqozonlilarga  
 
2. Otlar qachon hid bilish qobuliyatini yoqotadi?  
a) Qor yoqqanda  
b)Tuman, shudring tushganda  
c) Issiq vaqtda  
d) Qorong‟ida  
e) Shamolda  
 
3. Otlar qaysi kasallik bilan kasallanmaydi? 
a) Dizenteriya bilan  
b)Tuyoq kasalliklari bilan  
c)Sil kasalligi bilan  
d) Dispepsiya  
e) Brusllyoz  
 
4. Otning necha dona bo‟yin umrtqasi bor?  
a) 11 ta  
b)5 ta  
c)9 ta  
d) 7 ta  
e)3 ta  
 
5. Otlarda  necha dona tish bo‟ladi  
a) Ayg‟irlarda 42 ta, biyalarda 35 ta  
b)Ayg‟irlarda 44 ta, biyalarda 46 ta 
c)Ayg‟irlarda 32 ta, biyalarda 38 ta 
d) Ayg‟irlarda 34 ta, biyalarda 40 ta 
e) Ayg‟irlarda 40 ta, biyalarda 36 ta 
 
6.
 
Kulunlarning 1 kg semirish uchun necha kg biya suti krak  bo‟ladi? 
a)
 
10 L  
b)
 
8 L  
c)
 
12 L  
d)
 
14 L  
e)
 
16 L  
 
7.
 
Biyalar elin aylanmasi necha cm.  
a)
 
26-45 cm  
b)
 
54-72 cm  
c)
 
28-52 cm  
d)
 
36-65 cm  
e)
 
80-100 cm  
8.
 
lin so‟rg‟ichlari uzunligi necha cm boladi? 

 
227 
a)
 
4-7 cm 
b)
 
2-6 cm  
c)
 
3-5 cm  
d)
 
5-9 cm  
e)
 
8-10 cm  
 
9.
 
Allyur deb nimaga aytiladi?  
a)
 
Ot kuchida foydalanish  
b)
 
Otlarni aravaga qo‟shish  
c)
 
Otlarni choptirish  
d)
 
Otlarning yurish usullari  
e)
 
Sport o‟yinlari  
10.
 
Biyalarning bug‟ozlik  davri davomiyligi  
a)
 
365 kun  
b)
 
355 kun  
c)
 
370 kun  
d)
 
380 kun  
e)
 
335 kun  
 
11.
 
Qorabair zotining qaysi tizimlarini bilasiz?  
a)
 
Ulug‟bek 024, Artek 27? Bulung‟ur 54, fanatik 679 
b)
 
Argust, sheriff, holod, standart, turiq  
c)
 
Sochib, Solovsh, hayqiriq, chopqir -025 
d)
 
Buyan, natron, targ‟il, shovqin  
e)
 
Yyolg‟iz, chopqir-025, sporti-011, qaysar-12 
 
12.
 
Biyalarning quyqishi necha sutka davom etadi?  
a)
 
1-2 sutka  
b)
 
5-7 sutka  
c)
 
3-4 sutka  
d)
 
2-3 sutka  
e)
 
8-10 sutka  
 
13.
 
Otlarning tusi deb nimaga aytiladi?  
a)
 
Tana qismidagi tabiiy doglarga  
b)
 
Tana qismidagi blgilarga  
c)
 
Terining rangiga  
d)
 
Tanadagi su‟niy tamgalarga  
e)
 
Tana yuzasidagi kamchiliklarga  
 
14.
 
Qorabair zoti qaysi zotlar ishtirokida keltirib chiqarilgan?  
a)
 
Arab mahalliy, sof qonli, bunyoniy, nomud zotlari  
b)
 
Qozoq, qirg‟iz, azarbayjon, og‟ir yuk tortuvchi zotlari. 

 
228 
c)
 
Qozoq, qirg‟iz,turkman, fors, arab zotlari  
d)
 
Qozoq, qirg‟iz, turkman, sof qonli, og‟ir uyk tortuychi zotlar  
e)
 
.Qozoq, qirg‟iz, turkman, fors, arab zotlari  
 
15.
 
Ot go‟shtidan qanday noyob taomlar tayyorlanadi?  
a)
 
Qazi, qarta, chujik, suret, kolbasa  
b)
 
Qazi, qarta, chujik, kolbasa, sarsel‟ka  
c)
 
Qazi, qarta, sosiska kolbasa  
d)
 
Qazi, qarta, suret, konserva, qurigan go‟sht  
e)
 
Qazi, qartasuret, minchijuk 
 
16.
 
Nima uchun faqat biya sutidan qimiz tayyorlanadi? 
a)
 
Suti tarkibida qand  moddasi ko‟p bo‟lganligi uchun  
b)
 
Suti tarkibida yog‟ moddasi ko‟p bo‟lganligi uchun  
c)
 
Suti tarkibida yog‟ moddasi ko‟pligi uchun  
d)
 
Suti tarkibida mineral moddasi ko‟pligi uchun 
e)
 
Suti tarkibida vitaminlar ko‟pligi uchun  
 
17.
 
Nima uchun faqat ot go‟shtidan qazi tayorlanadi?  
a)
 
Go‟shti tarkibida yog‟ to‟qimasi ko‟p bo‟lgani  
b)
 
Go‟shti tarkibida qand moddasi ko‟p bo‟lganligi  uchun  
c)
 
Go‟shti tarkibida muskul to‟qimasi ko‟p bo‟lgani uchun  
d)
 
Go‟shti tarkibida mineral moddalar ko‟pligi uchun  
e)
 
Go‟shti tarkibida vitaminlar ko‟p bo‟lgani uchun  
 
18.
 
Otlar necha hilda yuradi va ular qaysilar?  
a)
 
2 hil, you‟g‟lar, yo‟rtib yurish  
b)
 
1 hil yo‟rtib yradi  
c)
 
3 hil odimlab yo‟rtib, yo‟rtoqilab  
d)
 
1 hil yo‟rg‟alab yuradi  
e)
 
3 hil sekin, chopib yo‟rtib  
 
19.
 
Biyolar necha oy sog‟iladi?  
a)
 
3-4 oy  
b)
 
8-9 oy  
c)
 
2-3 oy  
d)
 
5-7 oy  
e)
 
10-12 oy  
 
20.
 
Stipil chez sporti deb nimaga aytiladi?  
a)
 
 Ot to‟g‟ri chiziq bo‟ylab tisiriladi, bunda boshi va biroz bukiladi  
b)
 
Otning joyida bo‟rtishi, yrdan ko‟tarilishi, chopishi  

 
229 
c)
 
Ot oyog‟i chapga, unga, ko‟ndalangiga,  diagonal tashlanishi kerak  
d)
 
Ot joyida turib yo‟rtadi, keyin to‟siqlarda  oshib o‟tadi 
e)
 
Otni ochiq maydonda, ippodromda va har hil to‟siqlardan sakratib 
choptirishga aytiladi 
 
V bob uchun topshiriq 
 
1.  Otlarning  tanasi  mutanosib  rivojlanib,  ular  ______yugurish,______yuk 
tortish imkoniyatlariga ega.  
 
2. 
Otlarda 
_______nerv 
sistemasi, 
cho‟tlash,_______, 
____va 
____________a‟zolari mukammal rivojlangan.  
 
3. Otlar ho‟jalik nuqtai nazardan quydagicha tasnif qilinadi: 
a)  
b)  
c) 
d) 
4.  Suyagi  ingichka,  uzun  va  mustahkam  bo‟lib,  mushaklari  pishiq,  tabiati 
sho‟h, tez yugurish imkoniyatiga ega otlar qaysi tipga kiradi?  
 
5. Jussador, suyaklari yog‟on, mushaklari hajmli va tabiati yovvosh otlar qaysi 
tipga mansub?  
 
6. O‟zbekistonning  rejali ot zotlarini toping?  
A)  
b)  
7. Turli tusga mansub, mahalliy sharoitga  moslashgan bo‟lib, salt va hurjun 
bilan  minish,  aravaga  qo‟shish  hillari  mavjud,  biyalari  1500-2000  kg  sut 
beradigan, so‟yilganda 52-55 % so‟yim chiqimiga ega ot zotini toping  
 
8. Tusi asosan soman va to‟riq, biyalarining yag‟rin balandligi 158-160, tana 
uzunligi 177-183 sm, kaft aylanasi 18.6-19.6 sm bo‟lgan ot zotini aniqlang.  
 

 
230 
9. Ot go‟shtining tarkibida _______% oqsil bo‟lib, yog‟i asosan to‟yinmagan 
yog‟ kislotalaridan  tashkil topib uning _____% i almashtirib bo‟lmaydigan yog‟ 
kislotalaridan iborat 
 
10. 
Ot 
go‟shti 
inson 
uchun 
zarur 
mikroelementlardan 
_______,_________,_____va misga boy  
11.  To‟yinmaga yog‟ kislotalari ko‟p bo‟lgani uchun ularning erish darajasi 
past  28.6  ____
0
C,  go‟sht  tarkibidagi  yog‟  miqdori  16-23%  bo‟lganda  uning 
kaloriyaligi _________kkalni tashkil  qiladi.  
 
12.  2.5  yoshlik  toy  go‟shtining  tarkibida  ________%  muskul,    ______% 
yog‟ va _________% suyak bo‟ladi.  
 
13.  Biyalarning  laktasiya  davomiyligi  6-8  oyni  tashkil  qiladi  va  u 
quyidagicha ta‟riflanadi:  
                                                                            1-oy-100 % bo‟lganda  
                                                               2 oy-95-99 % 
                                                           3 oy -___% 
4 oy -___% 
5 oy -___% 
6 oy -___% 
7 oy -___% 
8 oy -___% tashkil qiladi 
 
14.  Nazorat  sog‟ishda  qulunga  emizmasdan  12  soat  davomida  biyadan  6.7 
litr  sut  sog‟ib  olingan.  Biya  sutining  miqdorini  Saygin  formulasi  yordamida 
toping.  
 

 
231 
15.  14  soatlik  nazorat  sog‟im  davomida  (qulunga  emizmasdan)  biyadan    5 
litr sut sog‟ib olingan. Biyaning jami sutkalik  sut miqdorini aniqlang.  
 
16. Agar qulun tug‟ilganda 47 kg bo‟lsa, 30 kunligida 81 rg ga etgan. Bir oy 
davomida qulun necha litr sut emgan  
 
17.  Quyidagi  jadvalda  berilgan  ma‟lumotlar  asosida  otlarning  so‟yim 
chiqimini  aniqlang.  
 
Ot zoti 
Semizlik 
kategoriyasi 
So‟yishdan 
oldingi tirik 
vazni 
Yoshi 
bo‟yicha 
guruhi 
Nimtalar 
vazni, kg 
Ichki 
yog‟, 
kg 
So‟yim 
chiqimi 
% 
Qorabair  
I 
419 
Voyaga 
etgan  
234.0 
7.38 
 
Qorabair 
II 
347 
Voyaga 
etgan 
177.0 
2.94 
 
Qorabair 
III 
242 
Voyaga 
etgan 
131.7 
3.2 
 
 
18. Ot go‟shti nimtasi tarkibida to‟qimalar nisbatni topihg  
Zotlari 
Nimta 
vazni, kg 
Mushak va yog‟ 
to‟qimalari 
Suyak 
Payi 
kg 
% 
kg 
% 
kg 
% 
Jabe 
tipidagi ot  
278.4 
234.7 
 
36.8 
 
6.9 
 
Adaev  
218.4 
182.6 
 
29.7 
 
6.1 
 
Boshqird  
226.8 
182.1 
 
35.8 
 
8.9 
 
Yoqut  
247.5 
209.4 
 
31.9 
 
7.3 
 
Qorabair  
234.6 
187.4 
 
38.9 
 
7.3 
 
duragaylar  291.6 
231.5 
 
51.2 
 
8.5 
 
 
 

 
232 
19. Ot uch kurashi klassik turi bo‟lib uch kunda o‟tkaziladi 
1 kun ________________ 
2 kun________________ 
3 kun________________ 
 
20 Milliy ot o‟yinlarini yozib chiqing.  
a). ot polasi  
b) 
v)  
g) 
d) 
e)  
j)  
z) ko‟pkari   
i)  
 
21. O‟rtacha tezligi soatiga 4 km bo‟lgan 435 kg vaznga ega bo‟lgan ot 7 soat 
davomida ishlanganda qanday ish (kg/mda) bajarishini toping  
 
22. Vazni 560 kg, o‟rtacha tezligi 1.5 m/sek bo‟lgan ot 7 soatda qanday ish 
bajaradi.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 
233 
 
VI BOB 
 
CHO‘CHQACHILIK. 
 
Cho„chqachilik chorvachilikning muhim sohasi bo„lib, insonlar uchun muhim 
oziq- ovqat hisoblangan go„sht va sanoat uchun xom-ashyo manbai hisoblanadi. 
Cho„chqa go„shti tarkibining boyligi va to„yimliligi bilan boshqa go„shtlardan 
ustun  turadi,  shu  boisdan  jahonda  ishlab  chiqarilayotgan  go„shtning  40%  dan 
ko„prog„i  ushbu  go„shtga  to„g„ri  keladi.  Mamlakatda  go„sht  muammosini  hal 
etishda ushbu soha alohida o„rin tutadi, chunki cho„chqalardan qisqa paytda (114-
116 kun) bola olib, ularni jadal o„stirib va bo„roqilash bilan 7-8 oyligida (100-110) 
go„sht uchun so„yish mumkin. Bir ona cho„chqadan bir yilda 2 marta, har tuqqanda 
10-12tadan  cho„chqa  bolasini  olish  natijasida  bir  yilda  20  ta  cho„chqani  go„sht 
uchun  o„stirib  2000  kg  go„sht  yetishtirish  mumkin.  Cho„chqa  go„shti  yetishtirish 
iqtisodiy jihatdan ham samarali hisoblanadi, yoki 1 kg qoramolning semirish uchun 
10 oziqa birligi, 1 kg qo„yni semirish uchun 12-15 oziqa birligi sarflanganda 1 kg 
cho„chqa  vazni  qo„shish  uchun  5-6  oziqa  birligi  kifoya  qiladi.  Bundan  tashqari 
cho„chqalarni turli xo„jalik sharoitlarida o„stirib, bo„rdoqilash mumkin, chunki turli 
xil oziqalarni yeb arzon go„sht berish qobilyatiga ega. 
Ayniqsa  ular  sanoat  va  oziq  ovqat  chiqindilari,  o„simlik  oziqalaridan  ham 
samarali foydalanadi. 
Cho„chqalar  go„shti  to„yimliligi  bilan  bir  qatorda  muhim  texnologik 
xususiyatlarga ega bo„lib, ularni uzoq muddat saqlash va noyob go„sht mahsulotlari 
ishlab  chiqarish  mumkin.  Mamlakatimizda  cho„chqachilikni  fermer,  dehkon  va 
shaxsiy yordamchi xo„jaliklarda tashkil qilish uchun  barcha imkoniyatlar mavjud. 
Buning  uchun  ixtisoslashgan  yoki  chorva  fermer  xo„jaliklari  evaziga  sohani 
tashkil  qilish  mumkin.  Buning  uchun  hokimliklar,  joylardagi  mahalliy  ma‟murlar 
eski  faoliyat  ko„rsatmayotgan  cho„chqachilik  fermalarini  ishbilarmonlarga  bepul 
(Investisiya  kiritish)  berish  yo„li  bilan  sohani  tiklash  mumkin.  Shuningdek, 
fermerlar,  dehqon  va  shaxsiy  yordamchi  xo„jaliklarga  imtiyozli  kreditlar  berish, 
ularga  yetarli  miqdorda  yem  va  boshqa  zarur  qo„shimcha  oziqalar  bilan 
ta‟minlashda ko„mak berishlari kerak. 
“O‟znaslxizmat”  Respublika  birlashmasi  fermer  va  dehqon  xo„jaliklarini 
nasldor  cho„chqalar bilan ta‟minlash imkoniyatlarini axtarishlari kerak. 
Sohani  rivojlantirish uchun tegirmon korxonalari cho„chqalar uchun maxsus 
omixta  yem  ishlab  chiqarishni  talab  etiladi.  Cho„chqachilikda  muvaffaqiyatlarga 
erishish uchn ulardan har yili bitta o„rtacha urg„ochi cho„chqadan kamida 17- 17,5 
cho„chqa  bolasi  olish,  bo„rdoqilarni  450-500  g  semirtirishiga  erishish,  go„shtga 
topshiriladigan cho„chqalarning o„rtacha vaznini 110-120 kg gacha yetkazish va 1 
kg semirish uchun 6,5-7,0 oziqa birligi sarfi talab etiladi. 
 

 
234 
VI.1. Cho‘chqalarning biologik xususiyatlari va tasnifi. 
 
Cho„chqalarning  qator  biologik  xususiyatlari  mavjud  bo„lib  ular  ko„p,  sifatli 
va  arzon  go„sht  yetishtirish    garovi  hisoblanadi.  Ularning  biologik  xususiyatlariga 
bo„g„ozlik  davrining  qisqaligi,  serpushtliligi,  tez  yetiluvchanligi,  semirish  uchun 
oziqa  sarfining  kamligi,  har  xil  oziqalarni  hazm  qilishi,  so„yim  chiqimining 
yuqoriligi kiradi. 
 Me‟yorda  o„stirilgan  urg„ochi  cho„chqalarni  9-10  oyligida  vazni  120-130  kg 
bo„lganda  qochirib  cho„chqa  bolalarini  olish  mumkin,  yoki  go„sht  uchun  yosh 
cho„chqalarni 5,5-6,0 oyligida 100 kg qilib go„sht uchun so„yish mumkin. Urg„ochi 
cho„chqalarning bo„g„ozlik davri 114-116 kun bo„lib oddiy xo„jaliklarda bir yilda 2 
marta tug„dirish imkonini beradi, cho„chqa go„shti yetishtirish jadal usulda tashkil 
qilinganda 2,5 martagacha tug„dirish mumkin. 
Cho„chqalar serpusht bir tuqqanda 13-15, ba‟zi hollarda esa 30 tagacha tug„ish 
qobilyatiga ega, o„rtacha bir tuqqanda 10-12 cho„chqa bolasi olinadi. 
Cho„chqalar  jadal  yog„  semizligigacha  bo„rdoqilanganda  ularning  so„yim 
chiqimi 75-85% va go„sht uchun bo„rdoqilanganda 70-75% bo„lib, qishloq xo„jalik 
hayvonlari o„rtasida eng yuqori hisoblanadi. 
Vazn  ortishi  uchun  cho„chqalar  eng  kam  oziqa  birligi  sarflaydi  yoki  1  kg 
semirish uchun 4-5 oziqa birligi kifoya. 
Cho„chqalar  go„shti  yaxshi  saqlanish  xususiyatiga  ega  bo„lib,  turli  usullarda 
uzoq  vaqt  saqlash  bilan  ularning  sifati  va  texnologik  xususiyatlarining 
o„zgarmasligi bilan ajralib turadi. 
Cho„chqalar ishlab – chiqarish nuqtai nazaridan 3 guruhga bo„linadi: 
Bekon cho„chqalari. 
Go„sht yo„nalishidagi cho„chqalar. 
Go„sht-yog„ yo„nalishidagi cho„chqalar. 
Bekon  cho„chqalari  maxsus  texnologiyada  bekon  go„shti  yetishtrish  uchun 
o„stiriladi  (Landras  va  Eston  bekon  cho„chqalari).  Bunday  texnologiya  bo„yicha 
respublikamizda cho„chqa go„shti yetishtirilmaydi. 
Go„sht  cho„chqalari  (Petren,  Lakomb)  maxsus  texnologiya  asosida  o„stirilib 
bo„rdoqilanadi, bunday texnologiya  ham respublikamizda qo„llanilmaydi. 
Respublikamizda  asosan  go„sht-yog„  yo„nalishidagi  cho„chqalar  o„stiriladi, 
ulardan  jadal  o„stirib  qisqa    paytda  bo„rdoqilab  sergo„sht  nimtalar  olish  mumkin, 
bo„rdoqilash  muddatlarini  uzaytirish  evaziga  vaznli  seryog„    nimtalar  olish 
mumkin. 
 Bekon  cho„chqalari  esa  tanasi  va  oyoqlari  uzun,  tanasining  oldingi  qismiga 
nisbatan orqa tomoni yaxshi rivojlangan. Bu yo„nalishidagi cho„chqalarning asosiy 
vakili  bo„lib,  landras  zotli  cho„chqalar  hisoblanadi.  Cho„chqalarning 
mahsuldorligini  baholashda,  ularni  urchitish  uchun  tanlashda  bu  ko„rsasatkichlar 
asqotadi. 
 
   
       

 
235 
Go„sht yo„nalishidagi cho„chqalar tanasi uzun, torroq bo„ladi, oyoqlari ancha 
uzun.  Ular  nimtasi  tarkibida  muskul  to„qimalarining  ko„pligi  bilan  ajralib  turadi. 
Bunday cho„chqalarda muskul to„qimalari 50-55% , petren cho„chqalarida esa 75% 
gacha yetadi. 
Go„sht-  yog„  yo„nalishidagi  cho„chqalar  tanasi  mutanosib  rivojlangan  bo„lib, 
tanasi  uzun,  keng,  oyoqlari  o„rtacha  uzunlikda  bo„ladi.  Ular  yoshligida  sergo„sht, 
vaqt o„tishi bilan seryog„ nimtalar beradi.