Markaziy osiyo xalqlari etnologiyasi

7.2. An’anaviy xo‘jaligi
Qozoq xalqining asosiy mashg‘uloti chorvachilik bo‘lgan, faqat 
janub (Sirdaryo 
bo‘ylari)dagi ba'zi vohalar aholisi sug‘orma 
dehqonchilik bilan shug‘ullangan. Asrlar mobaynida qozoqlarda 
asosan, qoramol, у ilqi, qo‘y va tuya boqilgan. Cho‘ponlar doimiy 
ravishda qo ‘y-qo‘zilam i ko‘paytirish va naslini yaxshilash bilan 
shug‘ullangan. Q o‘yning juni va terisi ichki hamda tashqi savdoda 
katta ahamiyatga ega bo‘lgan.
X o‘jalikning ikkinchi muhim tarm og‘i yilqichilik edi. Ot, bir 
vaqmi o ‘zida ham tengi yo ‘q dastyor, transport vositasi, ham qimiz 
manbai, go‘shti, qazi-qartasi esa sevimli taom hisoblangan.
Qozog‘istonning janubiy, markaziy va g ‘arbiy cho‘l hamda chala 
cho‘l hududlarida, ayniqsa, tuyachilik keng rivojlangan. Asosan, bir
145

---

o ‘rkachli (nor tuyalar bilan qo ‘sh o ‘rkachli (ayir urkesh) tuyalar 
boqilgan. N or tuyalar nisbatan b a q u w a t va chidamli b o £lganligi 
sababli ulam i boqishga nisbatan k o ‘proq e'tibor berilgan. Tuya yaxshi 
yuk tashish vositasi b o ‘lishi bilan birga, uning juni ju d a qimmat 
turgan, tuya sutidan shubat deb ataladigan to ‘yim li ichimlik 
tayyorlangan.
Qozoqlar xo‘jaligida qoram ol ju d a kam b o‘lgan, faqat keyinchalik 
qoramol saqlash va boqishga katta e'tibor berilgan.
Dehqonchilik.
D ehqonchilik qozoqlar uchun ikkinchi darajali ish, 
deb hisoblanib kelingan. Lekin, Q ozogcistonning ayrim hududlari, 
chunonchi, yettisuv, Qora tov yon bag‘irlari, Chuy, Talas va Sirdaryo 
sohillari bo'ylab Irtish daryosining yuqori oqimi atrofi, M arkaziy 
Qozog‘istonning ayrim yerlari, jum ladan, 
Qarqarali tum anida 
yashaydigan aholi qadim dan dehqonchilik bilan shug‘ullanib kelgan.
Dehqonchilik 
bilan 
asosan, 
m ol-holidan 
ayrilgan, 
kam bag‘ailashib qolgan qozoqlar shug‘ullangan. U lar sug‘orm a 
dehqonchilikni Rossiya imperiyasi tomonidan bosib olinganidan 
keyingina asta-sekin o ‘zlashtira boshlagan.
yetishtirilgan hosil pichoq va o ‘roqlar bilan, ba'zan esa g ‘alla 
boshoqlari q o‘lda supurib, yig ‘ishtirib olingan. Kirman (xirm on) ot 
yoki ho‘kizlar yordam ida yanchilgan. Donni kuraklar bilan sovurilib, 
qoplarga yuklangan. 
Qozoqlar ovchilik va baliqchilik bilan ham
qisman shug‘ullangan. K o ‘proq tulki ovlashgan, chunki tulki terisidan 
bosh kiyim tikilgan. Savdo- sotiq olib borilgan. Juda qadim
zamonlardan Qozog‘iston hududida sayga ovlangan. Buning uchun 
qator qilib, qopqon ichiga qamab, ba'zan esa ot bilan quvib, 
charchagan hayvonni so‘yil bilan urib ovlaganlar.
Baliqchilik bilan asosan, daryo va ko‘llar atrofida yashaydigan 
aholi shug‘ullangan.