Markaziy osiyo xalqlari etnologiyasi

Nazorat savollari:
1. Qoraqalpoq xalqining etnik tarixiga oid manbalar to 4g 4risida 
nimalar bilasiz?
2. Qoraqalpoq xalqining shakllanishida ishtirok etgan etnik 
komponentlami gapirib bering?
3. Xalqning an'anaviy xo 4jaligi deganda nimalar e'tiborga olinadi? 
Bu haqida gapirib bering?
4. Qoraqalpoq xalqining milliy kiyimlari to 4g4risida nim alar 
bilasiz?
5. Qoraqalpoq xalqi milliy taomlari to4g4risida so4zlab bering?
102

---

V ВОВ. Т О Л К XALQI ETNOLOGIYaSI 
* ---------------------------
Mavzugn oid tayanch so‘z va iboralar: Tojikiston Respublikasi, 
Salavkiylar davlati
, 
eroniy tillart tojik tili, Obimozor, yag'nobliklar
, 
pomirliklar, uy-joylari, transports Badaxshon madaniyati.
5.1. Tojik xalqining etnogenezi va etnik tarixi
Tojiklar - Markaziy Osiyodagi qadimgi xalqlardan biri bo‘lib, 
Tojikiston Respublikasining asosiy aholisi (7,8 milliondan ortiq, 
2020) hisoblanadi. 0 ‘zbekistonda (1 mln. 500 ming nafardan ortiq, 
asosan, Buxoro va Samarqand shaharlari hamda Urgut atroflari, 
Surxondaryo, Sheroboddaryo, Katta va Kichik 0 ‘radaryo bo‘ylari, 
Qashqadaryoning yuqori oqimi, Qarshi vohasi, Nurota tog‘lari, Jizzax 
vohasi, F arg‘ona vodiysining So‘x daryosi bo ‘ylari, Farg‘ona va 
Q o‘qon shaharlarining janubiy qismlari, Namangan viloyatining 
shimoliy va qisman g ‘arbiy hududlari), Q irg‘izistonning Tojikiston 
bilan chegaradosh hududlarida ham tojik qishloqlarini uchratish 
mumkin, A fg‘onistonda (13.5 mln. nafar), Xitoyning g ‘arbiy qismi, 
Eron Xurosoni, Rossiya, QozogMston va Turkmanistonda, shuningdek 
Pokistonda yashaydi. Tojiklarning umumiy soni 35 mln. dan ortiq.
Asosiy qismi tojik-dariy tilida so‘zlashadi. Davlat tili - tojik tili. 
T og‘li Badaxshon muxtor viloyati hamda Yag‘nob aholisining asosiy 
qismi sharqiy eron tillari guruhiga kiruvchi maxsus shevalarda 
so ‘zlashadi.
Adabiy tojik tilida qadimgi fors-tojik tili (IX -X V asriar)ga - fors, 
tojik va dariy tillarida so‘zlashuvchilar uchun umumiy manbaga borib 
taqaladi. XX asrda adabiy tilning so‘zlashuv tili bilan yaqinlashuvi 
natijasida uning leksikasida jiddiy o ‘zgarishlar ro ‘y berdi.
Tojiklar asosan, islom dinining sunniy mazhabiga, Badaxshon 
vohasi aholisining aksariyati esa shia mazhabining ismoiliya oqimiga 
e'tiqod qiladi.
Yirik shaharlari - Dushanba, X o‘jand, Qo‘rg‘ontepa, Ko‘lob 
(Amudaryoning o ‘ng sohilida joylashgan viloyat; qadimda Xuttalon 
(Xatlon), XVI asrdan К о4lob nomi bilan ma'lum; XVI-XV1II asrlarda
103

---

Balx xonligi tarkibiga kirgan. G ‘arbda V axsh va Q abodiyon, sharqda 
qirg‘izlar yerlari bilan tutash), Ustrushona, X orug4 va boshqalar.
1925-yilda Tojikistonni ham da undan tashqarida yashayotgan 
eroniy xalqlam i o‘rganish jam iyati tuzildi. U ning tarkibiga rus 
olimlari A. A. Sem yonov, M. S. Andreev va boshqalar kiritildi. 
Jamiyat tom onidan qator ilmiy ekspeditsiyalar tashkil etilib, tojik 
xalqining tarixi, arxeologiyasi, etnografiyasi va antropologiyasiga doir 
bir qator asarlar yaratildi.
T ojiklar tarixini o ‘rganishda 
rus olim lari V . V. B artold va 
A. Yu. Y akubovskiylam ing 
hissasi k atta b o ‘ldi.
L