Markaziy osiyo xalqlari etnologiyasi

Oila va oilaviy marosimlari.
XIX asrda qozoqlar uchun kichik 
oila xos b o iib , u ota-ona va voyaga yetmagan bolalardan tashkil 
topgan. Mazkur oilada patriarxal munosabatlari qaror topgan bo ‘lib, 
xotin ustidan eri, kichiklar ustidan kattalar hukmronlik qilar edi. Oila 
boshlig‘i — erkak kishi atrofida oilaning barcha a'zolari shariat va odat 
qoidalariga amal qilib, jipslashib yashar edi. U shbu qoidalar 
qozoqlarning oilaviy munosabatlarini tartibga solib turar edi. O ilada 
ayolning o‘mi, uning yoshidan qat'iy nazar oila a'zolari bilan 
bo‘ladigan o‘zaro munosabatlaridan kelib chiqib, katta farqlangan.
Qizlar oilada erkin yashagan va boy-badavlat oilalarda uy 
yumushlaridan butunlay ozod qilingan.- Oilada farzand tu g ‘ilgunga 
qadar yosh kelinning haq-huquqlari o ‘ta chegaralangan bo‘lib, yangi 
kelinga past nazarda qaralgan. Yosh kelin oiladagi barcha kattalam i 
buyrug‘iga bo‘ysunishi shart bo‘lib, unga eng og‘ir ishlar yuklangan. 
Yosh kelinga erining oila a'zolari bilan muloqot va munosabatlar, urf- 
odatlar, taqiqlar hamda cheklovlar uqtirilib borilgan. M asalan, 
kuyovning otasiga ro‘para kelib qolishdan qochish, qaynota, er ham da 
qayin ukalami nomi bilan atamaslik. Kelin farzad ko‘rganidan keyin
148

---

bir qancha huquqlarga ega bo ‘Igan, yoshi katta ayollar esa oilaga 
ancha ta'sir o ‘tkaza olgan.
Qozoq milliy o ‘yin!ari
Bayge (poyga) - 10-100 chaqirim (bir chaqirim - 1000 metr 
atrofida. Odatda, bir odam ikkinchi kishining chaqiruvini eshitadigan 
uzunlik olingan) masofada otda bahslashish musobaqasi; alaman- 
bayge — uzoq masofa yugurish bo‘yicha tashkillashtiriladigan 
musobaqa b o‘lib, taxminan 40 kilometr atrofida o ‘tkazilgan; Kunan- 
bayge - ikki у oshi i otlar poygasi; jorga-jaris - ot poygasi; Kiz kuu 
(qiz quvlash) — otda qiz quvish musobaqasi. Bunda yigit qizni quvadi. 
Agar yigit qizga yetib ololmasa, unda qiz yigitni quvadi va agar yigit 
yetib ololmasa, unda yigitni qiz uni orqasidan qamchi bilan quvadi.
Kokpar - otda, yigitlar o ‘rtasidagi musobaqa b o iib , o‘yin 
shartiga ko‘ra, chavandoz o ‘ljani belgilangan masofaga olib borishi 
shart bo‘lgan. Tenge alu - chavandoz tangani 
turgan holda 
boshqa chavandozlar ishtirokida yerdan ko‘tarib olish musobaqasi. 
Sayis - otda tik turib, o ‘zaro kuch sinanish musobaqasi. Kazaksha 
kures - qozoq milliy kurashi. Togiz-kumalak - to‘qqiz to‘p 
musobaqasi. Asiki - ochiq maydonda qo‘y oshig‘ini o ‘ynash bilan 
o ‘zaro bog‘liq musobaqa.
Burkut-salu - lochin va burgut bilan ov qilish, tartispak esa otda 
o ‘zaro ikki jam oa b o ‘lib, arqon tortish musobaqasi hisoblanadi.