Ma’ruza Global sotsiologiya fani (3 semestr)

Ma’ruza 2. Globallashuv ijtimoiy hodisa sifatida (3-semestr)

Ikkinchi va uchinchi ming yilliklar boʻsagʻasida ijtimoiy fanlar – sotsiologiya, siyosatshunoslik, madaniyatshunoslik, iqtisod nazariyasining keng manfaatlarida globallashuv muammosi tobora ustun boʻlib bormoqda. Globallashuv - bu turli xil dunyo ijtimoiy makonini bosqichma-bosqich yagona global tizimga aylantirish, unda axborot oqimlari, g'oyalar, qadriyatlar va ularning tashuvchilari, kapital, tovarlar va xizmatlar, xatti-harakatlar va moda standartlari erkin harakatlanadi, dunyoqarashni o'zgartiradi. ijtimoiy institutlar, jamoalar va shaxslarning faoliyati , ularning o'zaro ta'siri mexanizmlari.
Globallashuv jarayoni yangilik emas. Biz globallashuvning ba'zi boshlanishini antik davrda kuzatishimiz mumkin. Xususan, Rim imperiyasi Oʻrta yer dengizi ustidan oʻz hukmronligini taʼkidlagan birinchi davlatlardan biri boʻlib, turli madaniyatlarning chuqur oʻzaro bogʻlanishiga va Oʻrta yer dengizi mintaqalarida mahalliy mehnat taqsimotining paydo boʻlishiga olib keldi.
Globallashuvning kelib chiqishi 16-17-asrlarda, Evropada barqaror iqtisodiy o'sish navigatsiya va geografik kashfiyotlar bilan birlashganda yotadi. Natijada portugal va ispan savdogarlari butun dunyoga tarqalib, Amerikani mustamlaka qila boshladilar. 17-asrda Osiyoning koʻpgina davlatlari bilan savdo qiluvchi Gollandiyaning Ost-Hind kompaniyasi birinchi haqiqiy transmilliy kompaniya boʻldi. 19-asrda jadal sanoatlashtirish Yevropa davlatlari, ularning mustamlakalari va AQSH oʻrtasida savdo va investitsiyalarning koʻpayishiga olib keldi. Bu davrda rivojlanayotgan mamlakatlar bilan adolatsiz savdo imperialistik ekspluatatsiya xarakteriga ega edi. 20-asrning birinchi yarmida globallashuv jarayonlari ikkita jahon urushi va ularni bir-biridan ajratib turuvchi iqtisodiy tanazzul davri bilan to'xtatildi.
1945 yildan keyin jahon iqtisodiyotida bir vaqtning o'zida ikkita muhim jarayon sodir bo'ldi. Bir tomondan, o'zaro investitsiyalar va o'zaro texnologiyalar almashinuvi, tashkiliy innovatsiyalarni joriy etish tufayli rivojlangan mamlakatlar texnik-iqtisodiy, shuningdek, ijtimoiy, tarkibiy va siyosiy ko'rsatkichlar bo'yicha yaqinlasha boshladilar. Boshqa tomondan, mustamlakachi imperiyalarning qulashi, modernizatsiya foydasiga ongli tanlov va ijtimoiy jarayonlarni boshqarishning “moslashuvchan” usullarining keng tarqalishi globallashuvning sifat jihatidan yangi bosqichining muhim sharti edi. Bunga transport va kommunikatsiyalarning yaxshilanishi ham yordam berdi: xalqlar, mintaqalar va qit'alar o'rtasidagi aloqalar tezlashdi, zichroq va soddalashdi.
1990-yillarda. globallashuv kontseptsiyasi xalqaro siyosiy jarayonning muhim elementiga aylandi. Bu jahon makonini kapital, tovarlar, xizmatlar, yangi g‘oyalar erkin harakatlanadigan, zamonaviy institutlar va ularning o‘zaro ta’sir mexanizmlari rivojlanadigan yagona hududga bosqichma-bosqich aylanishini nazarda tutadi. Globallashuvni makrodarajadagi integratsiya, ya’ni mamlakatlarning barcha jabhalarda: iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy, madaniy, texnologik va hokazolarda yaqinlashishi sifatida qarash mumkin.