Markaziy Osiyoning tinchligi va farovonligi hamjihatligimizga bog‘liq — Shavkat Mirziyoyev
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 19-sentabr kuni Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 72-sessiyasida nutq so'zladi
Download 125.46 Kb.
|
Kurs ishi Malumot
|
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 19-sentabr kuni Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 72-sessiyasida nutq so'zladi.
Quyida mazkur nutqning to'liq matni e'lon qilinmoqda: Janobi Oliylari! Xonimlar va janoblar! Birlashgan Millatlar Tashkilotining yuksak minbaridan nutq so'zlash imkoniyati yaratilgani uchun samimiy minnatdorlik izhor etishga ijozat bergaysiz. Bizning xalqimiz bundan bir necha hafta oldin o'z davlat mustaqilligining 26-yilligini keng nishonladi. Bugungi kunda O'zbekiston jadal rivojlanmoqda. Biz ajdodlarimizning donishmandlik an'analariga amal qilib, teran anglagan holda, qat'iy islohotlarni amalga oshirmoqdamiz, mamlakatimizning yangi qiyofasini shakllantirish yo'lidan bormoqdamiz. Jamiyatimizda siyosiy faollik ortib bormoqda, barcha sohalarda chuqur islohotlar amalga oshirilmoqda. Ulardan ko'zlangan maqsad – "Inson manfaatlari hamma narsadan ustun" degan oddiy va aniq-ravshan tamoyilni amalga oshirish ustuvor ahamiyatga ega bo'lgan demokratik davlat va adolatli jamiyat barpo etishdan iborat. Umumxalq muhokamasidan so'ng besh yilga mo'ljallangan O'zbekistonni rivojlantirish strategiyasi qabul qilindi. Bu strategiyani ishlab chiqishda biz o'zimizga chetdan nazar tashlab, salohiyat va imkoniyatimizni xolis baholash bilan birga, xato va kamchiliklarimizni ham atroflicha tanqidiy tahlil qildik. Strategiya – bu yangilanish jarayonlarining haqiqiy harakatlar dasturidir. Bu hujjat hozirgi vaqtda hayotga izchil joriy etilmoqda. 2017-yil mamlakatimizda Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili, deb e'lon qilindi. Bizning maqsadimiz – yurtimizda xalq hokimiyatini nomiga emas, balki amalda joriy qilish mexanizmlarini mustahkamlashdan iborat. Ishonchimiz komil: xalq davlat organlariga emas, balki davlat organlari xalqimizga xizmat qilishi kerak. Mamlakatimizning barcha hududlarida Prezidentning Virtual va Xalq qabulxonalari tashkil etildi. Hozirgi kunga qadar bir milliondan ortiq fuqarolarimiz bu qabulxonalar orqali o'zlarining dolzarb muammolarini hal qildi. Xalqaro mehnat tashkiloti bilan hamkorlikda bolalar mehnati va majburiy mehnatga barham berish bo'yicha ta'sirchan choralar ko'rildi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Inson huquqlari bo'yicha Oliy komissari janob Al-Husaynning tashrifi yakunlari bo'yicha inson huquqlarini himoya qilish kafolatlarini mustahkamlash yuzasidan chora-tadbirlar dasturi ishlab chiqildi. Odamlarning erkin harakat qilishini cheklaydigan xorijga chiqish vizalari singari umrini mutlaqo o'tab bo'lgan o'tmish qoldiqlari bekor qilindi. Inson huquqlarini himoya qilish masalalari bo'yicha milliy va xalqaro nodavlat tashkilotlar bilan ochiq muloqotimiz faollashib bormoqda. Insonparvarlik tamoyillaridan kelib chiqib, shaxsni qamoqda saqlash bilan bog'liq ko'plab holatlar qayta ko'rib chiqildi. Ekstremizm g'oyalari ta'siriga tushib qolgan, to'g'ri yo'ldan adashgan fuqarolar ijtimoiy reabilitatsiya qilinmoqda, ularni sog'lom hayotga qaytarish uchun zarur sharoitlar yaratilmoqda. Endilikda inson huquq va erkinliklarini himoya qilish sohasidagi barcha huquqni muhofaza qilish organlari faoliyati parlament va fuqarolar tomonidan doimiy nazorat qilib borilmoqda. Mamlakatimizda siyosiy partiyalar, fuqarolik jamiyatining roli ortib bormoqda, sud organlarining chinakam mustaqilligi ta'minlanmoqda. Ommaviy axborot vositalarining o'rni sezilarli darajada ortib bormoqda. Iqtisodiyot tizimini liberallashtirish, qulay investitsiya muhitini yaratish amalga oshirilayotgan o'zgarishlarning eng muhim yo'nalishlaridir. Biz oddiy bir xaqiqatdan kelib chiqmoqdamiz: xalq boy bo'lsa, davlat ham boy va qudratli bo'ladi. O'zbekiston shu oyning boshidan milliy valyutani erkin konvertatsiya qilish tizimiga to'liq o'tdi. Bu borada aholi uchun yuzaga kelishi mumkin bo'lgan salbiy oqibatlarni yumshatish bo'yicha barcha zarur choralar ko'rildi. Mamlakatimizda ilk bor tadbirkorlar huquqlarini himoya qilish bo'yicha Ombudsman instituti joriy etildi. Biznes sohasidagi soliqlar sezilarli ravishda qisqartirildi, kredit olish imkoniyatlari kengaytirildi. Yangi erkin iqtisodiy zonalar tashkil etildi, ularda investorlarga keng imtiyozlar yaratib berildi. Xalqaro moliyaviy institutlar bilan hamkorlik muvaffaqiyatli rivojlanmoqda, biz Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki bilan sheriklik aloqalarini yangitdan tikladik. Harakatlar strategiyasining mazmun-mohiyati Birlashgan Millatlar Tashkilotining Barqaror rivojlanish maqsadlari bilan to'la hamohang ekanini ta'kidlashni istardim. Hurmatli majlis ishtirokchilari! Biz qat'iy ishonamiz, Birlashgan Millatlar Tashkiloti bundan keyin ham xalqaro munosabatlarda hal qiluvchi o'rin tutadi. O'zbekiston ushbu tashkilotning bosqichma-bosqich isloh etilishi tarafdoridir. Biz Xavfsizlik Kengashini bugungi kun talablariga mos ravishda kengaytirish zarur, deb hisoblaymiz. Birlashgan Millatlar Tashkilotining yangi rahbariyati tomonidan tashkilotni boshqarish tizimini takomillashtirish bo'yicha amalga oshirilayotgan tadbirlarni qo'llab-quvvatlaymiz. Ishontirib aytmoqchiman, O'zbekiston BMTning tuzilmalari bilan hamkorlikni bundan keyin ham izchil davom ettiradi. Biz janob Bosh kotib Antoniu Guterrishning yaqinda O'zbekistonga tashrifi yakunlari bo'yicha ishlab chiqilgan "yo'l xaritasi"ning amaliy ijrosini ta'minlash bo'yicha qat'iy choralar ko'ramiz. Xonimlar va janoblar! O'zbekiston bugungi kunda o'zining tashqi siyosatida Markaziy Osiyo mintaqasiga ustuvor ahamiyat qaratmoqda. Bu – har tomonlama chuqur o'ylab tanlangan yo'ldir. Markaziy Osiyoning qoq markazida joylashgan O'zbekiston ushbu mintaqa barqarorlik, izchil taraqqiyot va yaxshi qo'shnichilik hududiga aylanishidan bevosita manfaatdordir. Tinch-osoyishta, iqtisodiy jihatdan taraqqiy etgan Markaziy Osiyo – biz intiladigan eng muhim maqsad va asosiy vazifadir. O'zbekiston o'zaro muloqot, amaliy hamkorlik va yaxshi qo'shnichilikni mustahkamlashning qat'iy tarafdoridir. Biz Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan hech istisnosiz barcha masalalar bo'yicha oqilona murosa asosida hamkorlik qilishga tayyormiz. Birgalikdagi sa'y-harakatlarimiz tufayli keyingi oylarda mintaqamizda siyosiy ishonch darajasi sezilarli darajada oshdi. Ko'plab masalalar bo'yicha prinsipial jihatdan muhim yechimlar topishga erishildi. Sentabr oyining boshida O'zbekiston – Qirg'iziston davlat chegaralari to'g'risidagi shartnoma imzolanishi tom ma'noda muhim voqea bo'ldi. Tomonlar o'z siyosiy irodasini, o'zaro maqbul qarorlar qabul qilishga tayyor ekanini namoyon etgani tufayli o'tgan yigirma olti yil davomida birinchi marta ushbu g'oyat nozik masala bo'yicha katta natijaga erishildi. Bir so'z bilan aytganda, o'tgan qisqa vaqt mobaynida mintaqada mutlaqo yangi siyosiy muhit yaratishga erishildi. Bu tendensiyaning mustahkamlanishi Markaziy Osiyo davlatlari Prezidentlari muntazam uchrashuvlar o'tkazishi uchun imkoniyat yaratgan bo'lur edi, deb hisoblayman. Biz noyabr oyida Samarqandda Birlashgan Millatlar Tashkiloti shafeligida o'tkaziladigan "Markaziy Osiyo: yagona tarix va umumiy kelajak, barqaror rivojlanish va taraqqiyot yo'lidagi hamkorlik" mavzusidagi yuqori darajadagi xalqaro anjumanda mintaqadagi fundamental muammolarni muhokama qilishni rejalashtirganmiz. Ushbu anjuman yakunida biz Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining Markaziy Osiyo davlatlarining xavfsizlikni ta'minlash va mintaqaviy hamkorlikni mustahkamlash borasidagi sa'y-harakatlarini qo'llab-quvvatlashga doir maxsus rezolutsiyasini qabul qilish taklifini kiritishni mo'ljallaganmiz. Bu taklifni BMT rahbariyati va xalqaro hamjamiyat qo'llab-quvvatlaydi, deb ishonamiz. Muhtaram Rais janoblari! Markaziy Osiyoda xavfsizlik va barqarorlikni ta'minlash bilan bog'liq muammolar to'g'risida so'z yuritar ekanmiz, mintaqaning umumiy suv zaxiralaridan oqilona foydalanish kabi muhim masalani chetlab o'tolmaymiz. BMT Bosh kotibining "suv, tinchlik va xavfsizlik muammolari o'zaro chambarchas bog'liq", degan pozitsiyasini to'la qo'llab-quvvatlaymiz. Ishonchim komil, suv muammosini hal qilishning mintaqa mamlakatlari va xalqlari manfaatlarini teng hisobga olishdan boshqa oqilona yo'li yo'q. O'zbekiston BMTning preventiv diplomatiya bo'yicha mintaqaviy markazi tomonidan ishlab chiqilgan Amudaryo va Sirdaryo havzalari suv resurslaridan foydalanish to'g'risidagi konvensiyalar loyihalarini qo'llab-quvvatlaydi. Bugungi kunning eng o'tkir ekologik muammolaridan biri – Orol halokatiga yana bir bor e'tiboringizni qaratmoqchiman. Mana, mening qo'limda – Orol fojiasi aks ettirilgan xarita. O'ylaymanki, bunga ortiqcha izohga hojat yo'q. Dengizning qurishi bilan bog'liq oqibatlarni bartaraf etish xalqaro miqyosdagi sa'y-harakatlarni faol birlashtirishni taqozo etmoqda. Biz BMT tomonidan Orol fojiasidan jabr ko'rgan aholiga amaliy yordam ko'rsatish bo'yicha shu yil qabul qilingan maxsus dastur to'liq amalga oshirilishi tarafdorimiz. Xonimlar va janoblar! Afg'onistondagi vaziyatni barqarorlashtirish nafaqat mintaqaviy, balki global xavfsizlikni ta'minlashning muhim sharti bo'lib qoladi. Aminmizki, Afg'onistonda tinchlikka erishishning yagona yo'li – markaziy hukumat va mamlakat ichidagi asosiy siyosiy kuchlar o'rtasida oldindan hech qanday shart qo'ymasdan, to'g'ridan-to'g'ri muloqot olib borishdir. Muzokaralar afg'onistonliklarning o'zlari hal qiluvchi o'rin tutadigan holda, Afg'oniston hududida va BMT shafeligida o'tishi lozim. Donishmand afg'on xalqi o'z taqdirini o'zi mustaqil hal qilishga haqlidir. AQSh Prezidenti janob Donald Tramp ma'muriyatining Afg'oniston bilan qo'shni mamlakatlarni afg'on muammosini tinch yo'l bilan hal qilishga ko'maklashishga oid da'vatini qo'llab-quvvatlaymiz. O'zbekiston Afg'onistonning iqtisodiy tiklanishiga, uning transport va energetika infratuzilmasini rivojlantirishga, milliy kadrlarini tayyorlashga katta hissa qo'shmoqda va bundan keyin ham hissa qo'shadi. Afg'oniston masalasi global miqyosdagi masalalar markazida bo'lishi lozim. Xalqaro hamjamiyatning sa'y-harakatlari, birinchi navbatda, Afg'onistondagi o'tkir ijtimoiy-iqtisodiy muammolarni hal qilishga qaratilishi kerak. Bu jafokash yurtda tinchlik o'rnatishga ko'maklashish yo'lidagi bizning umumiy qat'iy harakatlarimiz aslo susaymasligi lozim. Hurmatli sessiya ishtirokchilari! Dunyoda terrorizm tahdidlari ayniqsa, so'nggi yillarda kuchayib borayotgani ularga qarshi asosan kuch ishlatish yo'li bilan kurashish usuli o'zini oqlamayotganidan dalolat beradi. Bu borada ko'p hollarda tahdidlarni keltirib chiqarayotgan asosiy sabablar bilan emas, balki ularning oqibatlariga qarshi kurashish bilangina cheklanib qolinmoqda. Xalqaro terrorizm va ekstremizmning ildizini boshqa omillar bilan birga, jaholat va murosasizlik tashkil etadi, deb hisoblayman. Shu munosabat bilan odamlar, birinchi navbatda, yoshlarning ongu tafakkurini ma'rifat asosida shakllantirish va tarbiyalash eng muhim vazifadir. Ekstremistik faoliyat va zo'ravonlik bilan bog'liq jinoyatlarning aksariyati 30 yoshga yetmagan yoshlar tomonidan sodir etilmoqda. Bugungi dunyo yoshlari – son jihatidan butun insoniyat tarixidagi eng yirik avloddir, chunki ular 2 milliard kishini tashkil etmoqda. Sayyoramizning ertangi kuni, farovonligi farzandlarimiz qanday inson bo'lib kamolga yetishi bilan bog'liq. Bizning asosiy vazifamiz – yoshlarning o'z salohiyatini namoyon qilishi uchun zarur sharoitlar yaratish, zo'ravonlik g'oyasi "virusi" tarqalishining oldini olishdir. Buning uchun yosh avlodni ijtimoiy qo'llab-quvvatlash, uning huquq va manfaatlarini himoya qilish borasidagi ko'p tomonlama hamkorlikni rivojlantirish lozim, deb hisoblaymiz. Shu munosabat bilan O'zbekiston globallashuv va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari jadal rivojlanib borayotgan bugungi sharoitda yoshlarga oid siyosatni shakllantirish va amalga oshirishga qaratilgan umumlashtirilgan xalqaro huquqiy hujjat – BMTning Yoshlar huquqlari to'g'risidagi xalqaro konvensiyasini ishlab chiqishni taklif etadi. Bizning nazarimizda, mazkur hujjatni imzolaydigan davlatlar ushbu sohani o'z ijtimoiy siyosatining asosiy va muhim hayotiy ustuvor yo'nalishlaridan biri darajasiga ko'tarish bo'yicha qat'iy majburiyatlarni o'z zimmasiga olishi kerak. Biz butun jahon jamoatchiligiga islom dinining asl insonparvarlik mohiyatini yetkazishni eng muhim vazifa, deb hisoblaymiz. Biz muqaddas dinimizni azaliy qadriyatlarimiz mujassamining ifodasi sifatida behad qadrlaymiz. Biz muqaddas dinimizni zo'ravonlik va qon to'kish bilan bir qatorga qo'yadiganlarni qat'iy qoralaymiz va ular bilan hech qachon murosa qila olmaymiz. Islom dini bizni ezgulik va tinchlikka, asl insoniy fazilatlarni asrab-avaylashga da'vat etadi. Markaziy Osiyo Uyg'onish davrining ko'plab yorqin namoyandalarining islom va jahon sivilizatsiyasiga qo'shgan bebaho hissasini alohida qayd etmoqchiman. Ana shunday buyuk allomalardan biri Imom Buxoriy o'z ahamiyatiga ko'ra islom dinida Qur'oni karimdan keyingi muqaddas kitob hisoblangan "Sahihi Buxoriy"ning muallifi sifatida butun dunyoda tan olingan. Bu ulug' zotning g'oyat boy merosini asrab-avaylash va o'rganish, ma'rifatiy islom to'g'risidagi ta'limotini keng yoyish maqsadida biz Samarqand shahrida Imom Buxoriy nomidagi Xalqaro ilmiy-tadqiqot markazini tashkil etish to'g'risida qaror qabul qildik. Toshkentda tashkil etilayotgan Islom sivilizatsiyasi markazining faoliyati ham shu maqsadga xizmat qiladi. Bugungi sessiya ishtirokchilariga BMT Bosh Assambleyasining "Ma'rifat va diniy bag'rikenglik" deb nomlangan maxsus rezolutsiyasini qabul qilish taklifi bilan murojaat qilmoqchiman. Bu hujjatning asosiy maqsadi – barchaning ta'lim olish huquqini ta'minlashga, savodsizlik va jaholatga barham berishga ko'maklashishdan iborat. Ushbu rezolutsiya bag'rikenglik va o'zaro hurmatni qaror toptirish, diniy erkinlikni ta'minlash, e'tiqod qiluvchilarning huquqini himoya qilish, ularning kamsitilishiga yo'l qo'ymaslikka ko'maklashishga qaratilgan. Xonimlar va janoblar! O'zbekiston hech qanday blokka qo'shilmaslik maqomini saqlab qolgan holda, ochiq muloqotga tayyordir. Biz barcha sheriklarimiz bilan tinchlik, taraqqiyot va farovonlik yo'lida hamkorlikni kengaytirishdan manfaatdormiz. Biz mamlakatimizda olib borilayotgan islohotlarning asosiy maqsadi inson, uning ehtiyoj va manfaatlarini ta'minlashdan iborat bo'lgan eng muhim ustuvor vazifalarni muvaffaqiyatli amalga oshirishning hal qiluvchi sharti aynan shunda mujassam, deb bilamiz. E'tiboringiz uchun rahmat. KIRISH
Biz hal qilishimiz kerak bo'lgan 20 ta dolzarb global muammolar Bugungi kunda dunyodagi eng dolzarb muammolar nima? Keyingi 5, 10 va 20 yil ichida nimaga ko'proq e'tibor berish kerak? Jahon Iqtisodiy Forumining Global Risklar Hisobotining 17-nashriga tez-tez murojaat qiladigan ushbu maqolada biz hal qilishimiz kerak bo'lgan 20 ta dolzarb global muammolarni, jumladan, iqlim o'zgarishi, COVID-19, ijtimoiy huquqlar va boshqalarni ta'kidlaymiz. Garchi bu keng qamrovli munozara bo'lmasa-da, bu bizning bugungi dunyomiz oldida turgan tashvishlar turlariga yaxshi kirishdir. 1. Qashshoqlik 2022 yilning kuzida Jahon banki Xalqaro qashshoqlik chegarasini 1,90 dollardan 2,15 dollargacha yangilaydi. Bu 2,15 dollardan kam pul bilan yashaydigan har bir kishi "o'ta qashshoqlikda" ekanligini anglatadi. Nima uchun o'zgarish? 2011-2017 yillar oralig'ida oziq-ovqat, kiyim-kechak va boshpana xarajatlarining o'sishi “2017 yildagi 2,15 dollarlik real qiymatni 2011 yildagi 1,90 dollarga tenglashtiradi. Jahon bankining 2030 yilga borib o'ta qashshoqlikni 3% yoki undan kamroq darajaga kamaytirish maqsadiga kelsak, pandemiya buni yanada qiyinlashtirdi. Haddan tashqari qashshoqlik biz kurashishimiz kerak bo'lgan yagona qashshoqlik emas. Dunyo aholisining 62 foizi kuniga 10 dollardan kam pul bilan yashaydi. Yillar davomida taraqqiyot bo'lsa-da, qashshoqlikning oxiri hali ham uzoq. 2. Iqlim o'zgarishi IPCC 2022-yilda oʻzining oltinchi hisobotini eʼlon qildi. Siyosatchilar uchun xulosasida hisobot mualliflari bir qator yaqin, oʻrta muddatli va uzoq muddatli xavflarni sanab oʻtishgan. Agar global isish yaqin kelajakda (2021-2040) 1,5 ° C ga yetsa, bu "bir nechta iqlim xavf-xatarlarining muqarrar ravishda oshishiga" olib keladi, shuningdek, "ekotizimlar va odamlar uchun ko'plab xavflar" ga olib keladi. Uzoq muddatli istiqbolda iqlim o'zgarishi jiddiy sog'liq muammolari, erta o'limlar, shaharlar va aholi punktlari uchun xavf va boshqa xavflarni keltirib chiqaradi. Yumshatish juda zarur - va tez. Iqlim o'zgarishi ushbu ro'yxatdagi boshqa muammolar bilan bog'liqligi sababli, bu insoniyat oldida turgan eng jiddiy muammolardan biridir. 3. Oziq-ovqat xavfsizligi Oziq-ovqat inqiroziga qarshi global tarmoq tomonidan ishlab chiqarilgan 2022 yilgi oziq-ovqat inqirozlari bo'yicha global hisobotga ko'ra, inqirozga uchragan yoki undan ham yomonroq odamlar soni hisobot mavjud bo'lganidan beri olti yil ichida eng yuqori ko'rsatkichdir. 2021-yilda 193 millionga yaqin odam o‘tkir oziq-ovqat xavfsizligini boshdan kechirdi, bu 2020-yildan buyon qariyb 40 millionga o‘sdi. Bu 2016-yildan buyon hayratlanarli 80 foizga o‘sdi. Sabablari orasida oziq-ovqat mahsulotlarining global narxlarining oshishi kabi “iqtisodiy zarbalar” kiradi. Past daromadli mamlakatlarda ichki oziq-ovqat narxlari inflyatsiyasi ham juda ko'p o'sdi. "Ob-havo bilan bog'liq ofatlar" ham katta haydovchi. 15 mamlakatdagi 15,7 million kishi uchun bu o'tkir oziq-ovqat xavfsizligining asosiy omili bo'ldi. 4. Qochqinlarning huquqlari BMT qochqinlar bo‘yicha oliy komissarligi ma’lumotlariga ko‘ra, Ukrainadagi urush Ikkinchi jahon urushidan beri eng tez o‘sib borayotgan qochqinlar inqirozini keltirib chiqardi. Deyarli 6 million (2022 yil 10 may holatiga ko'ra) odam qochib ketdi. Haftaning eng katta qochqinlar haqidagi hikoyalarini jamlagan UNCHRning Qochqinlar haqida qisqacha ma'lumoti so'nggi paytlarda qattiq qurg'oqchilik tufayli minglab odamlar ko'chirilgan Somali kabi joylardagi vaziyatlarni tasvirlab berdi. Yanvar va aprel oyining o'rtalari orasida Nigeriya, Mali va Burkina-Fasodan 36 mingdan ortiq qochqin Nigerga yetib keldi. Bu ayollar va bolalar kabi allaqachon marginal guruhlarga xavf soladigan va ularni odam savdosi, zo'ravonlik va o'lim xavfini oshiradigan qochqinlar inqirozining bir nechta misollari. 5. COVID-19 JSST 2022-yil mart oyida COVID-19 ni pandemiya deb eʼlon qildi. Bu dunyo uchun asosiy muammo boʻlib qolaveradi. WEFning 2022 yilgi Global Risklar hisoboti COVID taʼsirini, jumladan, iqtisodiy tiklanishning asosiy nomutanosibliklari va ijtimoiy eroziyani muhokama qiladi. NPRning 2022 yil yanvardagi maqolasiga ko'ra, emlash bilan bog'liq muammolar ham mavjud, chunki ko'plab mamlakatlar dozani olishda muammolarga duch kelishmoqda. Tarqatish, emlashning ikkilanishi, sog'liqni saqlash tizimlari va boshqa muammolar ham emlashning past ko'rsatkichlariga sabab bo'ladi. Biz aniq ta'sirini hech qachon bilmasligimiz mumkin bo'lsa-da, JSST hisob-kitoblariga ko'ra, 2020 yil 1 yanvardan 2021 yil 31 dekabrgacha COVID-19 bilan bog'liq 14,9 million ortiqcha o'lim bo'lgan. 6. Kelajakdagi pandemiyaga tayyorgarlik va javob choralari COVID-19 dunyoga tayyor bo'lish muhimligini o'rgatdi. Garvard blogida JSST bosh direktori, doktor Tedros Adhanom Gebreyesus dunyo tinglashi kerak bo'lgan saboqlarni bayon qildi. Birinchisi: fan siyosatni boshqarishi kerak. Pandemiyaning siyosiylashuvi juda ko'p keraksiz zararga olib keldi. Yana bir saboq shundaki, ilm-fan tenglik bilan birlashishi kerak, aks holda u tengsizlikni yanada yomonlashtirishi mumkin. Bu boy mamlakatlarda vaktsinalarni zaxiralashda kam daromadli mamlakatlar vaktsinalarni olish uchun qanday kurashganiga qaraganda, bu yaqqol ko'rinadi. Sog'liqni saqlash tizimining yanada bardoshli bo'lishi, shuningdek, qanday javob berish bo'yicha yanada izchil, global rejalar zarur. Dunyo, shuningdek, yuqumli kasalliklar, zoonotik kasalliklar, epidemiyaga qarshi choralar samaradorligi va boshqalar bo'yicha tadqiqotlarga sarmoya kiritishi kerak. 7. Sog'liqni saqlash Sog'liqni saqlash sanoati COVID-19 pandemiyasi tufayli katta o'zgarishlarni boshdan kechirdi. Jahon iqtisodiy forumiga ko'ra, yangi investitsiyalar va innovatsiyalar, ayniqsa texnologiya va telesog'liqni saqlash sohalaridan. 2021 yilda sog‘liqni saqlash sohasidagi innovatsiyalarga 44 milliard dollar sarflandi. Dunyo bu innovatsiyalarning ta'sirini kelgusi yillar davomida ko'radi, lekin tenglik shubhasiz asosiy muammo bo'ladi. Qo'shma Shtatlar kabi joylarda pandemiya sog'liqni saqlash tizimlari qanchalik buzilganligini yana bir bor tasdiqladi. MIT News blogida siyosatshunoslik professori Andrea Kempbellning ta'kidlashicha, pandemiya sog'liqni saqlash infratuzilmasiga investitsiyalar uchun "o'ta zarurat" ni, shuningdek, sog'liqni saqlash va sug'urta qoplamasini kengaytirish zaruratini aniqladi. 8. Ruhiy salomatlik Dunyo miqyosida qariyb 1 milliard odam ruhiy kasallikka chalingan. Pandemiya dunyoning ruhiy salomatligini yomonlashtirdi. JSSTning ilmiy xulosasiga ko'ra, dunyo bo'ylab tashvish va depressiya 25% ga oshgan. Buning sabablari orasida ijtimoiy izolyatsiya, kasallikdan qo'rqish, qayg'u va moliyaviy tashvishlar mavjud. Tibbiyot xodimlari, shuningdek, yosh ayollar va qizlar ham jiddiy ta'sir ko'rsatdi. Qisqacha ma'lumot, shuningdek, pandemiya ko'plab ruhiy salomatlik xizmatlarini, shu jumladan giyohvand moddalarni suiiste'mol qilish xizmatlarini qanday to'xtatganini ta'kidlaydi. Mamlakatlar ruhiy salomatlik xizmatlaridan foydalanishni COVID-19-dan tiklanish rejalarining bir qismi sifatida va undan tashqarida ta'minlashi kerak. Bu ham iqtisodiy qaror. "Lancet"ning ta'kidlashicha, tashvish va depressiyaning o'zi jahon iqtisodiyotiga yiliga 1 trillion dollar atrofida zarar keltiradi. 9. Nogironlik huquqi JSST ma'lumotlariga ko'ra, 1 milliarddan ortiq odam nogironlikning qandaydir shakliga ega. Ularning yarmi sog'liqni saqlashga qodir emas. Ular, shuningdek, nogironligi bo'lmaganlarga qaraganda qashshoqlikda yashash ehtimoli ko'proq, sog'lig'i yomonroq va ish va ta'lim imkoniyatlaridan foydalanish imkoniyati kamroq. Human Rights Watch tashkiloti nogironlar duch keladigan boshqa kamsitishlarni, masalan, zo'ravonlik xavfini oshiradi. Nogironlik huquqlari bo'yicha taraqqiyot bor, lekin ko'p mamlakatlarda kuchli himoya yo'q. Dunyoda nogironlar uchun tenglikni ta'minlash uchun hali uzoq yo'l bor. 10. LGBTQ huquqlari LGBTQ hamjamiyatining a'zolari turli shakllarda kamsitishlarga duch kelishadi. Xalqaro Amnistiya tashkilotiga ko'ra, diskriminatsiya jinsiy orientatsiya, gender identifikatori, gender ifodasi va jinsiy xususiyatlarni nishonga olishi mumkin. Hatto Qo'shma Shtatlar kabi ilg'or mamlakatlarda ham odamlar zo'ravonlik va diskriminatsiyaga duch kelishadi. Inson huquqlari kampaniyasiga ko‘ra, 2022-yilda LGBTQga qarshi 300 dan ortiq qonun loyihalari taklif qilingan. Kamida o‘nlab shtatlar maktablarda jinsiy orientatsiya va gender o‘ziga xosligini qamrab oluvchi o‘quv dasturini muhokama qilish yoki undan foydalanishni taqiqlovchi qonun loyihasini ko‘rib chiqmoqda. Qo'shma Shtatlarning dunyodagi ta'sirini hisobga olsak, LGBTQ huquqlariga qilingan bu hujum, ehtimol, hal qilinishi kerak bo'lgan oqibatlarga olib kelishi mumkin. 11. Reproduktiv adolat Abort qilishdan ko'proq huquqlarni o'z ichiga olgan reproduktiv adolat qonunchilik, mablag' etishmasligi, ta'lim etishmasligi va tibbiy xizmatdan foydalanishning cheklanganligi bilan tahdid ostida. Aksariyat joylarda boylik insonning reproduktiv xizmatlardan foydalana olishiga katta hal qiluvchi omil hisoblanadi. Bu ba'zi joylarda boshqalarga qaraganda yaxshiroq, lekin biz ushbu ro'yxatdagi boshqa masalalarda ko'rganimizdek, hatto Qo'shma Shtatlar kabi "progressiv" mamlakatlar ham katta o'zgarishlarni boshdan kechirmoqda. 2022-yil iyun oyida Oliy sud homilador ayolning abort qilish huquqini himoya qilgan Roe va Ueydga qarshi sud ishini bekor qilishi kutilmoqda. Ta'sir darhol bo'ladi va ehtimol boshqa mamlakatlarga ta'sir qiladi. 12. Bolalar huquqlari Bolalar juda himoyasiz guruhdir. 2019 yilda 5 yoshgacha bo'lgan 5,2 millionga yaqin bolalar asosan oldini olish mumkin bo'lgan va davolash mumkin bo'lgan sabablarga ko'ra. 2,4 millioni 28 kungacha bo'lgan yangi tug'ilgan chaqaloqlar edi. Asosiy sabablar orasida erta tug'ilish asoratlari, pnevmoniya va bezgak bor. UNICEF ma'lumotlariga ko'ra, iqlim inqirozi bolalar uchun ham jiddiy tahdiddir. Taxminan 1 milliard bola iqlim o'zgarishining eng yomon oqibatlaridan aziyat chekayotgan "o'ta xavfli mamlakatlarda" yashaydi. 920 nafar bola toza suvga kirishda muammolarga duch kelmoqda va 600 million bola bezgak kabi vektor yuqadigan kasalliklarga duchor bo'lmoqda. Bolalar mehnati ham muammo bo'lib qolmoqda. 2020-yil boshida 160 millionga yaqin kishi mehnatga majburlangan, COVID-19 esa yana 9 million bolani xavf ostiga qo‘ygan. Bu dunyo miqyosida deyarli har 10 boladan 1 nafari. Deyarli yarmi xavfli muhitda. Ko'pincha bo'lgani kabi, ushbu ro'yxatdagi boshqa muammolar - iqlim o'zgarishi, qashshoqlik, COVID, gender tengligi va boshqalar - bolalar huquqlariga ta'sir qiladi. 13. Gender tengligi Global gender tengligi yillar davomida asta-sekin yaxshilandi, ammo 2021 yilgi Global gender hisoboti ma'lumotlari global gender tafovutining tugashiga hali 135 yil borligini ko'rsatadi. Pandemiya ijobiy tendentsiyalarni o'zgartirishda katta rol o'ynadi, chunki ayollar moliyaviy tomondan ko'proq zarar ko'rdi. Oxfam ma'lumotlariga ko'ra, ayollar 5 foizga, erkaklar esa 3,9 foizga ish yo'qotgan. Bu ayollar 2020-yilda qariyb 800 million dollar yo‘qotganini bildiradi. Bu past ko‘rsatkich, chunki u millionlab ayollarni o‘z ichiga olgan norasmiy iqtisodiyotni hisobga olmaydi. Ayollar, shuningdek, qashshoqlikda yashash ehtimoli ko'proq, jinsga asoslangan zo'ravonlik va iqlim o'zgarishidan ko'proq ta'sirlangan. 14. Kiberxavfsizlik WEFning Global Risks Report 2022 (9-bet) kiberxavfsizlikning zaif tomonlarini tashvishga soladigan masala sifatida qayd etgan. Buning sababi qisman COVID-19 tomonidan qo'zg'atilgan tezkor raqamlashtirishdir. Ko'pgina "rivojlangan iqtisodiyotlar" endi kiberhujumlar xavfi yuqori. GRPS respondentlari kiberxavfsizlikning nosozligini qisqa muddatli muhim xavf sifatida aniqladilar. 2020-yilda zararli dasturlar va to‘lov dasturlari hujumlari 358% va 435% ga oshdi. Buning bir necha sabablari bor, jumladan, yaxshiroq (va osonroq) hujum usullari va yomon boshqaruv. Kiberhujumlar jiddiy oqibatlarga olib keladi va jamoatchilik ishonchini yo'qotadi. Mamlakatlar raqamlashtirishga ko'proq qaram bo'lib qolgani sababli, ularning kiberxavfsizligi ham davom etishi kerak. 15. Dezinformatsiya Tez raqamlashtirish ko'plab muammolar, jumladan, dezinformatsiyaning tez tarqalishi bilan birga keladi. WEF hisobotida deepfakes, mavjud sun'iy intellekt texnologiyasi va uning saylovlar va boshqa siyosiy natijalarga ta'sir qilish salohiyati tasvirlangan. Biroq, dezinformatsiya muvaffaqiyatli bo'lishi uchun murakkab bo'lishi shart emas. Ijtimoiy tarmoqdagi postlar va videolar orqali o'n ikkita anti-vaks faollari Facebook va Twitter kabi platformalardagi barcha anti-emlash kontentining deyarli ⅔ qismi uchun javobgar bo'lgan. Ularning mazmuni internetni zararli, qo'rquvni qo'zg'atuvchi dezinformatsiyalar bilan to'ldirdi, bu vaktsinadagi ikkilanish va siyosiy radikallashuvda muhim rol o'ynadi. Dezinformatsiya haqiqatdan ko'ra tezroq Internetda tarqalayotganligi sababli, bu hal qilinishi kerak bo'lgan global muammodir. 16. Matbuot erkinligi Varieties of Democracy Institute (The Economist nashrida xabar qilinganidek) maʼlumotlariga koʻra, soʻnggi 5 yil ichida aholining 85%ga yaqini matbuot erkinligi pasaygan mamlakatda yashaydi. 2000-yillarning boshlarida va 2011-yillarda eng yuqori koʻrsatkich .65 ga etganidan soʻng, global oʻrtacha koʻrsatkich 2021-yilda .49 ga tushdi. Xitoy, Hindiston, Rossiya, Braziliya va Turkiya kabi yirik mamlakatlarda sezilarli pasayish kuzatildi. Jurnalistlar va axborot tashkilotlari zo'ravonlik, qamoqqa olish, mablag' etishmasligi, muvofiqlashtirilgan onlayn hujumlar va ta'qiblar kabi tahdidlarga duch kelmoqda. Erkin matbuot amaldagi demokratiya uchun zarurdir. Matbuot erkinligisiz barcha inson huquqlari xavf ostida. 17. Qarz inqirozlari WEF Global Risks hisobotida (7-bet) respondentlar qarz inqirozini keyingi o'n yillikdagi eng dolzarb muammolardan biri deb atashgan, ammo respondentlarning fikricha, ular atigi 3-5 yil ichida eng jiddiy bo'ladi. COVID-19 buning katta sababidir. Hukumat tomonidan rag'batlantirish zarur edi, ammo ko'p mamlakatlar endi qarz yuki ostida qolmoqda. Yirik iqtisodlardagi korporativ va davlat moliyasi uchun qarz yuklari defolt, bankrotlik, to'lovga layoqatsizlik va boshqalarga olib kelishi mumkin. Bu sog'liqni saqlash va yashil energiya kabi sohalar uchun byudjetlarga ta'sir ko'rsatadigan keng qamrovli masala. 18. Korruptsiya Korruptsiya poraxo'rlik, saylovlarni manipulyatsiya qilish, firibgarlik va davlatni bosib olish kabi ko'plab harakatlarni o'z ichiga oladi. Jahon banki guruhi korruptsiyani o'ta qashshoqlikka barham berish va eng kambag'al aholi uchun "umumiy farovonlikni oshirish" uchun to'siq deb ataydi. Qashshoqlik, iqlim o'zgarishi, sog'liqni saqlash, gender tengligi va boshqalarni hal qilish haqida gap ketganda, korruptsiya to'sqinlik qiladi. Korruptsiya global muammo bo'lgani uchun global yechimlar zarur. Islohotlar, yaxshiroq javobgarlik tizimlari va ochiq jarayonlar yordam beradi. 19. Avtoritarizm Freedom House fikricha, global demokratiya yemirilmoqda. Bunga uzoq vaqtdan beri demokratik davlatga ega davlatlar kiradi. Tashkilot oʻzining 2022 yilgi hisobotida soʻnggi 16 yil ichida global erkinlik pasayib borayotganini maʼlum qildi. O'tgan yili 60 mamlakatda pasayish kuzatildi. Faqat 25 tasida yaxshilanishlar kuzatildi. Erkin mamlakatlarda dunyo aholisining atigi 20 foizi yashaydi. Xitoy, Rossiya va boshqa avtoritar davlatlar xalqaro tizimda ko'proq kuchga ega bo'ldi, Amerika Qo'shma Shtatlari kabi demokratik davlatlar o'z erkinliklarini yo'qotmoqda. Nima qilish mumkin? “Freedom House”ning aytishicha, muvaffaqiyat “demokratiyani qoʻllab-quvvatlash va avtoritarizmga qarshi kurashish uchun dadil va barqaror javob berishni talab qiladi”. Hukumatlar va fuqarolar demokratiya tarafdori bo'ladilar. 20. Global hamkorlik Ushbu maqoladagi muammolarni hal qilish oson ish emas. Haqiqiy taraqqiyotga faqat global hamkorlik orqali erishish mumkin, bu haqiqat WEF hisobotida to'qilgan. Kiberxavfsizlik tahdidlarini bartaraf etishdan tortib, gumanitar favqulodda vaziyatlardan demokratiyani himoya qilishgacha bo‘lgan barcha ishlar mamlakatlar o‘rtasidagi mustahkam hamkorlikka bog‘liq. Hisobotning so'zboshida aytilishicha: "Mamlakatlar ichida va o'rtasida ishonchni tiklash va hamkorlikni rivojlantirish ushbu muammolarni hal qilish va dunyoning yanada uzoqlashib ketishining oldini olishda hal qiluvchi ahamiyatga ega bo'ladi". Global hamkorlikka tahdid solayotgan muammolar zarurat kabi aniq, ammo bu uni kunning eng jiddiy muammolaridan biriga aylantiradi. Download 125.46 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|