Ma’ruza Global sotsiologiya fani (3 semestr)

Ma’ruza 4. Globallashuvning asosiy nazariyalari (3-semestr)

Vallershteynning jahon tizimi paradigmasi .

• 
  Butun jamiyatlar oʻrtasidagi mehnat taqsimotiga asoslangan yaxlit, nisbatan yopiq xalqaro jamiyatlar tizimi sifatida global ijtimoiy tashkilotning paydo boʻlishi va evolyutsiyasini oʻrganadi, ular oʻz navbatida tarixiy jihatdan oʻzgaruvchan madaniyatlar va hukmronlikning siyosiy tuzilmalari bilan ajralib turadi.
  
• 
  Differensiatsiya, integratsiya va ijtimoiy evolyutsiya jarayonlarini tahlil qilishning boshlang'ich birligi alohida jamiyat emas, balki jahon (global) ijtimoiy tizimdir.
  

U, odatda, ijtimoiy evolyutsiyaning asosiy bosqichlariga mos keladigan dunyo tizimlarining uchta asosiy turini yoki dunyo tizimlarini belgilaydi:

• 
  Dunyo tizimining eng qadimgi turi - bu mahalliy madaniyatlarning xilma-xilligini siyosiy jihatdan birlashtirgan jahon imperiyasi (Misr, Rim imperiyasi, krepostnoylik davridagi Rossiya) .
  
• 
  Hozirgi zamonda jahon tizimining ikkinchi va hukmron turi - bu har biri odatda yagona milliy madaniyat atrofida shakllangan yoki shakllanayotgan siyosiy mustaqil davlatlardan tashkil topgan jahon xo‘jaligi (yoki jahon xo‘jaligi).
  
• 
  Jahon tizimining uchinchi turi - jahon-sotsializm hali tarixiy timsolini topmagan sof nazariy qurilishdir. Jahon sotsializmi yagona siyosiy-iqtisodiy tizimni ("dunyo hukumati") ifodalaydi, unda madaniy tabaqalanish zamonaviy milliy davlatlarning iqtisodiy tengsizligi va siyosiy bo'linishini to'liq almashtiradi.
  

Vallershteynga ko'ra , uch turdagi ishtirokchi davlatlardan iborat:

• 
  kuchli va samarali siyosiy tashkilotga ega bo'lgan, jahon iqtisodiyotida ustun mavqega ega bo'lgan va xalqaro mehnat taqsimotidan maksimal foyda oladigan "yadroviy" yuqori darajada rivojlangan davlatlar ;
  
• 
  "chekka" davlatlar , birinchi navbatda, jahon iqtisodiyotining xom ashyo bazasi bo'lib xizmat qiladigan, zaif hukumatlar tomonidan boshqariladigan va iqtisodiy jihatdan "yadro" ga qaram bo'lgan (ba'zi Osiyo mamlakatlari, Afrika va Lotin Amerikasining ko'p qismi);
  
• 
  Jahon tizimida siyosiy avtonomiya darajasi bo'yicha oraliq o'rinni egallagan, texnologik jihatdan kam rivojlangan mahsulotlar ishlab chiqaradigan va ma'lum darajada iqtisodiy jihatdan "yadroviy" davlatlarga (Markaziy va Sharqiy Evropa davlatlari, tez sur'atlar bilan) qaram bo'lgan " yarim periferik " mamlakatlar . Janubi-Sharqiy Osiyoning rivojlanayotgan mamlakatlari va boshqalar.).