Ma’ruza №1: Kompleks ishlab chiqarish xarajatlarining taqsimlanishi va qo‘shimcha mahsulot ishlab chiqarish

Qo‘shma tannarx 35,000 p.b.
Har bir mahsulotning tannarxini hisoblang:
A) Ajralish nuqtasida baholangan qiymat
B) Sotish qiymati metodi
S) Jismoniy birliklar metodi
D) Doimiy foiz metodi
4-masala. “Sanshayn oyl” kompaniyasi tozalanmagan o‘simlik yog‘ini xarid qilib oladi. Ushbu
yog‘ dastlabki tozalangandan so‘ng ajralish nuqtasida to‘rttta mahsulot olinadi: A, V, S va D. S
mahsulot to‘liq ajralish nuqtasidan keyin qayta ishlanmasdan sotiladi. A, V va D ajralish
nuqtasidan keyin rafinat qilish ishlovi beriladi, qaysiki undan keyin “A super”, “V super” va “D
super” mahsulotlari olinadi. Oxirgi oyda ajralish nuqtasida mahsulot chiqishi qo‘yidagi
ma’lumotlar bilan tavsiflanadi:
A mahsulot 300 000 litr
V mahsulot 100 000 litr
S mahsulot 50 000 litr
D mahsulot 50 000 litr
Tozalanmagan yog‘ni xarid qilish va qayta ishlash bo‘yicha qo‘shma tannarx 100 000
p.b. ni tashkil etadi. Hisobot davrining boshida va oxirida zahiralar mavjud emas. Dekabr oyida
S mahsulot 50 000 p.b.ga sotilgan. Dekabr oyida quyidagi ma’lumotlar keltirilgan:
Mahsulot “Super” mahsulot olish uchun qayta
ishlashga doir ajralish nuqtasidan keyin
bo‘lingan xarajatlar
Daromad
A super
200 000 p.b.
300 000 p.b.
V super
80 000
100 000
D super
90 000
120 000
“Sanshayn Oyl” kompaniyasida ajralish nuqtasida A, V va D mahsulotni sotish
imkoniyati tug‘ildi. Ushbu alternativa mahsulotni sotishdan quyidagicha daromad olishga imkon
tug‘diradi. 
A mahsulot 50,000 p.b.
B mahsulot 30,000
D mahsulot 70,000
Aniqlash talab etiladi:
1. Dekabr oyida sotilgan har bir mahsulot bo‘yicha yalpi foyda hissa foizini quyidagi usullardan

---

foydalanib hisoblang:
A. Ajralish nuqtasida sotish qiymati
B. Jismoniy birliklar metodi
S. Sof sotish qiymati metodi
2. Kompaniya A, V va D mahsulotni qayta ishlashga doir bo‘lgan boshqa qarorni qabul qilish
alternativasi bo‘yicha ishlasa dekabr oyida operatsion foydani ko‘paytirish mumkinmi?
Operatsion foydaning taklif etilayotgan o‘zgarishlari ta’sirini ko‘rsating.
(Upravlencheskiy uchet 1, 64 bet)
5-masala. Korporatsiya “Garrison” uch turda mahsulot ishlab chiqaradi: Alfa, Beta va Gamma.
Alfa va Gamma qo‘shma mahsulot, Beta ikkilamchi mahsulot hisoblanadi. Yil davomida ishlab
chiqarish jarayoni quyidagicha shakllangan:
1. 1-sexda 110000 kg asosiy material qayta ishlanadi va qayta ishlash xarajatlari 120 000 p.b.ni
tashkil etadi. Qayta ishlangandan keyin 60% birlik mahsulot 2-sexga o‘tkaziladi, 40% birlik
mahsulot esa 3-sexga (endi Gamma) kelib tushadi.
2. Ikkinchi sexda materiallarga qo‘shimcha ishlov beriladi va bunda qo‘shimcha xarajatlar
38 000 p.b.ga teng. Keyin ushbu birlikning 70% (endi Alfa) to‘rtinchi sexga o‘tkaziladi. Qolgan
30 % birlik mahsulot esa ikkilamchi mahsulot Betaga aylanadi, qaysiki har kilogrammi 1.20
p.b.dan sotiladi. Beta mahsulotning sotishga doir bo‘lingan xarajatlari 8 100 p.b.ni tashkil etadi.
3. 4-sexda Alfa mahsulotni qayta ishlash davom etadi. Uning qo‘shimcha xarajatlari 23 660
p.b.ga teng. Ushbu ishlovdan keyin Alfa mahsuloti sotishga tayyor holga keladi. Sotish narxi 1
kg uchun 5.00 p.b. ga teng.
4. 3-sexda Gamma mahsuloti qayta ishlanadi. Buning uchun 165.000 p.b. qo‘shimcha
xarajatlarni amalga oshiradi. Bu sexda ishlab chiqariladigan Gamma mahsulotining sifatli
birligidan 10 % normativ yo‘qotish yuzaga keladi. Keyin Gamma sifatli mahsuloti kilogrammi
12.00 p.b. sotiladi.